بررسي مجاز مرسل در سوره بقره/ محقق سيد سعيد موسوي؛ استاد راهنما جزايري؛ استاد مشاور عشايري منفرد.- سطح ۳(مرکز مديريت حوزه علميه استان قم) ؛ ۱۳۹۴.
توصیفگر:
- قرآن – مجاز
- قرآن – اعجاز
- قرآن -- مسائل لغوي
- قرآن -- استعاره
شماره دیویی: ب842م153/ 297
چکیده:
مجاز مرسل به همراه تشبیه، استعاره و کنایه اضلاع اصلی علم بیان را تشکیل می دهند. این شیوه بیان دارای محاسن ظاهری و
معنوی زیادی است؛ ((زیبایی تعبیر))، ((برانگیختن قوه خیال))، ((توسعه لفظی ومعنایی))، ((ایجاد مبالغه و تاکید درعبارت)) و ... ازجمله کارکردهای آن است که وجود هرکدام به تنهایی در یک عبارت، علاوه بر زیبایی کلام، تحسین مخاطب را هم در بر دارد. قرآن کریم به عنوان بلیغ ترین کلام، حتما ازاین اسلوب استفاده نموده است و وجود موارد فراوان درآن حکایت ازاین موضوع دارد.
رساله ی پیش رو در صدد بررسی نسبتا مبسوط مجاز مرسل با استفاده از موارد و مثال های قرآنی و به طورخاص درسوره مبارکه بقره است و مترصد این است که این کاربردهای مجازی چه تاثیرهایی بر برداشت کامل و صحیح تراز آیات قرآن دارد و به عبارتی معناشناسی آن مورد ملاحظه قرار می گیرد. ماهیت این تحلیل ، توصیفی- تحلیلی است که طبق روش کتابخانه ای هم مباحث نظری صرف و هم مباحث کاربردی، مورد بررسی قرار گرفته است.
مجاز مرسل، لفظی است که در غیر معنای اصلی اش به کار رفته؛ البته با در نظر گرفتن مناسباتی غیر مشابهت، همراه با قرینه
ای که هرگز نمی گذارد معنای وضعی آن اراده شود. موارد علاقه و مناسبت بین معنای حقیقی و مجازی دراین نوع مجاز بسیار زیاد است که درقالب پنج دسته کلی علاقه های مکان محور، زمان محور، مقدمی، اضافی واشتیاقی مورد بررسی قرارگرفته است. حالیت، محلیت و مجاورت، علاقه های مکان محور هستند؛ همچنین علاقه های ماکان، مایکون و مشارفت، زمان محورند. پنج علاقه ی سببیت، مسبیت، لازمیت، ملزومیت و آلیت، ذیل دسته ی مقدمی تعریف می شوند و علاقه های شش گانه ی کلیت، جزئیت، عمومیت، خصوصیت، اطلاق و تقیید، اضافی هستند. موارد مجاز با علاقه های اشتقاقی، که استعمال صیغه ای به جای صیغه دیگر تعریف شده، بسیار زیاد است که در این نوشتار به برخی از آن ها پرداخته می شود. مدعای اثبات شده ی این تحقیق ، این است که درقرآن و به طور خاص در سوره بقره، تمام این مجازها به کار رفته و حتی برخی از این موارد، با لحاظ های دیگرمی تواند استعاره، مجازعقلی و حتی کنایه نیزباشد که با عنوان علاقه های دوسویه در این نوشتار مطرح گردیده است. ادعای دیگرکه آن نیز به اثبات رسیده، تاثیر معنایی عمیق کاربردهای مجازی است؛ توضیح این که متکلم بلیغ و حکیم، در ارائه مفهوم ذهنی خود، غیراز دلالت های ظاهری و مطابقی، می تواند روی دلالت های التزامی و از جمله دلالت های حاصل از کاربرد مجازمرسل، حساب باز کند؛ همان گونه که مخاطب نیز با وجود دو شرط قبول این گونه استعمالات و توجه به آن، می تواند به این مفاهیم ارائه شده دسترسی پیدا کند. این مسئله خود را درتفاسیر و ترجمه های قرآنی به خوبی نشان داده و می دهد؛ به طوری که مفسرین و مترجمینی که دو شرط مذکور را دارا بوده اند، به برداشت های تفسیری و ترجمه ای عمیق تری نسبت به دیگر مترجمان رسیده اند.
کلیدواژه: قرآن، سوره بقره، مجاز مرسل, علاقه، معناشناسی، فلسفه مجاز
