رمضان در لغت به معنای شدّت حرارت، و حرارت سنگ، بر اثر شدّت حرارت خورشید آمده است. نیز گفته شده است که از «حرّ» گرفته شده که به معنای برگشت از بادیه به شهر می باشد. امّا در اصطلاح، رمضان نام ماه نهم از ماه هاى عربى و ماه روزه اسلامى و ماه نزول قرآن است. امام سجاد (ع) در توصیف ماه مبارک رمضان می فرماید: سپاس خداى را که از جمله آن راه های هدایت، ماه خود، ماه رمضان را قرار داد، ماه روزه، ماه اسلام، ماه طهارت، ماه آزمایش، ماه قیام، ماهى که قرآن را در آن نازل کرد، براى هدایت مردم ... و مشخص شدن حق از باطل.
بنابراین، می توان گفت ماه مبارک رمضان، ماه طهارت و ماه تخلق به اخلاق الاهی است، و حقیقت و باطن آن عبارت است از رسیدن به لقای خداوند، آزادی از خود؛ آزادی از خود حیوانی، و تولد خود الاهی
حقیقت و باطن ماه مبارک رمضان
هر آنچه که در عالم هستی وجود دارد، حقیقت و باطنی دارد؛ زیرا دنیا تنزّل یافته‌ی عوالم بالا است، هرچه در عالم دنیا است نمونه‌ای است از آنچه در عالم معنا است. احکام و قوانین الهی هم که در دنیا به صورت دین و دستورات عبادی ظهور کردند، اسرار و باطنی دارند. اشیا، زمان‌ها و مکان‌ها نیز دارای حقیقت و باطن می‌باشند. یکی از آن زمان ها، ماه مبارک رمضان است. در فرهنگ اسلامی ماه رمضان یکی از مهم ترین و محترم ترین ماه های سال است؛ ماهی که نزد مسلمانان به ماه عبادت و طهارت معروف بوده و آن را -به تعبیر پیامبر(ص)- ماه خدا می نامند.
امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه در استقبال از ماه مبارک رمضان با بیانی شیوا و رسا از ماه رمضان سخن گفته و حقیقت آن را روشن ساخته است. ما در این مقال تنها گوشه ایی از آن را بیان می کنیم. امام در این دعا، ابتدا خداوند متعال را جهت هدایت شدن به دین الاهی و بهره‌مندی از نعمت بندگی و عبادت، شکرگذاری می کند، سپس می فرماید: «سپاس خداى را که از جمله آن راه های هدایت، ماه خود، ماه رمضان را قرار داد: ماه روزه، ماه اسلام، ماه طهارت، ماه آزمایش، ماه قیام، ماهى که قرآن را در آن نازل کرد، براى هدایت مردم، و بودن نشانه‏هایى روشن از هدایت و مشخص شدن حق از باطل، و بدین جهت برترى آن ماه را بر سایر ماه ها بر پایه احترامات فراوان، و فضیلت‏هاى آشکار روشن نمود».
توصیف ماه رمضان با عباراتی؛ نظیر ماه اسلام، ماه نزول قرآن، حاکی از آن است که در نظر امام سجاد (ع) و در مکتب اهل بیت (ع)، ماه مبارک رمضان، عرصه برای تجلی حقیقت اسلام؛ یعنی تسلیم محض در برابر خداوند متعال است. این عرصه، مجالی است تا بندگان خدا به امر و رضای او، حتی از نیازهای طبیعی و حلال خود چشم‌پوشی کنند و سر تسلیم بر بندگی شکوه مند خالق بی همتای خویش فرود آورند. این تمرین یک ماهه در کفّ نفس و خودداری از درخواست نفسانی، تمرینی مفید و نیکو است برای تقویت اراده و خویشتن داری در باقی سال؛ چون انسانی که یک ماه به دستور الاهی در مقابل خواست حلال نفس خویش مقاومت کرده و فقط به خاطر رضای خداوند از نیازهای طبیعی خود مانند خوردن و آشامیدن اجتناب نموده است، این قدرت را خواهد داشت تا در یازده ماه دیگر سال در مقابل وساوس شیطانی و درخواست های نفسانی نفس اماره خویش مقاومت نموده و اهل تقوا و رستگاری شود.
ماه مبارک رمضان، ماه طهارت است. ماهی که بنده وجود خود را از تمایلات مادی و حیوانی زدوده و با روزه ضمن تطهیر جسم، به تطهیر جان نیز می پردازد تا روحش در عالم پاکی و  رشد و تعالی، از انوار هدایت بخش خدای متعال بهره مند شود.
پس می توان گفت حقیقت ماه رمضان عبارت است از: آزادی از خود؛ آزادی از خود حیوانی، و تولد خود الاهی. ماه مبارک رمضان، ماه تخلق به اخلاق الاهی است و حقیقت و باطن آن عبارت است از: رسیدن به لقای خداوند. در حدیثی آمده است که خداوند سبحان فرمود: «الصَّوْمُ لِی وَ أَنَا أَجْزِی بِه‏»؛روزه مال من است و من خود به آن جزا می دهم. بعضی کلمه «اجزی» در این روایت را به صیغه مجهول «اُجزَی» خوانده اند؛ یعنی روزه برای من است و من پاداش آن هستم. حیف است که انسان به خودش و به غیر خدا و به هر آنچه که متغیر است، دل ببندد؛ زیرا هرچه غیر خدا است، در معرض زوال و تغییر است و نمی تواند جزای انسان باشد؛ جزای روزه دار، لقای حق است.

روزه یکی از عبادت‌های مهم و از ارکان دین اسلام است، هم در آیات قرآن و هم در احادیث مأثور و روایات ائمه در کنار نماز و دیگر عبادات توجه بسیاری به آن شده ‌است تا جایی که قضای آن را باید به جا آورد و هیچ کوتاهی در این مورد از کسی پذیرفته نیست.
علت وجوب روزه
انسان باید برای رسیدن به حقیقت بندگی کند و بندگی یعنی راه حق را پیمودن و به مبدأ و منتهای خود رسیدن که شکل این اظهار بندگی در برابر حق ، رسیدن به نهایت را خداوند به ما نشان داده است انسان به هر شکل می تواند این حسّ و بعد انسانی را نمایش دهد ولی شکل صحیح و روال آن همان است که خداوند معرفی کرده است که از جمله آن نماز و روزه است.
قران کریم علت واجب شدن روزه را، سنجیدن تقوای مردم می داند "لعلکم تتقون".
حضرت زهرا(س) در خطبه فدکیه، می فرمایند:
علت واجب شدن روزه، امتحان مردم، در میدان اخلاص می باشد.
به دلیل اینکه روزه امری سری و عبادتی پنهان میان بنده و خالق است. و احدی از آن اطلاع ندارد، با گرفتن و یا نگرفتن آن اخلاص انسان آزموده می شود. چون ممکن است انسانی در منظر مردم روزه دار جلوه کند، اما در خلوت خود روزه نباشد.
امام حسن عسکری(ع) در جواب نامه محمد بن حمزه، که از علت وجوب روزه سوال نموده بود، مرقوم فرمودند:
خداوند روزه را واجب کرد، تا ثروتمند، گرسنگی را احساس کند و نسبت به فقیران احسان نماید.
صبر در برابر امر الهی در اثر گرسنگی و تشنگی، باعث خشوع و از بین رفتن کبر و عجب و غرور می شود، و همچنین باعث شکستن شهوت، و پند پذیری می گردد، و ضمینه اصلاح و بازگشت به خداوند، مهیا می گردد.
اما اینکه چرا خداوند سی روز، روزه را، واجب نموده است؟
پیامبر اکرم(ص) در جواب چنین پرسشی، که از طرف یکی از دانشمندان یهود طرح شد، فرمودند:
آدم (علیه السلام) هنگامی که از آن درخت ممنوعه خورد، اثر آن غذا، تا سی روز در جسم او باقی ماند، و خداوند نیز، بر فرزندان او واجب فرمود، تحمل سی روز تشنگی و گرسنگی را، و آنچه شب هنگام (سحر و افطار) می خورند، تفضلی است، از جانب خداوند به آنان .
همانطور که بر خود حضرت آدم (علیه السلام) نیز واجب کرد، سی روز روزه بگیرد. (تا اثرات آن غذا از بین برود).
سپس پیامبر (ص) آیه " کما کتب علی الذین من قبلکم " را شاهد آورد.
امام رضا (ع) می فرمایند: اگر کسی سۆال کند، چرا روزه یک ماه است، نه بیشتر و نه کمتر؟!
خواهیم گفت: زیرا قوت و قدرت نوع مردم، که ضعیف و قوی در آن مشترکند، همین مقدار است. و خداوند (طبق حکمت خود) واجبات را طبق طبیعت و قدرت غالب مردم واجب فرموده، پس از آن اجازه داده، ضعیف به میزان قدرت خود آنها را انجام دهد. و کسانی را نیز که قدرت و توانایی بیشتری دارند، تشویق فرموده، ثواب خود را (با اعمال مستحب) اضافه نمایند و اگر صلاح بندگان را در کمتر از این مقدار می دید، از آن می کاست. و اگر نیاز به بیش از این مقدار بود، بر آن اضافه می فرمود.
چرا روزه در ماه رمضان واجب شده و نه در ماه های دیگر؟
امام رضا(ع) در پاسخ چنین سوالی فرمودند:
-  زیرا ماه رمضان، ماهی است که، خداوند در آن قرآن را نازل فرموده.
- در این ماه بین حق و باطل جدا گشته، چنانکه خداوند می فرماید: ماه رمضانی که در آن قرآن نازل شده، قرآنی که هدایت برای مردم ... «والفرقان» جدا کننده حق از باطل است.
- در ماه رمضان پیامبر (ص) خبر نبوت خویش را دریافت کرد.
- در ماه رمضان، شبی است که از هزار ماه بهتر است، و در آن شب تمام امور، طبق حکمت الهی، تنظیم و تعیین می گردد. آن شب، سر سال است، که مقدرات یک سال از خیر و شر و ضرر و منفعت و رزق و روزی و مهلت ها در عمر و ... اندازه گیری می شود. و به همین جهت است که آن را شب قدر نامیده اند، یعنی شب اندازه ها.
اسامی ماه رمضان چیست؟
پیامبر (ص) این ماه را ماه خدا، ماه برکت، ماه توبه، ماه مغفرت و بخشش، ماه آزادی از آتش، ماه صبر، ماه ایثار و ماه رسیدن به بهشت، معرفی فرمود.
امام سجاد(ع) فرمود: ستایش، زیبنده خدایی است، که یکی از راه های احسان خود به بندگانش را ماه خود قرار داد، ماه رمضان، ماه روزه، ماه اسلام، ماه پاک کننده، ماه از بین رفتن گناهان و ماه قیام و نماز شب است.
امام صادق (ع) فرمود: چه خوب ماهی است ماه رمضان، در زمان رسول خدا ( ص) به آن مرزوق (یعنی روزی داده شده) می گفتند.
 علت نام گزاری این ماه به رمضان
رسول خدا (ص) فرمودند: رمضان را رمضان گویند، چون گناهان را می سوزاند.
در لغت، رمضان به سنگ داغ گفته می شود. همانطور که سنگ داغ، پای انسان را می سوزاند. ماه رمضان نیز، گناهان را می سوزاند.
 رمضان نام خدا است.

منبع:
https://article.tebyan.net/212177
https://www.islamquest.net/fa/archive/question/fa15258
https://hawzah.net/fa/Question/View/