بنا به نوشته شیخ مفید، 18 تن از پسران امام کاظم(ع) به شرح ذیل هستند: امام علی بن موسی الرضا(ع)، عباس، قاسم، اسماعیل، جعفر، هارون، حسن، احمد، محمد، حمزه، عبدالله، اسحاق، عبیدالله، زید، حسین، فضل و سلیمان.
دختران آن حضرت نیز عبارتاند از: فاطمه کبری، فاطمه صغری، رقیه، حکیمه، امّابیها، رقیه صغری، کلثوم، امجعفر، لبابه، زینب، خدیجه، علّیه، آمنه، حسنه، بُریهه، عایشه، امسلمه، میمونه و امکلثوم.
نسل امام کاظم(ع) از سیزده اولادش ادامه یافت که از میان آنان، چهار نفرشان فرزندان زیادتری داشتهاند: امام علی بن موسیالرضا(ع)، ابراهیم، مرتضی، محمد، عابد و جعفر. چهار نفر دیگر اولادهای نه چندان فراوانی به یادگار نهادهاند: حمزه، عبیدالله، عبدالله و زید. پنج نفر دیگرشان نسبتاً کم اولاد بودهاند.
چگونگی به امامت رسیدن امام هشتم و بیعت با حضرت رضا (ع)
درخصوص امامت بعد از امام موسی کاظم (ع) در کتاب اصول کافی آمده است که امام موسی کاظم (ع) نامه مهر و موم شدهای را به همسرش اماحمد داد و به او گفت: هر کس نزد تو آمد و این امانت را از تو طلب کرد بدان او امام و جانشین پس از من است. با او بیعت کن و گوش به فرمانش باش. پس از شهادت امام کاظم (ع)، امام رضا (ع) نزد ام احمد رفت و نامه و امانت پدر را طلب کرد، اماحمد نامه را به امام رضا (ع) داد و با ایشان بیعت کرد.
پس از شهادت امام موسی کاظم (ع) مردم به نزد حضرت احمد بن موسیالکاظم (ع) رفتند و با ایشان به عنوان امام هشتم بیعت کردند. حضرت احمد بن موسی الکاظم (ع) پس از بیعت مردم برروی منبر رفت و گفت: ای مردم جانشین پدرم و امام هشتم شیعیان برادرم رضا (ع) است و من دست بیعت با او میدهم و هرکس با من بیعت کرده با برادرم رضا بیعت کند.
هجرت امام رضا (ع) به خراسان و حرکت سادات و امامزادگان به سمت حضرت
پس از بیعت امت با حضرت علی بن موسی الرضا (ع) مأمون عباسی احساس خطر کرد و به بهانه ولایت عهدیاش امام رضا (ع) را مجبور به هجرت از مدینه به خراسان کرد. این هجرت سبب شد در آن مقطع زمانی امامزادگان و سادات بیشماری برای دیدار امام راهی خراسان شوند که بسیاری از این عزیزان در این مسیر توسط مأموران خلیفه عباسی به شهادت رسیدند.
1- امام زاده حمزه
در میان فرزندان امام موسی بن جعفر(ع)، به استثنای حضرت امام رضا(ع) که بعد از پدر بزرگوارش از مقام عصمت و امامت برخوردار است، امامزاده حمزه که نسب خمینی بتشکن نیز به او میرسد، دارای جایگاه خاصی است و تمام مورخان و علمای نسبشناسی که درباره امام کاظم(ع) و فرزندانش پژوهش کردهاند، همه آنان پسری به نام "حمزه" را برای امام کاظم(ع) ثبت کردهاند.
بنا به شهادت تاریخ، امام زاده حمزه، دانشور فاضلی بود که از دیانت، صیانت میکرد، جلیلالقدر و رفیعالمنزله بود، رتبهای عالی داشت، اقتدار و عزتش زبانزد خاص و عام گردید و نزد قشرهای گوناگون مردم، محبوبیت فوقالعاده و ویژهای به دست آورد.
یکی از موضوعات سوالبرانگیز و قابل توجه برای نسل امروز، متواری شدن فرزندان امام موسی کاظم(ع) به خصوص امامزاده حمزه از زادگاهشان است.
در علل هجرت امامزاده حمزه و سایر فرزندان امام به ایران در اوایل قرن سوم هجری، مورخان خاطرنشان ساختهاند که وقتی حضرت امام رضا(ع) در سال 201هـ ق به عنوان ولایتعهدی مأمون عباسی، ناگزیر از مدینةالنبی عازم خراسان شد، طی نامهای که خطاب به امامزادگان و سادات نوشت، از آنان خواست به ایران مهاجرت کنند. از این روی، آنان از حجاز و سایر نقاط عربستان عازم این سرزمین شدند که معروفترین این مهاجران، احمد بن موسی(شاهچراغ) و حضرت فاطمه معصومه(س) است.
حضرت حمزه که برادر ابوینی احمد بن موسی بود، به احتمال قریب به یقین، همراه وی به دیدار امام علی بن موسیالرضا(ع) شتافت و اینکه برخی گمان کردهاند وی در سفر خراسان، امام رضا(ع) را همراهی میکرده است، درست نیست. به نظر میرسد وقتی مأمون از ناحیه امام هشتم احساس خطر کرد و حضرت را به شهادت رسانید، همین که ورود کاروان شاهچراغ به اطلاعش رسید، دستور قتل امامزادگان و سادات مهاجر را به کارگزاران خود در فارس صادر کرد.
احمد بن موسی و برادرانش حمزه و علاءالدین، حسین و دیگر همراهان که قصد عزیمت به خراسان را داشتند، با سپاه قُتْلُغ خان، (حاکم شیراز) مواجه شدند و چون آن عزیزان برای این نبرد آمادگی لازم را نداشتند، برخی مجروح و زخمی گشتند و از معرکه متواری شدند. در این میان، احمد بن موسی به دلیل شدت جراحات به شهادت رسید.
حمزه بن موسی که در این جنگ ناجوانمردانه به شدت زخم دیده بود، خود را به شهر ری رسانید، ولی در آنجا به حالت مجروح درگذشت و در باغستانی دفن شد.
از نسل امام موسی بن جعفر(ع) شخصیتهای بزرگی پا به عرصه گیتی نهادند و پرچمدار حفظ دین محمدی و معارف اهلبیت(ع) شدند. از جمله سید دین علی شاه، که جد اعلای امام خمینی و از نسل حمزه بن موسی است. او اصالتا نیشابوری است. او به کشمیر عزیمت کرد و به نشر فرهنگ اهلبیت(ع) پرداخت و در زمره علمای آن سرزمین درآمد و در همان ایالت به شهادت رسید.
2- احمدبن موسی الکاظم (ع)
سید امیر احمد (ع) ملقب به شاهچراغ و سیدالسادات فرزند امام موسی کاظم علیهالسلام و برادر بزرگوار امام رضا (ع) است. ایشان برای دیدار با امام رضا (ع) راهی مشهد شد که سفرش در شهر شیراز نیمهتمام ماند و به دست عوامل مأمون عباسی به شهادت رسید.
فرزند ارشد امام موسی کاظم (ع) طبق برخی روایات و اسناد تاریخی
زمان تولد آن حضرت مشخص نیست اما در برخی روایات و منابع تاریخی آمده است که وی پسر ارشد امام هفتم، امام موسی کاظم (ع) است. همچنین مادر وی، مشهور به «ام احمد» است. روایت است ام احمد گرامیترین زنان نزد امام موسی کاظم (ع) بودند و آن حضرت اسرار خود را به وی میگفتند.
فضائل و کرامات حضرت احمد بن موسیالکاظم (ع)
علما، مورخان و نویسندگان در شخصیت حضرت احمد بن موسی الکاظم او را انسانی شبزندهدار بخشنده، شجاع، پرهیزگار، عادل، دارای ثروت و شخصی با عزت معرفی کردهاند که چندین دوره قرآن کریم را کتابت و بسیاری از احادیث را با قلم خود نوشت و به روایت آنها پرداخت.
بنای شاهچراغ در دوره اتابکان فارس در سده ششم هجری قمری ساخته شد. در سال ۷۴۵ ه. ق. ملکه تاشی خاتون مادر شاه شیخ ابو اسحاق حاکم فارس آن را بازسازی و گسترش داد و در طول تاریخ هم این بنا بارها توسط مردم و حاکمان و شاهان ایران مورد بازسازی قرار گرفت.
سفر حضرت احمد بن موسی الکاظم (ع) به خراسان با کاروانی ۱۵ هزار نفره
حضرت احمد بن موسی الکاظم (ع) در حد فاصل سالهای ۱۹۸ تا ۲۰۳ هجری قمری برای دیدار با امام رضا (ع) به همراه جمعی از خویشان و دوستان و دو برادر دیگرش به نامهای محمد و حسین راهی خراسان شد. روایت است کاروان حضرت حدود ۱۵ هزار نفر بودند که سفر به خراسان را آغاز کردند.
در همین حین امام رضا (ع) توسط مأمون عباسی به شهادت رسید و در ادامه مأمون دستور داد خاندان پیامبر (ص) و دوستداران ایشان را هرکجا که هستند حاکمان سرکوب و به قتل برسانند. مأمون هنگامی که خبر حرکت حضرت احمدبن موسیالکاظم (ع) به سمت خراسان را شنید قاصدهایی را به نزد حاکمان شهرها فرستاد که یا ایشان را به شهادت برسانند یا به مدینه بازگردانند. قاصدهای مأمون به هرشهری که رسیدند حضرت از آنجا عبور کرده بود اما در شیراز پیش از رسیدن حضرت قاصد مأمون نزد قلتغخان حاکم شیراز رسید و او با سپاهی به بیرون شهر رفت و راه را بر حضرت بست.
توقف حضرت در شیراز و حمله حاکم شیراز به کاروان احمد بن موسیالکاظم (ع)
در همین هنگام خبر شهادت امام رضا (ع) را به برادرش احمد بن موسیالکاظم (ع) دادند. آن حضرت میدانست راه بازگشتی به مدینه ندارد زیرا حاکمان دیگر شهرها هم قصد قتال ایشان را دارند. حضرت به یارانش گفت: اینها قصد کشتن ما را دارند و ما نه راه رفتن به خراسان را داریم و نه راه بازگشت به مدینه پس هرکس اگر راهی برای نجات جانش دارد از ما جدا شود زیرا ما به جهاد با حاکم شیراز خواهیم پرداخت.
هیچ یک از یاران و برادران حضرت حاضر به ترک ایشان نشدند و جنگی میان آنها و سپاه قلتغخان در گرفت و آنها در سه مرحله نبرد سپاه قلتغ خان را شکست دادند و آنها نهایتاً به داخل شهر شیراز گریختند و دروازههای شهر را هم محکم بستند، حضرت و یارانش پشت دروازههای شهر اردو زدند.
بر اساس آنچه مورخان نوشته اند جنگ در چند نوبت در گرفت که بر اثر رشادت و شجاعت بی مانند سید احمد بن موسی(ع) و تهور یارانشان هر بار لشکر اشرار شکست خورده و عقب نشینی می¬کردند و جمعی از امامزادگان و شیعیان آن حضرت مجروح یا شهید می گشتند.
سپاهیان قتلغ که یـــارای مقـــاومت در خود ندیـــدند به مکر و خدعه پنـــاه آورده و شایـــعه وفات حــــضرت علی بن موسی الرضا(ع) را در میان یاران حضرت پراکندند و عده کمی را به مقابله فرستاده و افراد بسیار و کارآزموده را در پناهگاه های شهر پنهان و آماده نبرد ساختند. شیعیان که از خبر شهادت امام رضا(ع) دلشکسته بودند بی مهابا بر مزدوران قتلغ حمله بردند و آنان را تار و مار ساختند و با تصور پیروزی وارد شهر شدند. اما ستمگران که از قبل آماده و در کمین بودند بر آنان تاختند و هرکدام را به وضعی به شهادت رساندند.
حضرت احمد بن موسی(ع) با آن که ضربتـــی بر فرق مبارکش خورده بود و زخم های کاری بر بدن داشتند همچنان با شجاعت می جنگیدند و از دشمن می کشتند تا به این مکان که اکنون تربت مقدس آن بزرگوار است رسیدند و از شدت جراحات به درجه رفیع شهادت نایل گردیدند.جسد مطهر حضرت بعد از شهادت برای حفظ از تطاول دشمن به مشیت الهی از نظرها غایب گردید و بر مدفن آن حضرت کسی واقف نبود تا زمان سلطنت عضدالدوله دیلمی، که اهل ایمان مکرراً از حوالی محل شهادت مشاهده نور می نمودند به اطلاع حاکم شهر رساندند که چراغی در نهایت روشنایی در بالای تلی از خاک می درخشد و تا طلوع صبح نورافشانی می کند. او پـس از مشورت با علما و مشایـــخ زمان دستور داد محـــــل مــــزبور را شکافتنـــد تا بر لوحی از سنگ یشــــم رسیدنــد که بر آن نوشته بود« السید امیر احمد بن موسی الکاظم».
چون سنگ را برداشتند سردابی عمیق آشکار گشت، مشهور است که شیخ ابوعبدالله محمدبن خفیف معروف به شیخ کبیر که در تقوی و پرهیزگاری سرآمد عصر خود بود به سرداب مشرف شد. جسد مطهر آن حضرت صحیح و سالم و بدون تغییر و تبدیل در حالی که نوری بس شگفت از آن ساطع بود مشاهده نمودند و انگشتری در دست راست حضرتش یافتند که بر نگین آن منقوش بود« العزه لله احمد بن موسی». سپس عضدالدوله دستور داد تا بنایی شایسته بر مرقد مبارکش مرتب سازند. تابش نور در این محل باعث شد از آن پس این حضرت را به نام "شاهچراغ" بنامند.
روایت است مرقد مطهر آن حضرت تا سالها مخفی ماند و نهایتاً در زمان امیر مقرّب الدین مسعود بن بدر و بین سالهای ۶۲۳ تا ۶۵۸ هجری قمری مرقد آن حضرت عیان شد و امروز پناهگاه شیعیان و عاشقان آلالله است.
3- صالح بن موسی الکاظم (ع)
حضرت صالح ابن موسی الکاظم (ع) که بنا بر قول مشهور و با استناد به کتب " ریاض الانساب" "کنز الانساب"، " ناسخ التواریخ"، "حیاة الامام موسی بن جعفر (ع) " و بسیاری دیگر از کتب تاریخی فرزند بلافصل امام موسی الکاظم (ع) و برادر امام علی بن موسی الرضا (ع) به شمار میرود.
امامزاده صالح (ع) از جمله سادات عالی رتبه و از امامزادگان صحیح النسبی است که بعد از شنیدن خبر ولیعهدی امام رضا (ع) و در اواخر قرن دوم از عراق به سمت ایران کوچ کرد.
آخرین فرزند پسری که برای امام موسی بن جعفر نام برده شده، جناب صالح بن موسی است که به صفت شجاعت مشهور بوده است. او نیز در شجره نامه امام کاظم جای دارد و فرزند بلافصل ایشان است. در تجریش وفات یافته است و قبر او زیارتگاه همگان است و بنایی بر مزار شریف ایشان ساخته شده است.
در کتاب کنز الانساب درباره نسب امامزاده صالح آمدهاست: «امامزاده صالح فرزند امام موسی کاظم است؛ که به شهرری آمده و در تجریش ایشان را به قتل رساندهاند». در زیارتنامه وی نیز بدین موضوع اشاره شدهاست. همچنین کتیبه قدیمیای که در گذشته بر سردر ورودی رواق نصب بودهاست، این نکته را مورد تأکید قرار میدهد. گفته شده است که فرزندان ایشان نیز به همراه او به ری آمدهاند و بدینجهت برخی بقعهها در تهران به ایشان منصوب است.
منبع:
https://www.avapress.com/fa/article/188118/
https://www.hawzahnews.com/news/890427/
https://www.mehrnews.com/news/3737711/
https://www.yjc.ir/fa/news/6604028/
http://www.emamzadegan.ir/emamzadehbank/show-21714.aspx