مرحوم آيت‌الله سيدعلی كمالی دزفولی(ره) یکی از قرآن‌پژوهان سترگ معاصر بود که از نوابغ خاندان سادات مشهور «گوشه» بود که زانوی تلمذ محضر اساتید به نام حوزه‌های علمیه زد. او از سال ۱۳۴۸ تا پایان عمر به مطالعه و تحقیق مداوم در علوم قرآنی و تفسیر و تألیف قرآن پرداخت.
تجلیل از مقام شامخ معلمان، اساتید و افرادی که برای ترویج قرآن و عترت زحماتی را متقبل شده‌اند، وظیفه‌ای است که نمی‌توان از آن شانه خالی کرد. بزرگداشت و بیان آثار و رفتار این افراد نه تنها قدردانی کوچکی از زحمات بی‌شائبه آنان است، بلکه برای نسل فعلی و جوانان این مرز و بوم آموزنده و راهگشاست. کسانی که عمری را بدون چشم‌داشتی، به آموزش و ترویج کلام وحی گذرانده‌اند و به حق نام خادم‌القرآن بر آنان نهاده‌اند. برخی از این بزرگان چهره در خاک کشیده‌اند که نگاه کوتاهی به زندگی آن‌ها خواهیم داشت. مرحوم آيت‌الله سيدعلی كمالی دزفولی(ره) یکی از این افراد است.
یکی از نوابغ خاندان سادات مشهور «گوشه»
وی یکی از قرآن‌پژوهان سترگ معاصر بود. او ششم آذرماه سال ۱۲۹۰ در شهر دزفول در خاندان سادات گوشه موسوی متولد شد. اجدادش از عالمان دین و چند تن از آنان، دارای درجة اجتهاد بودند، چنانکه پدرش سيدرضی‌الدين محمدرضا (كه در سن ۲۶ سالگی دنيا را وداع گفت)، از نوابغ خاندان سادات مشهور «گوشه» بود كه در عنفوان جوانی از تعدادی مراجع نجف از جمله آقا سيدمحمد فيروزآبادی(ره) اجازه اجتهاد داشت.
همچنین جدش فقيه و عارف كامل عين‌الدين ميرسيدحسين ظهير الاسلام (متولد ۱۲۷۴ ق و متوفی ۱۳۳۷ ق)، جامع معقول و منقول و از شخصيت‌های شگفت‌انگيز روزگار خود بود به طوری که بارها از لسان مبارك علامه كمالی شنيده شد آثار منظوم عرفانی جدش متخلص به «سيد» از حيث انگيزه‌بخشی از آثار مغربی و عراقی و مولوی (در ديوان شمس) برتر است، اما افسوس كه ده‌ها اثر عرفانی، كلامی، فلسفی، فقهی، حديثی و ادبی وی همچنان چشم به انتظار طبع و چاپ هستند.
سيدعلی در سنين نونهالی پس از در گذشت پدر در حجر پر مهر جدش آرام گرفت، اما پس از چند ماه و با ارتحال پدر بزرگ، به كنف حمايت و تربيت پر فيض علم و عمل عمش سيدصدرالدين موسی ظهير الاسلام زاده (متولد ۱۲۷۳ ش و متوفی ۱۳۲۲ ش)، از اكابر نطاق و نويسندگان جنوب ايران، درآمد.
زانوی تلمذ محضر اساتید نامی حوزه‌های علمیه
استاد در شش سالگی به مكتبخانه رفت. پس از آن تحصيلات ابتدايی را از دزفول آغاز و متوسطه را در اهواز ادامه داد. در اين شهر، دو سال از محضر استاد سيدمحمد محيط طباطبايی(ره) كه مدتی مقيم خوزستان شده بود، استفاده كرد. سپس رحل اقامت به دزفول بست و در علوم دينی از حوزه پربار و غنی آن روز دارالمؤمنين بهره‌های فراوان اندوخت. محضر فضلايی چون آقا سيدمحمدعلی مدرس، آقا سيدمحمدقاضی، آقا سيدمحمدعلی امام جمعه و آيت‌الله حاج ميرزا هادی معزی را در دروس سطح درك كرد و با سعی و شوق فراوان، گام در راه تكميل علوم و معارف دينی نهاد.
در سنين نوجوانی و با بروز استعداد درخشان خود، سخت مورد توجه بزرگان ديار بود. اگر چه در آن ساليان، درك محضر فقيه الاسلام مدبر و زعيم مقتدر حوزه‌های علميه جنوب يعنی حاج شيخ محمدرضا معزی (زيسته در دوره قاجار و اوايل پهلوی، صاحب كلمه التقوی، متوفی۱۳۱۲ش) برای استاد نوجوان مقدور نبود، اما وی همواره از مراحم و عنايات ويژه آن زعيم عاليقدر بهره‌مند بود، هچنان‌كه آيت‌الله شيخ محمدباقر معزی و شيوخ انصاری نيز به عين عنايت، نوباوه خوش آتيه شهر را می‌نگريستند.
استاد محضر آيات عظام ميرزا محمدعلی معزی (صاحب دوره فقه استدلالی «تجديدالدوارس و تحديدالمدارس» در ۸ جلد) و حاج سيداسدالله نبوی را در مباحث خارج فقه و اصول مغتنم شمرد و در همين ساليان علاوه بر برقراری درس و بحث معمول، به تدريس علومی چون جبر، هندسه و هيئت همت گماشت (كه امروزه ديگر در حوزه‌های سنتی متداول نيست).
از شاگردان آيت‌الله كمالی در اين مقطع می‌توان از مرحوم آيت‌الله شيخ مصطفی شيخ الاسلام عاملی (متولد ۱۳۰۰ ش و متوفی ۱۳۸۰ ش) نام برد. در سنوات ۱۳۱۸ تا ۱۳۲۰ شمسی ضمن تشرفاتی به قم چند صباحی در مدرسه فيضيه، زانوی تلمذ و ادب بر آستان روحانی و علمی حضرت آيت‌الله العظمی امام خمينی(نورالله مضجعه) زد كه تا هميشه با بهجت و افتخار از آن ايام نچندان پايدار، ياد می‌كرد.
پس از درگذشت عمش سيد صدرالدين و در فواصل دهه بيست و سی خورشيدی، مسؤليت‌های سنگين خانوادگی (به عنوان بزرگ خاندان ظهيرالاسلام) و حوادث سياسی و اجتماعی اين دهه پر تلاطم (سال‌های ۱۳۲۲ تا ۱۳۳۲ ش) آيت‌الله كمالی را بنا به ضرورت به خود مشغول داشت، چنان‌كه هميشه با يادآوری آن سال‌های «متاركه» بر اتلاف عمر گرانمايه تأسف می‌خورد. نامزدی استاد از سوی علما و اعلام دزفول در انتخابات دوره پانزدهم مجلس شورای ملی (تير ۱۳۲۶ ش) و كسب مطلق آرا و پيروزی و عدم اجازه رژيم به ايشان جهت ورود به مجلس، زمينه‌ساز استحكام رشته ارتباط و مودت استاد با رجال ملی و مذهبی كشور و در رأس آن‌ها آيت‌الله سيدابوالقاسم كاشانی شد. البته در آن ساليان، توفيقات ديگری نيز رفيق آيت‌الله كمالی بود، از جمله در سراسر خوزستان، هزاران منبر مفيد و گيرا در تبيين و دفاع از اسلام ناب و در نقد تفكرات و تبليغات احمد كسروی برپا كرد و از آنجا كه لحن آب و زمين را خوب می‌فهميد، در امر كشاورزی بيش از ۱۲۰ هكتار درخت غرس كرد.
عمده فعاليت‌های علمی آيت‌الله كمالی، بالاخص از نيمه دوم دهه چهل شمسی، مصروف پژوهش‌های قرآنی شد. وی از سال ۱۳۴۸ خورشيدی و پس از واقعه‌ای شيرين، كه در خودنوشت ايشان ثبت است، به ترغيب و تشويق مترجم چيره‌دست قرآن آيت‌الله حاج شيخ محمدكاظم معزی كه گويی از جايی مأموريتی داشت، با تمام قوا با ساحت مقدس قرآن همراه شد به گونه‌ای که تمام زندگی‌اش را وقف خدمت به مصحف شريف قرآن كرد و استاد در طول چند ده سال، با بيان مقدمات و نگارش تفسير آيات، به تأليف كتب، رسائل و مقالات وزين همت کرد.
به گونه‌ای که مرحوم آیت‌الله کمالی از سال ۱۳۴۸ تا پایان عمر به مطالعه و تحقیق مداوم در علوم قرآنی و تفسیر تألیف ۱۷ عنوان کتاب و چاپ آن‌ها پرداخت و نیز ۲۰ کتاب دیگر در موضوعات مختلف تألیف کرده که هنوز چاپ نشده‌اند که از جمله آن‌ها کتاب تفسیر قرآن است. البته افزون برآثار قرآنی، پژوهش‌هايی چند از ايشان در ديگر زمينه‌های علمی متأثر از قرآن و آميخته با مباحث قرآنی و آموخته از مباحث قرآنی شامل علوم اسلامی، اخلاقی، ادبی، اجتماعی، تاريخی و فرهنگ منطقه‌ای، برجای مانده است.
از جمله آثار منتشر شده و مخطوط علامه كمالی
۱. قانون تفسیر ۲. تاریخ تفسیر
۳. قرآن ثقل اکبر ۴. شناخت قرآن
۵. قرآن و مبارزات ۶. قرآن و جامعه‌سازی
۷. قرآن و دستورات اجتماعی ۸. قرآن و مقام زن
۹. قرآن و جامعه ۱۰. تفسیر قرآن برای همه
۱۱. مقدمة تفسیر قرآن ۱۲. خاتم النبیین (ص)
۱۳. همزیستی و معاشرت در اسلام ۱۴. تاریخ اسلام
۱۵. جاءالحق (دايرةالمعارفی قرآنی در رد شبهات كتاب «بيست و سه سال» علی دشتی، توزيع شده در آمريكا)
۱۶. تاریخ پیامبر (ص)
۱۷. عرفان و سلوک اسلامی ۱۸. آیات قرآن در مثنوی با ترجمة آن‌ها.
۱۹. قبسات القرآن ۲۰. جاءالحق
۲۱. احياء ۲۲. تحقيق و تصحيح «ذكر المجرّب فی صحفٍ مطهّره»
و ....
ایشان از سال ۱۳۷۳ تا پایان عمر مشغول نگارش «تفسیر قرآن برای همه» بود.
تجلیل به عنوان خادم نمونه قرآن در سال ۷۶
مرحوم آيت‌الله سيدعلی كمالی دزفولی(ره) در سال ۱۳۷۶ به عنوان «خادم نمونه قرآن» توسط رئیس جمهور وقت مورد تجلیل قرار گرفت و در سال ۱۳۸۲ در سرای اهل قلم با سخنرانی اساتید قرآن‌پژوه بهاء‌الدین خرمشاهی، محمدعلی مهدوی‌راد، سیدمحمدعلی ایازی، مسعود انصاری مورد تجلیل قرار گرفت.
همچنین از ایشان در سال ۱۳۸۳ در نمایشگاه بین‌اللملی قرآن با سخنرانی قرآن‌پژوهان دکتر محمدباقر حجتی، استاد مهدوی‌راد، استاد خرمشاهی، دکتر سمیعی، دکتر فارسیجانی از مقام علمی ـ پژوهشی علامه تقدیر شد.
مرحوم سیدعلی کمالی در سپيده دمان آخرين ساعات سی‌ام اسفندماه سال۱۳۸۳ شمسی دار فانی را وداع گفت.
https://iqna.ir/fa/news/3891890
