دحو الارض
دَحْوُ الْأرْض روز ۲۵ ذی‌القعده، روز بیرون آمدن زمین از زیر آب است. بنابر برخی روایات در این روز وقایعی همچون فرود آمدن کشتی نوح بر کوه جودی، تولد حضرت ابراهیم(ع) و عیسی و نزول نخستین رحمت خدا بر حضرت آدم(ع) به وقوع پیوسته است.دحو الارض در فرهنگ اسلامی از روزهای بافضلیت شناخته می‌شود و به انجام اعمال عبادی مانند غسل، روزه، نماز در آن سفارش شده است. یکی از اعمال سفارش شده در این روز، زیارت امام رضا(ع) می باشد.
مفهوم‌شناسی
دَحْوالارض، اصطلاحی قرآنی و حدیثی است. منظور از دحوالارض بیرون آمدن خشکی‌های گسترده زمین از زیر آب است. بنابر برخی روایات و منابع کهن اسلامی، زمین در ابتدا زیر آب بوده است و سپس خشکی‌ها از آب سر برآورده‌اند.[۱] روز بیرون آمدن خشکی‌ها[یا روز آغاز آن] روز دحوالارض نامیده شده است. بنابر برخی احادیث و کتاب‌های تاریخی، نخستین جایی که از زمین سر برآورد، مکه یا کعبه بوده است.[۲] دحو به معنای واگسترانیدن،[۳] گسترش دادن[۴] و چیزی را از جای آن برکندن[۵] و «دحوالارض» به معنای گستراندن زمین است.
تاریخ دحوالارض و وقایع آن
بنابر روایات و کتاب‌های فقهی، دحوالارض روز ۲۵ ذی‌القعده است.[۶] به گزارش برخی منابع کهن وقوع دحو الارض بنابر سالشمار شمسی، در مهرماه روی داده است.[۷] مطابق برخی روایات در این روز اتفاقاتی در رابطه با برخی پیامبران واقع شده است. این وقایع عبارتند از:
نزول نخستین رحمت آسمانی بر آدم(ع)[۸].
نشستن کشتی نوح بر کوه جودی[۹]
تولد حضرت ابراهیم(ع) و عیسی بن مریم در شب ۲۵ ذی‌القعده[۱۰]
قرآن
در قرآن چگونگی دحو الارض و زمان و مکان آغاز آن بیان نشده است. تنها در آیه ۳۰ سوره نازعات وَالْأَرْ‌ضَ بَعْدَ ذَٰلِک دَحَاهَا (ترجمه: و پس از آن، زمین را با غلتانیدن گسترد)[ نازعات–۳۰] ، به آن اشاره شده است.
مفسران درباره منظور از «بعد ذلک» اختلاف‌نظر دارند. به نوشته طبری برخی از مفسران کلمه «بعد» را به معنای اصلی آن، که خلاف «قبل» است، دانسته و معتقدند که گسترش زمین پس از آفرینش آسمان بوده است. در مقابل، گروهی دیگر «بعد ذلک» را به معنای «مع ذلک» گرفته و گفته‌اند که زمین پیش از آسمان آفریده و گسترده شده است.[۱۱] طبری روایتی از ابن عباس را که میان آفرینش(خلق) زمین و گسترشِ (دحو) آن تفاوت گذاشته و خلقت آسمان را پس از آفرینش زمین و پیش از گستردن دانسته است، سازگار با ظاهر آیه میداند.[۱۲] طبری در تاریخ الامم و الملوک نیز، دلیل پذیرش این سخن را کاربرد اهل زبان دانسته و گفته است در زبان عربی، «بعد» متضاد «قبل» است و به معنای «مع» نیست.[۱۳]
فخر رازی ذیل آیه افزوده است: «دحو» گستردن محض زمین نیست، بلکه منظور نوعی گستردن است که زمین را آماده رویاندن گیاهان کند و این تنها پس از خلقت آسمان حاصل می‌شود.[۱۴] علامه مجلسی اشکالات وارد بر خلق و گسترش زمین را پاسخ داده است[۱۵] و روایات را بر آن تطبیق داده است.[۱۶]
اعمال این روز
در کتاب‌های ادعیه برخی اعمال عبادی برای این روز مستحب شمرده شده است:
روزه[۱۷] به گفته شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان، دحو الارض یکی از چهار روزی است که در سال روزه آنها ممتاز است همچنین روایاتی نقل کرده که روزه این روز کفاره ۷۰ سال است، برای روزه‌دارش هر چه که در میان آسمان و زمین است استغفار می‌کند، هر کس این روز را روزه بگیرد و شبش را به عبادت بگذراند برای او عبادت ۱۰۰ سال نوشته می‌شود.
غسل؛
خواندن دو رکعت نماز در وقت ظهر، در هر رکعت بعد از سوره حمد، پنج مرتبه سوره شمس بخواند و بعد از اتمام نماز بگوید: لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ
سپس بگوید: يَا مُقِيلَ الْعَثَرَاتِ أَقِلْنِي عَثْرَتِي يَا مُجِيبَ الدَّعَوَاتِ أَجِبْ دَعْوَتِي يَا سَامِعَ الْأَصْوَاتِ اسْمَعْ صَوْتِي وَ ارْحَمْنِي وَ تَجَاوَزْ عَنْ سَيِّئَاتِي وَ مَا عِنْدِي يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ
زیارت امام رضا(ع).[۱۸]
خواندن دعایی که با عبارت اللَّهُمَّ دَاحِيَ الْكَعْبَهِ ... شروع می‌شود.[۱۹]
ارجاعات:
1. مرزوقی اصفهانی، کتاب الازمنة و الامکنه، ۱۴۱۷ق، ص۳۵.
2. رجوع کنید به: ابن حیون، شرح الاخبار، ج۳، ص۴۷۷؛ شیخ طوسی، من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۲۴۱؛ فرات کوفی، تفسیر فرات، ص۱۸۵؛ فاکهی، أخبار مکه فی قدیم الدهر و حدیثه، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۲۹۵؛ قزوینی، آثار البلاد و اخبار العباد، ۱۹۹۸ م، ص۱۱۴.
3. بیهقی، تاج المصادر، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۹۰.
4. خلیل بن احمد، کتاب العین، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۲۸۰، ذیل «دحو».
5. راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ذیل «دحا».
6. طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۶۶۹؛ طوسی، بیتا، النهایة، ص۱۶۹.
7. بیرونی، الآثار الباقیه، ۱۳۸۰ش، ص۲۷۳.
8. صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۲۴۲.
9. طوسی، مصباح المتهجد،۱۴۱۱ق، ص۸۲۰.
10. صدوق، ثواب الاعمال، ۱۳۶۸ش، ص۷۹؛ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۸۹؛ مقایسه کنید با طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۶۷۱ که ولادت ابراهیم را در اول ذیحجه دانسته است.
11. طبری، جامع البیان، دار المعرفة، ج۳۰، ص۲۹.
12. طبری، جامع البیان، دار المعرفة، ج۳۰، ص۲۹.
13.طبری، تاریخ الأمم و الملوک، بیروت، ج۱، ص۴۹.
14. فخر رازی،التفسیر الکبیر، دار احیاء التراث العربی، ج۳۱، ص۴۶.
15. مجلسی، بحار الانوار، دار احیاء التراث العربی، ج۵۴، ص۲۲–۲۵.
16. مجلسی، بحار الانوار، دار احیاء التراث العربی، ج۵۴، ص۲۵–۲۱۶.
17. طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۶۶۹.
18. ر.ک. ابن طاووس، اقبال الاعمال، ۱۳۷۷، ج۲، ص۲۷-۲۹؛ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱، ص۶۷۱ – ۶۹۹
19. طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱، ص۶۶۹.
