عضو مجلس خبرگان رهبری با بیان اینکه همه مراحل انس با قرآن مقدمه‌ای برای عمل به قرآن است، اظهار کرد: عمل به قرآن ما را تربیت و به انسان کامل نزدیک می‌کند. آنچه ما را مهدی‌گونه می‌سازد عمل به قرآن است. اگر بخواهیم تمام خصوصیات کمالی امام زمان(ع) را در یک کتاب جمع‌آوری کنیم، قرآن می‌شود. انسان کامل تجلی قرآن با تمام تفسیر و بطن آن است.

آیت‌الله سیدابوالحسن مهدوی، عضو مجلس خبرگان رهبری و پژوهشگر عرفان نظری و عملی، شب گذشته در برنامه تلویزیونی «سوره» به بحث در مورد «مفهوم و کیفیت انس با قرآن» پرداخت که در ادامه می‌خوانید؛

انس با قرآن به معنای ارتباط مکرر با قرآن است. اگر کسی با قرآن ارتباط مکرر پیدا کند، نصف معنای انس را پیدا کرده است. نیمه دیگر معنای انس این است که وقتی ارتباط پیدا می‌کند، با او آرامش نیز داشته باشد که کاشف از شوق درونی به اوست. ممکن است انسان با کسی ارتباط پیدا کند، اما از او تنفر داشته باشد که این را انس نمی‌گویند، یا اگر علاقه‌مند به کسی باشیم، اما ارتباطی با او نداشته باشم که این نیز انس نیست. بنابراین انس مرکب از دو چیز است هم ارتباط مکرر و هم علاقه درونی به آن.

مراحل پنجگانه انس با قرآن

انس با قرآن پنج گونه و مرحله است؛ مرحله اول روخوانی قرآن است که در گوشه و کنار کشور از این جلسات زیاد است که صرف روخوانی را تعلیم می‌دهند. امام باقر(ع) نیز فرمود که بهترین شما کسی است که قرآن را یاد می‌گیرد و به دیگران هم تعلیم می‌دهد. این مرحله اول مورد تأکید قرآن هم واقع شده است. در سوره مزمل می‌فرماید که هرچه می‌توانید از قرآن بخوانید، ولو اینکه با مشکلات فراوانی در جامعه مواجه هستید، ‌اما آنچه می‌توانید از قرآن بخوانید؛ لذا مرحله اول همین است که انسان یاد بگیرد چطور صحیح بخواند.

مرحله دوم مرحله صوت و لحن است که در این مورد نیز تعبیرات خوبی شده است و در روایت فرمودند که قرآن را با صوت حزین تلاوت کنید، زیرا قرآن نیز با صوت حزین نازل شده است. صورت حزین به این نکته برمی‌گردد که اگر بخواهید قرآن تأثیرگذاری خوبی داشته باشد، مناسب با مجالس شادی نباشد، بلکه مناسب با حالت تدبر باشد و حالت تدبر جایی است که حالت عقلانیت انسان تقویت و حالت نفسانیت ضعیف شده است و آن حالت عقلانیت که قوی شد، انسان را به خود فرومی‌برد و حالت حزن برای او ایجاد می‌شود و هنگام تلاوت فکر می‌کند که نسبت به خودش آثار زیادی دارد که او را به سمت انسان کامل سوق می‌دهد.

تأثیر صوت حزین در تلاوت قرآن

در همه حالات خوب است انسان به سراغ قرآن برود و تعبیراتی نیز در لسان اهل بیت(ع) داریم که تأکید دارند در همه حالات قرآن را تلاوت کنید، چراکه ذکر خدا بهتر از غفلت است، ولی رشد و کمال و تأثیر قرآن زمانی است که با صوت حزین خوانده شود، لذا در همه حالات انسان از قرآن استفاده می‌کند، اعم از حالت شادی و ...، ولی صوت حزین مؤثرتر است. در نتیجه گاهی صوت حزین و گاهی هم به صورت ترتیل خوانده می‌شود. در احادیث داریم که امام سجاد(ع) صدایشان به قدری جذاب بود که کسانی که از کنار منزل امام(ع) که می‌خواستند رد شوند، وقتی صدای زیبای امام(ع) را می‌شنیدند توقف می‌کردند.

می‌گویند سید بحرالعلوم تشرفی به محضر امام عصر(عج) داشتند و وقتی این تشرف را پیدا کردند گفتند: «چه خوش است صوت قرآن ز تو دلربا شنیدن، به رخت نظاره کردن سخن خدا شنیدن». در زیارت آل‌یاسین هم می‌گوییم: «السلام علیک حین تقرأ و تبیّن». بنابراین مرحله اول روخوانی و مرحله دوم صوت است. اگر کسی این را بلد باشد یک نوع کمال برای تلاوت است. مرحله سوم هم مرحله کتابت قرآن است و برخی‌ها که خوب قرآن را یاد می‌گیرند و خوب تلاوت می‌کنند، مقید هستند که قرآن را بنویسند.

تفسیر و آشنایی با عمق قرآن

مرحله چهارم هم مرحله ترجمه و تفسیر قرآن است. انسان بعد از اینکه با قرآن ارتباط برقرار کرد باید بتواند عبارات قرآن را بفهمد و تفسیر کند. تفسیر به معنای کنار زدن پرده‌هاست که زیباتر از مرحله ترجمه است. کسانی هستند که ترجمه را یاد می‌گیرند، اما به تفسیر مسلط نیستند. تفسیر ما را با عمق قرآن آشناتر می‌کند و تدبر هم مورد تأکید قرآن واقع شده است. تدبیر یعنی به ظاهر هر عملی نگاه نکنیم، بلکه عاقبت و نهایت کار را نیز ببینیم.

از ظاهر قرآن باید به پشت ظاهر رفت که به آن باطن می‌گوییم. گاهی هم از آن به عاقبت تعبیر می‌شود. در مورد موعظه می‌گویند که شخصی را به عاقبت کار او تذکر می‌دهد و تدبر در قرآن نیز این است که از ظاهر رد شده و باطن قرآن را توجه می‌کنید که این باطن گاهی به عاقبت و پشت این آیه تعبیر می‌شود. همه این مراحل مقدمه‌ای برای عمل به قرآن است و عمل به قرآن است که ما را تربیت و به انسان کامل نزدیک می‌کند. لذا تمام هدف از اینکه می‌گویند قرآن بخوانید یا ترجمه کنید و ... مقدمه است، برای عمل و آنچه انسان را تربیت می‌کند و از حیوانیت درمی‌آورد و نورانی می‌کند، تماماً برای این است که به مرحله عمل برسد.

تجلی تفسیر و بطن قرآن در انسان کامل

عمل به قرآن ما را تربیت و به انسان کامل نزدیک می‌کند. برای عمل کردن به قرآن ابتدا باید آن را خوب بفهمیم، اما فهم بدون عمل مسئولیت می‌آورد. مسئولیت کسی که قرآن را می‌فهمد بیشتر از کسی است که به این مرحله نرسیده است. آنچه ما را مهدی‌گونه می‌سازد عمل به قرآن است. اگر بخواهیم تمام خصوصیات کمالی امام زمان(ع) را در یک کتاب جمع‌آوری کنیم قرآن می‌شود. اگر قرآن را نیز بخواهیم در یک انسان پیاده کنیم حجت الهی می‌شود.

در سوره اسرا می‌فرماید: «إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ يَهْدِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَم». قرآن ما را به راهی که استوارتر است دعوت می‌کند. راه اقوم همان اهل بیت(ع) هستند. در زیارت جامعه کبیره می‌گوییم: «أنْتُمُ الصِّراطَ الْأَقْوَم» که اشاره به همین آیه دارد. قرآن یک قانون اساسی است که اگر خوب اجرا کنیم به انسان کامل نزدیک می‌شویم. انسان کامل تجلی قرآن با تمام تفسیر و بطن آن است. آیه ۱۱۹ سوره توبه را خوب است به خط زیبا بنویسیم و در محل کارمان در جلوی چشم‌مان نصب کنیم تا هر مسئولی هرلحظه بداند با امام زمان(عج) است یا خیر؟ در این آیه می‌فرماید: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ كُونُوا مَعَ الصَّادِقِين» که اشاره به دائم با امام همراه بودن دارد.