استاد مطهری، معلم علم و اخلاق

به مناسبت سالروز شهادت شهید مرتضی مطهری.

روز دوازدهم ثور/اردیبهشت ماه سالروز شهادت استاد مطهری بزرگ معلمی است که در طول زندگی با برکت خود با بهره گیری از دیدگاه اسلامی و نگاه عمیق به جامعه و آنچه که جامعه اسلامی بدان نیازمند است، آثار مکتوب ارزشمند بسیاری از خود برجای گذشت.

در سالروز شهادت این استاد بزرگوار، که در جمهوری اسلامی ایران به نام زیبای معلم نام گذاری شده، به روان پاکش درود می فرستیم و امیدواریم که آثار پربرکتش هم چنان فراراه جوانان و جویندگان اسلام ناب قرار گیرد. همچنین این روز را بر تمامی معلمان تبریک و تهنیت عرض می کنیم. معلمانی که انسان سازان نسل بعدی‌اند و نقش آنان به گفته حضرت امام خمینی (ره) همچون نقش انبیا برای مردم است.

استاد شهید آیت الله مطهری در 13 بهمن/دلو 1298 هجری شمسی مطابق با 12 جمادى الاول 1338 هجرى قمرى(1920 میلادی) در فریمان واقع در 75 کیلومتری شهر مقدس مشهد در یک خانواده اصیل روحانی چشم به جهان گشود. شهید مطهری از دوران کودکی تزکیه و پرورش‌های معنوی را ازپدرش آموخت. پدر ایشان انسانی فاضل، پرهیزگار و از شخصیت های مورد تکریم اقشار گوناگون جامعه بود. بر اساس فرمایشات مقام معظم رهبری حضرت آیت اللّه العظمی خامنه‌ای، «پدر ایشان جزو روحانیونی بود که از جنبه های معنوی و زهد و تقوا یک فرد ممتاز بود. مرحوم مطهری عمیقاً به پدرشان ارادت می‌ورزید و احترام پدرش را در حدّ زیاد و کم نظیر نگه می‌داشت، بارها می‌گفت: انس به عبادت، ذکر و اخلاق اسلامی را از پدرم یاد گرفتم.»

بیش از دوازده بهار از عمرش نگذشته بود که شور و شوق درونی وی را به سوی حوزه علمیه مشهد کشانید و پس از چهار سال تحصیل در این حوزه، علی رغم مبارزه شدید رضاخان با روحانیت و علیرغم مخالفت دوستان و نزدیکان، برای تکمیل تحصیلات خود عازم حوزه علمیه قم می‌شود.

شهید مطهری در حجره ای از مدرسه فیضیه قم سکونت گزید و زندگی ساده و عاری از تکلّف اما سرشار از عزّت و قناعت را پیش گرفت. در دوره اقامت پانزده ساله خود در قم از محضر اساتید بزرگی همچون مرحوم آیت الله العظمی بروجردی، حضرت امام خمینی(ره) و مرحوم علامه سید محمد حسین طباطبائی بهره مند شد.

 

شهید مطهری و امام خمینی(ره)

استاد مرتضی مطهری در مدت اقامت خود در قم علاوه بر تحصیل علم، در امور اجتماعی و سیاسی نیز مشارکت داشته و از جمله با فدائیان اسلام در ارتباط بوده است. در سال ۱۳۳۱ ه.ش (1952 م)در حالی که از مدرسین معروف و از امیدهای آینده حوزه به شمار می رود به تهران مهاجرت می کند.

در تهران به تدریس در مدرسه مروی، تألیف و ایراد سخنرانی های علمی می پردازد. در سال ۱۳۳۴ (1955 م) نخستین جلسه تفسیر انجمن اسلامی دانشجویان توسط استاد مطهری تشکیل می گردد. در همان سال تدریس خود در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران را آغاز می کند. و در طول سال های ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۰ (1961 تا 1971 م)سخنران منحصر به فرد این انجمن می باشد که بحث های مهمی از ایشان به یادگار مانده است.

شهید مطهری همواره در کنار امام خمینی به فعالیت های سیاسی می پرداخت. به طوری که می‌توان سازماندهی قیام پانزده خرداد در تهران و هماهنگی آن با رهبری امام را مرهون تلاش‌های او و یارانش دانست. پس از تشکیل هیئت‌های مؤتلفه اسلامی، استاد مطهری از سوی امام خمینی همراه چند تن دیگر از شخصیت‌های روحانی عهده دار رهبری این هیئت‌ها می‌گردد.

استاد مطهری حمایت زیادی از مردم مظلوم فلسطین و مبارزه با صهیونیسم در ایران نمود و در همین راست به همراه مرحوم علامه طباطبایی و سید ابوالفضل زنجانی، حسابی را جهت جمع آوری اعانه برای مردم فلسطین افتتاح کردند. در سال 1348 (1969م) استاد مطهری سخنرانی تندی علیه رژیم صهیونیستی نمود که منجر به دستگیری او گردید.

مطهری یکی از پرکارترین نویسندگان و عالمان مسئول دین در دوران معاصر است. علامه مطهری از جمله محققان و متفکران اسلامی است که با تمام توان و با جدیت و پشتکار به دفاع از مبانی اسلام پرداخت و با درک دقیق شرایط و شناخت نیازهای زمان و آگاهی از شبهات، ابهامات و سؤالات نسل جوان، اقدام به پاسخگویی نمود. ایشان می گوید: «این بنده از حدود بیست سال پیش که قلم به دست گرفته مقاله یا کتاب نوشته ام، تنها چیزی که در همه نوشته هایم آن را هدف قرار داده ام، حل مشکلات و پاسخگویی به سؤالاتی است که در زمینه مسائل اسلامی در عصر ما مطرح است. نوشته های این بنده برخی فلسفی، برخی اجتماعی، برخی اخلاقی، برخی فقهی، برخی تاریخی است. با این حال موضوعات این نوشته ها کاملاً با یکدیگر متفاوت است. هدف کلی از همه اینها یک چیز بوده و بس: «دین مقدّس اسلام یک دین ناشناخته است. حقایق این دین تدریجاً درنظر مردم، واژگونه شده است، و علت اساسی گریز گروهی از مردم تعلیمات غلطی است که به این نام داده می شود... بدین سبب این بنده وظیفه خود دیده است که در حدود توانایی در این میدان انجام وظیفه نماید.»

استاد هدف فوق را سرلوحه تألیفات و آثار خویش قرار داد و بدین منظور در هر زمینه ای که احساس نیاز کرد که باید دست به قلم برد، وارد شد و کتابی را به نگارش درآورد. تنوع آثار آن متفکر بزرگ در فقه، اصول، فلسفه، کلام، تایخ، قرآن، حقوق، اخلاق، و امور اجتماعی و سایر رشته ها که همگی از اتقان، انسجام، استحکام و جاذبیت برخوردار است، نشانه عمق و گستره دریای دانش و عظمت و والایی اندیشه و تفکر ایشان است.

همین افتخار او را بس است که شخصیتی همچون امام خمینی که اسلام شناسی متفکر و عالم و مجتهدی بزرگ است، تمامی آثار او را مفید، خوب و انسان ساز بداند. حضرت امام خمینی (ره) درباره نوشته ها و آثار معلم شهید فرموده اند: «آثاری که از او هست، بی استثنا همه آثارش خوب است و من کس دیگری را سراغ ندارم که بتوانم بگویم بی استثنا آثارش خوب است. ایشان بی استثنا آثارش خوب است، انسان ساز است».

شهید مطهری یکی از برترین معلمان هم از نظر ویژگی های اخلاقی و هم علمی بودند. ایشان احاطه علمی کاملی بر مباحث علمی داشتند و بسیار پخته و با استدلال منطقی مطالب را بیان می کردند.

یکی از شاگردان استاد مطهری می گوید: «از نظر علمی باید بگویم استاد مطهری قبل از آنکه مسئله ای را برای شاگرد مطرح کند، اول برای خودش پخته کرده بود، یعنی هرگز مسئله ای طرح نمی شد که برای خود ایشان کاملاً روشن نشده باشد. به همین دلیل هیچ گاه در برابر هیچ پرسشی، ایشان دچار لکنت زبان نمی شد.»

کلاس های درس استاد مطهری مملو از دانشجویان شیفته علم بود. ایشان شاگردانشان را با طرح مطالب جذاب و کاربردی جذب می کردند. مرحوم مطهری علاوه بر عمق و وسعت معلومات، بیان گرم و دلنشینی نیز داشت و خود این امر بیش از پیش سبب گرمی محضر ایشان می شد. مطالب درسی ایشان همیشه به روز بود. استاد مطهری سعی می کردند مطالعه را قطع نکنند. ایشان به مجلات مختلف رجوع می کردند، مخصوصا به اندیشه های معاصرین بسیار توجه داشتند و همین خصوصیت، درس ایشان را نو می ساخت.

استاد مطهری به تعلیم و تدریس بسیار علاقه مندبود. استاد بسیار با حرارت و جدی درس می دادند. ایشان در هنگام تدریس با تمام وجود خودشان صحبت می کردند و بسیار بلند درس می دادند، گویی که در نقل اقوال دیگران و جرح و تعدیل آنها حریف را مانند کشتی گیری در مقابل خودشان می بینند و با تمام نیرو دارند با او می جنگند و کشتی می گیرند. این بود که یک ساعت درس ایشان به اندازه چند ساعت درس معمولی نیرو می برد. نتیجه این جدّیت و صرف نیرو این بود که شاگرد به هیچ وجه مجلس درس ایشان را کسل کننده و یکنواخت نمی دید.

ایشان اگر استعدادی از شاگردانشان می دیدند، خوشحال می شدند، به او کمک می کردند که استعداد وی پرورش پیدا بکند، مثل یک پرنده که بال زدن را یاد جوجه های خود می دهد. ایشان شاگردان خوش استعداد خودشان را تشویق و تشجیع می کردند و مثل برزگری که بذر افشانی می کند برای آینده، ایشان در ذهن شاگردان خودشان بذر افشانی می کردند و با صرف وقت برای آینده سرمایه گذاری می کردند.

آیت اللّه مطهری به موازات تدریس و تألیف، با حضور در مجامع علمی و فرهنگی و ایراد سخنرانی، خدمات بزرگی را به اسلام و فرهنگ اسلامی نمود. سخنرانی های شهید مطهری مورد استقبال گسترده مجامع علمی و فرهنگی شهرهای مختلف قرار گرفت و روز به روز بر دعوت از ایشان برای ایراد سخنرانی افزوده می شد. بالأخره رژیم پهلوی، روشنگری ها و هدایت های آیت اللّه مطهری را تحمّل نکرد و ساواک در سال 1354 ایشان را ممنوع المنبر نمود.

استاد مطهری در دوران زندگی پر بار خود خدمات بسیاری به اسلام و مسلمانان ارائه دادند. با این وجود کج فهمان و نادانان تحمل وجود ایشان را نداشتند. سرانجام استاد مطهری در ساعت بیست و دو و بیست دقیقه سه شنبه یازدهم ثور/اردیبهشت ماه سال 1358 ( 1979 م)در تاریکی شب در حالی که از یکی از جلسات فکری سیاسی بیرون آمده بود گلوله گروه نادان و جنایتکار فرقان به مغزش اصابت نمود و به شهادت رسید.

 

کتاب‌شناسی استاد مرتضی مطهری:

    آیینه جام

    اخلاق جنسی در اسلام و جهان غرب

    آزادی معنوی

    اسلام و نیازهای انسان (اسلام و مقتضیات زمان) (۲ جلد)

    آشنایی با علوم اسلامی (۳ جلد: منطق و فلسفه، کلام و عرفان و حکمت عملی، اصول فقه و فقه)

    آشنایی با قرآن (فعلاً ۱۴ جلد)

    شرح اصول فلسفه و روش رئالیسم علامه طباطبایی (۵ جلد)

    امامت و رهبری

    امدادهای غیبی در زندگی بشر[پیوند مرده]

    انسان در قرآن

    انسان کامل

    انسان و ایمان

    انسان و سرنوشت

    بیست گفتار[پیوند مرده]

    پاسخ‌های استاد به نقدهای کتاب مسئله حجاب

    پیامبر امی

    آینده انقلاب اسلامی

    تعلیم و تربیت در اسلام

    تکامل اجتماعی انسان

    توحید

    جاذبه و دافعه علی

    جامعه و تاریخ

    جهاد

    جهان‌بینی توحیدی

    حرکت و زمان در فلسفه اسلامی (۲ جلد)

    حق و باطل

    حکمت‌ها و اندرزها

    حماسه حسینی (۲ جلد)

    خاتمیت

    ختم نبوت

    خدمات متقابل اسلام و ایران

    داستان راستان (۲ جلد)

    درسهای الهیات شفا (۲ جلد)

    ده گفتار

    زندگی جاوید یا حیات اخروی

    سیری در سیره ائمه اطهار

    سیری در سیره نبوی

    سیری در نهج‌البلاغه

    شرح مبسوط منظومه (۴ جلد)

    شرح منظومه (۲ جلد)

    شش مقاله (الغدیر و وحدت اسلامی)

    شش مقاله (جهان بینی الهی و جهان بینی مادی)

    عدل الهی (کتاب)

    عرفان حافظ (تماشاگه راز)

    علل گرایش به مادیگری (به ضمیمه ماتریالیسم در ایران)

    فساد و انحراف روحانیت شیعه جلد ۱۵ مجموعه آثار

    فطرت

    فلسفه اخلاق

    فلسفه تاریخ (۲ جلد)

    قیام و انقلاب مهدی (به ضمیمهٔ شهید)

    لمعاتی از شیخ شهید

    مسئله حجاب

    مسئله ربا (به ضمیمه بانک و بیمه)

    مسئله نفاق

    مسئله شناخت

    معاد

    مقالات فلسفی (۳ جلد)

    نبوت

    نظام حقوق زن در اسلام

    نظری به نظام اقتصادی اسلام

    نقدی بر مارکسیسم

    نهضت‌های اسلام صد سالهٔ اخیر

    وحی و نبوت

    ولاها و ولایت‌ها'

    .. مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی

    الاسلام/تألیف مرتضی مطهری؛ ترجمه محمدهادی الیوسفی

    کتابسوزی ایران و مصر

 

آثار درباره ایشان:

    انتشارات صدرا (تهیه و تنظیم)؛ سیری در زندگانی استاد مطهری؛ با مقاله‌ای از: علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی؛ چاپ چهارم (با اضافات): تهران و قم، انتشارات صدرا، مرداد ۱۳۷۶؛ ۲۸۴ ص. رقعی، تصویر، سند.

    انجمن اسلامی دانشجویان دانشکدهٔ فنی، دانشگاه تبریز (تحقیق، گردآوری و تنظیم)؛ انفکاک تعقّل از تدین) بررسی علل و زمینه‌های خارجیگری و ممیزات خوارج از دیدگاه استاد شهید مرتضی مطهری؛ بی‌چا (فتوکپی): هیئت مکتب‌الشهدای انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تبریز و علوم پزشکی، رمضان ۱۴۱۹ هـ.ق. ۲۰ ص. رقعی.

    خانهٔ فرهنگ جمهوری اسلامی ایران (مترجم)؛ المطهری‌العبقری‌الرسالی (دراسة لأفکاره من خلال‌الموتمرالدولی عقد فی دمشق)؛ [چاپ اول]: سوریه، دمشق، خانهٔ فرهنگ جمهوری اسلامی ایران، ۱۴۱۱ هـ.ق. ۲۴۰ ص. وزیری.

    [سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تبریز (تهیه و تنظیم)]، خبره و خبرگان از دیدگاه مرحوم علامه طباطبایی [و] استاد شهید مطهری؛ بی‌چا (فتوکپی): تبریز، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تبریز، بی‌تا: ۴۰ ص. جیبی، تصویر.

 

    استاد مطهری و دغدغهٔ اسلام اصیل؛ چاپ اول: تهران و قم، انتشارات لوح محفوظ، ۱۳۷۹؛ ۲۴۰ ص. رقعی.

    واثقی‌راد، محمدحسین (گردآوری)؛ مطهری مطهر اندیشه‌ها (جلد دوم)؛ چاپ اول: قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزهٔ علمیهٔ قم، اردیبهشت ۶۴؛ ۵۰۰ ص. وزیری، تصویر، سند.

    کتاب‌شناسی توصیفی استاد مرتضی مطهری؛ میراحمد باقرزاده ارجمندی؛ تبریز، مؤسسهٔ تحقیقاتی علوم اسلامی ـ انسانی دانشگاه تبریز، ۱۳۸۱.

 

یادبود

در دهه ۱۳۶۰، شهرداری منطقه ۱۱ تهران بنای یادبود کوچکی در نزدیکی محل ترور مرتضی مطهری در خیابان پارک امین‌الدوله در محله دروازه شمیران شهر تهران برپا کرد.

 

روز ۱۲ اردیبهشت را، که پیش از آن به یاد ابوالحسن خانعلی روز معلم نامگذاری شده‌بود، پس از درگذشت مطهری در ۱۱ اردیبهشت، و با یک روز تأخیر به نام وی نامگذاری کردند.

 

همچنین در اولین دوره همایش چهره های ماندگار که در سال ۱۳۸۰ برگزار شد مرتضی مطهری به عنوان تنها منتخبی که در قید حیات نبود برگزیده شد

سلام و درود خدا بر روح پاک و مطهرش.

منابع:

https://parstoday.com

https://fa.wikipedia.org

https://www.beytoote.com