نسخه های نادر کتابخانة وزیری یزد(5)

نزهة الانفس و روضة المجلس

نگارش : حسین مسرّت



کهن ترین نسخة تاریخدار کتابخانة وزیری یزد، نزهة الانفس و روضة المجلس، نوشتة ابوسعید محمّدبن علیّ بن عبدالله العراقی(468-561ق) معروف به «ابن حمدان» است که به تاریخ 590ق یعنی 29 سال پس از درگذشت نویسنده، کتابت شده است، این کتاب در زمینة ادبیّات عرب و ویژة تاریخ و نقد امثال عربی است به گفتة دکتر رمضان بهداد : « تا آنجا که نگارنده مطلّع است، کسی غیر از او کتابی در زمینة لحن در امثال عربی تألیف نکرده است و تألیف او در موضوع خود یگانه و بی نظیر و جایش در میان کتاب های انتشار یافتة ادبیّات عربی، خالی است»(دیباچة کتاب چاپی)

نویسندة کتاب، در سدة ششم هجری می زیسته و دانشمندی بنام در علوم فقه و نحو بوده، از او کتاب های چندی بر جای مانده که معروف ترین آن ها عبارتند از : شرح مقامات حریری،الذخیره لا هل البصیرة،البیان لشرح الکلمات، المنتظم فی سلوک الادوات و مسائل الامتحان، وی در کودکی برای تحصیل به بغداد رفت، امّا در اربیل عراق می زیست و به شهرهای ایران مسافرت کرده و سرانجام در خفتیان ، شهری نزدیک تکریت عراق در گذشت.

وی در خانوادة علم و حکومت پرورش یافت و پدرش ابوالحسن نیز از دانشمندان عصر خود بوده است. ابن حمدان از خود آثار زیادی به جای نهاده که درکتاب خود نزهة الانفس از آنان نام می برد، بیشتر این آثار در زمینة علوم قرآنی و یکی هم در زمینة واژگان عربی است.کارل بروکلمان در کتاب خود، تاریخ الادب العربی (ج5 : 166) از آثار او نام می برد. امّا کتاب مورد نظر ما نزهة الانفس که در کشف الظّنون حاجی خلیفه (ج2 : 1941) هم از آن یاد شده، تنها دو نسخه از آن در جهان بر جای مانده است :

یکی چنانکه بروکلمان گفته در شهر گوتا آلمان نگهداری می شود و یکی هم در کتابخانة وزیری یزد.



مشخصّات نسخة کتابخانه وزیری

نزهة الانفس و روضة المجلس : نسخة خطّی شمارة49. از محمّدبن علیّ عراقی، نسخة بسیار نفیس و کامل، نسخ دوشنبه از ماه صفر 590ق. عنوان و نشانه ها به شنگرف با چندین مهر تملّک به سال های 953ق ، 1004ق و 1045ق 193برگ 12*18 س.م.اهدایی شیخ احمد شریعت عقدایی. (شمارة عمومی 12678).

آغاز : الحمدلله العالم بما تجن الضمائر و تکن السرائر. . .

انجام : والله تعالی یغفر مالارضا له فیه و یجود علینا بفضله و رحمته.

فهرست نگار کتابخانة وزیری، بعد از افزودن عبارت :« این کتاب به ترتیب حروف تهجّی به درخواست ابوالقاسم نصربن حسن بن صفّار تدوین یافته است» عبارتی بدین گونه آورده است که : « از روی نسخة اصل، کتابت و بر مؤلّف در سال 621 قرائت شده است».(فهرست وزیری، ج 5 : 64-63)

که این عبارت بر خلاف نوشتة کتاب های معتبر از جمله بغیة الوعاة فی طبقات الغویین و النحاة اثر جلال الدّین عبدالرحمن سیوطی است که در گذشت نویسنده را 561 ق می داند.(ج1 : 182)و هم از این روست که درایتی در کتاب خود فهرست دست نوشت های ایران (ج10 : 648)نویسندة کتاب را از سدة هفتم ق دانسته است.

به هر روی آقای دکتر رمضان بهداد از روی نسخة خطّی کتابخانة وزیری مبادرت به تصحیح و چاپ این کتاب نموده که مشخصّات آن به قرار زیر است : نزهة الانفس و روضة المجلس، تهران : میراث مکتوب، 1387، وزیری،500ص.

مصحّح کتاب نامبرده، دکتر رمضان بهداد، متوّلد اردیبهشت 1325ش در شهر رفسنجان است وی در سال 1354 کارشناسی ارشد ادبیّات عرب را از دانشگاه تهران و در سال 1372 دکترای زبان و ادبیّات عرب را از دانشگاه آزاد اسلامی تهران دریافت کرد .و پس از آن به عضویّت هیئت علمی دانشگاه یزد در آمد. از او به غیر از کتاب معرّفی شده ، کتاب هایی با نام : صرف 1، قواعد عربی 1و2(1374 و 1383 )،فرقه ها و مذاهب اسلامی از آغاز تاکنون، نوشته سعد رستم (1390)چاپ شده است وی سرانجام در اردیبهشت 1389درگذشت. (دانشنامة مشاهیر،ج1 : 285).

منابع :

ابن حمدان،محمّدبن علی : نزهة الانفس و روضة المجلس،به کوشش : رمضان بهداد، تهران : میراث مکتوب، 1387.

درایتی، مصطفی : فهرست توارة دست نوشت های ایران(دنا) ، تهران : کتابخانة مجلس شورای اسلامی، 1389، ج10.

شیروانی، محمّد : فهرست نسخه های خطّی کتابخانة وزیری یزد، یزد : کتابخانة وزیری،1350،ج.1



کاظمینی،محمّد : دانشنامةمشاهیر یزد، یزد : بنیاد ریحانة الرسول، ویرایش دوم ، 1382، ج1.