مهربانی صفت زیبای خداست و نخستین خصلت نیکویی است که به گونه ای غیرقابل وصف در وجود معصومین (ع) متجلی شده است. مهرورزی و گسترش دوستی در سطح همگان، شیوه انسان های تربیت شده و الهی است که خصلت های خودمحور و خودخواهانه را تا حدود زیادی کم رنگ می سازند، و صفت های متعالی دیگرگزینی (ایثار) و نوع دوستی را جایگزین آن می کنند. اهمیت دوستی کردن و عاطفی بودن، در آیات و احادیث، با تعبیرهایی گوناگون تبیین گشته است به گونه ای که دین را حب و حب را دین شمرده اند. دوستی مومن نیز از بزرگترین شاخصه های ایمان به حساب آمده است. همچنین مقیاس برتری دو انسان، محبت شمرده شده است.

مهرورزی و نوع دوستی و اهتمام ورزیدن در مورد مسائل دیگران، دوستی و محبت را در میان آدمیان رواج می دهد. از سنت و سیره معصومان (ع) که الگوهای زندگی بهتر و برتر هستند، چنین برمی آید که اموری که موجب انس میان مردم و نزدیکی قلب ها می شود، باید مورد توجه قرار گیرد؛ چرا که انس انسان ها با یکدیگر، محبت را در دل ها زنده می کند و همین موجب تالیف قلوب و همدلی و در نهایت همراهی و همکاری میان مردم گردد.

در اهمیت مهرورزی از منظر امام رضا (ع) همین روایات کافی است که نیمی از عقل را دوستی با مردم و راحت نمودن مؤمن را اسباب راحتی روز قیامت معرفی نموده است : «دوستى با مردم نصف عقل است» .

احمد بن عامر طائى به نقل از امام رضا (ع): «نخستین اثر عقل و خرد بعد از ایمان به خداوند، محبت و احسان و لطف و دوستى با مردم است، و همچنین نیکى و رسانیدن خیرات به نیکوکاران و بدکاران».

و همچنین فرمود: «هر کس مؤمنى را راحت کند، روز قیامت خدا او را راحت مى‏کند» .

امام رضا (ع) یاری رساندن به مردم را گذرگاهی برای دستیابی به بهشت می داند و مقامی ویژه در پیشگاه خداوند را برای یاری دهنده نوید می دهد: «بدانید که سپاسگزاری و شکرانه خداوند یکی ایمان به خداست و پس از آن پذیرش جایگاه و جانشینی اهل بیت پیامبر به عنوان جانشینان او است. ولی بدانید سپاس و شکرانه الهی محبوبتر نزد خداوند کمک و یاری به برادران مومنتان در امور دنیایشان می باشد. زیرا همین دنیا گذرگاه راهیابی به بهشت خداوندی است. بنابراین کسی که چنین کند از اشخاص ویژه نزد خداوند تبارک و تعالی خواهد بود» .

ابراهیم بن عباس می گوید:«هیچگاه ندیدم که امام رضا (ع) در سخن بر کسی جفا ورزد،و نیز ندیدم که سخن کسی را پیش از تمام شدن قطع کند،هرگز نیازمندی را که می توانست نیازش را بر آورده سازد رد نمی کرد،در حضور دیگری پایش را دراز نمی فرمود، هرگز ندیدم به کسی از خدمتکاران و غلامانشان بدگوئی کند،خنده ی او قهقهه نبود بلکه تبسم بود،چون سفره ی غذا به میان می آمد همه ی افراد خانه حتی دربان و مهتر را نیز بر سفره ی خویش می نشاند و آنان همراه با امام غذا می خوردند. شبها کم می خوابید و بیشتر بیدار بود و بسیاری از شبها تا صبح بیدار می ماند و به عبادت می گذراند،بسیار روزه می داشت و روزه ی سه روز در هر ماه را ترک نمی کرد، کار خیر و انفاق پنهان بسیار داشت، وبیشتر در شب های تاریک مخفیانه به فقرا کمک می کرد». محمد بن ابی عبادمی گوید:«فرش آن  حضرت در تابستان حصیر و در زمستان پلاسی بود لباس او-در خانه-درشت و خشن بود، اما هنگامی که در مجالسّ عمومی شرکت می کرد (لباسهای خوب و متعارف می پوشید) و خود را می آراست. شبی امام میهمان داشت،در میان صحبت چراغ نقصی پیدا کرد، میهمان امام دست پیش آورد تا چراغ را درست کند، امام نگذاشت و خود این  کار را انجام داد و فرمود:«ما گروهی هستیم که میهمانان خود را به کار نمی گیریم». یک بار شخصی که امام را نمی شناخت در حمام از امام خواست تا او را کیسه بکشد، امام (ع) پذیرفت و مشغول شد، دیگران امام را بدان شخص معرفی کردندو او با شرمندگی به عذرخواهی پرداخت ولی امام بی توجّه به عذر خواهی او هم چنان او را کیسه می کشید و او را دل داری می داد که طوری نشده است.

رفتار محبت آمیز امام رضا(ع) نه تنها در مورد مسلمانان وجود داشته است بلکه غیر مسلمانان نیز از آن بهره مند بوده اند.  همچنین ضرورت حفظ و تداوم رابطه دوستی میان افراد از مواردی ست که امام رضا (ع) به آن تأکید و  افراد را به انجام آن سفارش نموده اند.

طبیعت انسان به گونه ای آفریده شده که هرگاه کسی درباره او احسان و نیکی نماید، او را دوست می دارد و خود را مدیون او می داند. شدت احسان و نیکی پدر و مادر به فرزند در میان  روابط مختلف انسانی  بی مانند است و کاملترین درجات احسان، انواع محبت و نیکی است که پدر و مادر در حق فرزند ادا کرده است و امام رضا (ع) نیز به این  مهم اشاره نموده اند و البته در کنار آن به مقولات مهمی مانند، محبت به فرزندان و ضرورت وجود رابطه دوستانه در محیط خانواده میان زن و شوهر   که از موارد مهم و بسیار تأثیرگذار در زندگی افراد می باشند اشاره نموده اند .

امام رضا (ع) در مورد ویژگی های دوست خوب و وظایف دوستان نیز توصیه هایی فرموده اند چرا که انتخاب دوست از نظر ایشان رویه ای مبتنی بر عملکرد آگاهانه است. آگاهی از اینکه شخص با فردی با باطن سالم و خیرخواه که هم از حیث سلامت شخصیت وهم جهت گیری عاطفی قابل اعتماد وموثق باشد، وارد رابطه ی دوستانه شود؛ که این موضوع  دقت و ظرافت دیدگاه امام را برای کسب آگاهی و سازمان دهی شخصیت نشان می دهد. چرا که دوستی در نگاه ایشان مقوله ای  جدی و ماندگار است  که به عنوان سرمایه ای دنیوی و اخروی دانسته شده است و با عمق عواطف و احساسات فرد نیز  ارتباط پیدا می کند به گونه ای که از نظر ایشان  دوستان مؤمن از احوالات روحی یکدیگر متأثر می شوند و هر چه این ارتباط دوستی عمیق تر باشد تأثیر گذاری آنها بر هم نیز افزون می گردد البته برای این ارتباط حدودی نیز  مشخص شده است تا  معاشرت و انس با دیگران از حساب و کنترل  خارج نشود و به شخصیت افراد آسیب نرساند.در واقع دوستی با مردم اگر چه از نگاه امام رضا (ع)  لازم و ضروری دانسته شده  و  مایه ی خوشی دنیاست   ولی زیاده روی در آن  نیز نهی شده  و  به مؤمنین در پیش گرفتن طریق اعتدال توصیه شده است. امام رضا (ع)  به همان اندازه که در  اهمیت دوستی سخن گفته اند از همنشینی و رفاقت با افراد منحرف نیز نهی نموده اند با بررسی روایات مختلف  از سیره و سخنان  امام رضا (ع)  این حقیقت آشکار می شود که اهمیت دوستی و محبت  در منظر امام رضا (ع)  به آن اندازه است که رعایت آن را به عنوان یک حق بر خود و مردم واجب می شمرد   .

امام رضا (ع) محبت و مهربانی با بندگان خدا را درکنار فرمانبرداری از خدا قرار می دهد .از نظر ایشان مؤمنان باید بدانند تعظیم، تسبیح و تقدیس خداوند لازم است ولی کافی نیست بلکه باید با خلق خدا اعم از انسان ها، حیوانات و حتی گیاهان مهربانی کرد انسان مؤمن، موفق و کامل کسی است که در مقابل خدا خاشع و با مردم مهربان باشد و این دو بال پرواز به سوی خوشبختی است. از اینرو مردم را  به حفظ و تداوم روابط  دوستانه تشویق و آنرا رمز خوشبختی  وهمچنین عامل نزدیکی شیعیانشان به خویش معرفی نموده اند. محبتی که از منظر امام رضا(ع) در بذل آن به دیگران می بایست جانب برابری و عدالت را رعایت نمود به ویژه اینکه فقر و ضعف  افراد یا توانایی و ثروت آنها عاملی برای تبعیض درمورد آن نیست. امام رضا علیه السّلام نظریّه اسلام را، درباره روابط میان انسانها،که برادران یکدیگرند، با برخى اعمال خود که تراویده از رفتار یک انسان حقیقى است، بیان مى‌فرماید،آن چنان که مى‌توان دریافت،که اسلام از نظر حفظ حقوق جامعه و رعایت شرف انسانى، هر گونه امتیاز طبقاتى و هر نوع برترى‌جویى فردى و اجتماعى را لغو کرده است. و ملاک تفاوت را عملکرد افراد می داند. ایشان مقوله دوستی را امری جدی و ماندگار در زندگی افراد برمی شمرند؛ چرا که برای آن  تأثیرعمیق عاطفی  و درونی  قائلند که نه تنها زندگی دنیوی افراد متأثر از آن است بلکه بعد از مرگ نیز مؤمنان را از مواهب آن بهره هاست البته امام اگرچه دوستی را امری لازم و ضروری و  مایه­ی دلخوشی دانسته اند، ولی برای آن حدودی نیز قائل شده اند و زیاده روی در آن  را نهی نموده اند .

منبع:

http://rowshana.ir/Post/Details/

http://www.sheshom.net/

https://fa.shafaqna.com/news/