پیشینه
در زمان حکومت رضا پهلوی (1320-1304) و چندی پس از آغاز به کار شعبه انجمن پرورش افکار در یزد که مجالس سخنرانی و تبلیغات آن در مسجد امیرچخماق یزد برگزار می­ شد و عمدتاً سخنرانان آن مدیران و افراد سازمان­ های دولتی بودند، به همّت آیت الله حاج شیخ محمود فرساد و با همراهی غلامرضا مرشد، عبدالحسین آیتی، نخستین انجمن رسمی ادبی یزد در سال 1315ش. تشکیل شد و جلسات آن هر دوشنبه شب در منزل آیت ­الله فرساد تشکیل می­ شد. برخی از اعضای ثابت انجمن ادبی یزد عبارت بودند از: 1 - آیت الله حاج شیخ محمود فرساد، 2- حجّت الاسلام حاج سیدعلی­ محمّد وزیری، 3- حجّت الاسلام حاج سیدمحمّدرضا امامیان میبدی، 4- خدارحم دینیاریان، 5- غلامرضا مرشد، 6- سیدحسن شکوهی، 7- عبدالحسین آیتی یزدی، 8- سیدعلی افصح ­زاده، 9- جلال بقایی نائینی، 10- سهراب خسروی، 11- حجّت الاسلام محمّدعلی عالمی«صمصام»، 12- غلامعلی رئیس فرهمند، 13- محمّدحسین ناصر ترک، 14- عبدالحسین میبدی.
که از آثار نیک این انجمن، به غیر از رشد و تعالی فرهنگ و ادب یزد و پرورش شعرا، چاپ کتاب ارزنده و به ­یادماندنی آتشکده یزدان یا تاریخ یزد، اثر عبدالحسین آیتی بود.
این انجمن تا سال 1327ش. در منزل آیت ­الله فرساد تشکیل می ­شد و از آن سال، جلسات انجمن به خانه سیدحسن شکوهی (تا سال 1333ش) منتقل شد؛ و پس از سال 1342 جلسات به صورت دوره ­ای در خانه شاعران و ادبا برگزار می ­شد و تا سال 1357 برقرار بود.
انجمن ادبی کتابخانه وزیری
حجّت الاسلام وزیری که خود از اعضای انجمن ادبی یزد، در سال 1349 در اندیشه بنیان انجمنی تازه افتاد و پس از آنکه پیشنهاد تشکیل انجمن کتابخانه وزیری از سوی دکتر احمدعلی رجایی بخارایی، استاد ادبیّات دانشگاه فردوسی مشهد و مدیر کلّ امور فرهنگی آستان قدس رسید، حجّت ­الاسلام وزیری، مجدّانه به بنیان آن همّت گماشت. تا اینکه در سال 1350ش. به ریاست خود او و با حضور دکتر رجایی، انجمن ادبی کتابخانه رسماً آغاز به کار کرد. انجمن از ابتدا تا کنون به ریاست آقایان: حجّت الاسلام وزیری (1350 تا اسفند 1355) غلامرضا مرشد (اردیبهشت 1356 تا دی 1367) و محمّدرضا مشکیان (دی 1367 تا 1370؟)، حسین ملک زاده (1370 تا 1394) و دکتر سید محمود الهام بخش (1395 تاکنون) به کار خود ادامه می­ دهد و جلسات شعرخوانی و نقد و بررسی اشعار با حضور ادیبان و شاعران یزد (بین 30 تا 50 نفر) در شب های یکشنبه در محلّ کتابخانه وزیری تشکیل می­ شود و نقش شایسته ­ای در شکوفایی شعر و ادب یزد داشته است.
از فعّالیّت­ های جانبی این انجمن، چاپ 12 شماره فصلنامه (از زمستان 1367 تا سال 1370) و چاپ کتابی با عنوان «منتخبی از دیوان قضایی یزدی» به همّت سید ضیاء قریشی در سال 1366 و همگامی در چاپ دیگر انتشارات کتابخانه است.
دیگر فعّالیّت انجمن، برپایی جلسات ویژه نکوداشت شعرای درگذشته انجمن و دیدار با شعرای نامی مهمان در یزد از جمله آقایان: دکتر قاسم رسا، دکتر سیدحسین خدیوجم، احمد گلچین­ معانی، علی باقرزاده «بقاء»، محمّد قهرمان، جلال بقائی نائینی، احمد کمال­پور، دکتر احمدعلی رجایی، ذبیح­ الله صاحب­کار، دکتر غلامحسین یوسفی و دیگران بود.
استاد احمد گلچین­ معانی، خاطره یکی از این دیدارها را چنین بازگو کرده است:
بـا مـن به سـوی انجمـن شـاعران یـزد
یـعـنی بـه درک محـضـر اهـل صفـا بـیـا
گلچین ز خاطرات خوش آورد یاد و گفت:
بـا مـن بـه یــزد، بـار دگـر ای بـقـا بـیـا

رؤسا و دبیران انجمن از آغاز تا کنون:
1- حجّت الاسلام و المسلمین حاج سیدعلی­محمّد وزیری یزدی
ایشان از سال 1349 که انجمن ادبی کتابخانه را تشکیل داد، تا اسفند 1355 به اداره انجمن پرداخت.
2- غلامرضا مرشد
غلامرضا مرشد، فرزند محمّدحسین به سال 1276ش در یزد به دنیا آمد. تحصیلات مقدّماتی شامل صرف و نحو عربی و فقه و اصول را در حوزة علمیّه یزد گذراند. سپس برای یادگیری زبان فرانسه و ترکی و علم هیپنوتیزم به مشهد رفت و پس از آموزش این علوم به یزد بازگشت و تا پایان عمر به کار کشاورزی و بازرگانی مشغول شد. وی چندی ریاست اتاق بازرگانی و شورای مشورتی آموزش و پرورش یزد را به عهده گرفت و سرانجام در 22 دی 1367 درگذشت. ریاست انجمن از اردیبهشت 1356 تا دی 1367 به عهده وی بود.
3- محمّدرضا مشکیان
مشکیان، فرزند محمّد به سال 1301ش. در یزد به دنیا آمد. پس از فراگیری قرآن و دیوان حافظ در مکتب­ خانه، دوره ابتدایی تا سیکل اوّل متوسّطه را در یزد گذراند، سپس برای طیّ مدارج تحصیلی به دبیرستان سن­ لویی و مروی تهران رفت. و در سال 1319 دیپلم گرفت و بی ­درنگ در رشته حقوق دانشگاه تهران به تحصیل ادامه داد تا اینکه پس از یک سال با تغییر رشته، راهی رشته فلسفه شد. چندسالی در شرکت نفت مشغول بود تا اینکه به استخدام آموزش و پرورش درآمد و در شهرهای خرّم آباد، سنندج و تهران تدریس کرد و به یزد بازگشت و معاونت اداره فرهنگ یزد و سپس ریاست دبیرستان ایرانشهر را عهده ­دار شد. وی همکاری در تأسیس مرکز یزدشناسی داشت و در مشاغلی چون مدیر بنیاد یزد، عضو انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان یزد به فعّالیّت پرداخت. وی از دی 1367 تا 1370؟ ریاست انجمن ادبی کتابخانه را بر عهده داشت.
4- دکتر سیدضیاء قریشی
دکتر سید ضیاء قریشی، فرزند میرزا سیدحسین به سال 1299ش در یزد به دنیا آمد. تحصیل در دبستان و دبیرستان را در یزد گذراند. آن گاه راهی تهران شد تا رشته دامپزشکی را فرا بگیرد، در سال 1321ش. به استخدام اداره دامپزشکی یزد درآمد و تا سال 1358ش بر این کار بود. قریشی طبعی روان داشت و اشعار خود را با تخلّص «ضیاء» می ­سرود. و در 10/8/1370 درگذشت. وی از سال 1349 تا آبان 1370 دبیر انجمن ادبی بود.
5- حسین ملک­ زاده
حسین ملک­ زاده، فرزند مهدی، به سال 1322ش در یزد پا به دنیا گذاشت. وی پس از پشت سرنهادن تحصیلات مقدّماتی در یزد، برای فراگیری زبان و ادبیّات فارسی راهی دانشگاه ابوریحان تهران شد و موفّق به اخذ مدرک کارشناسی گردید وی که بیشتر تمایل به غزل سرایی دارد. اشعار خود را با تخلّص «ملک» می­ گوید. ملک ­زاده از آبان 1370 تا اسفند 1394 دبیر انجمن ادبی کتابخانه بود. وی در 15/12/1394 درگذشت.
6- دکتر سید محمود الهام بخش
دکتر سید محمود الهام بخش (میرجلیلی سابق، متخلّص به «الهام») فرزند مرحوم حاج سید علی اکبر واعظ ابرندآبادی. متولد 20/11/1333 در شاهدیه. وی تحصیلات ابتدایی را در دبستان عنصری ابرندآباد و دوره های اوّل و دوّم دبیرستان را در رشته علوم طبیعی در دبیرستان 17 شهریور یزد گذرانده است. دکتر الهام بخش در سال 1358 لیسانس زبان و ادبیات انگلیسی خود را از دانشگاه تهران گرفت و پس از مدّتی کار در آموزش و پرورش تهران و یزد و همکاری با معاونت پرورشی و مراکز تربیت معلم استان یزد به ادامه تحصیل در رشته زبان و ادبیات فارسی پرداخت و در سال 1377 به اخذ درجه دکتری از دانشگاه تهران توفیق یافت. او از بهمن 1370 به دانشگاه یزد منتقل شد و به عضویت هیئت علمی درآمد و از اسفند 1390 نیز بازنشسته شده است. او از فروردین 1395به ریاست انجمن ادبی کتابخانه وزیری منصوب شد.
منبع: کتاب یزد یادگار تاریخ (جلد 2). نوشته حسین مسرت.