ما مشهدی‌ها سالهاست زیر سایه سار امنتان آرام گرفته‌ایم. پای قرارعاشقانه با شما گوشه صحن و سرایتان نشسته‌ایم. برایتان از غم‌ها و شادی‌هایمان گفته‌ایم. در سختی‌ها دست به دامان شما شده‌ایم و پس از هربار گره گشایی‌تان، عاشقانه‌تر از قبل به پنجره فولادتان دخیل بسته‌ایم. نشانی ساده شما هیچ گاه از خاطرمان نمی‌رود.
دلمان که می‌گیرد بلافاصله از هر گوشه شهر راهی حرم می‌شویم. نگاهمان که از دور با گنبد طلا تلاقی می‌کند، بی اختیار دستمان به روی سینه می‌رود و سر تعظیم فرو می‌آوریم. «السلام علیک یا غریب الغربا» که بر زبانمان جاری می‌شود، بارقه‌ای از امید در قلبمان می‌نشیند و یکباره همه غم‌هایمان را به فراموشی می‌سپاریم. آغوش گرم شما همیشه پناه بی‌پناهی‌های ما بوده است.
بیش از هزار و دویست سال است که حرم مطهر حضرت رضا(ع) جزئی جدایی ناپذیر از فرهنگ مردم مشهد شده و با تک تک لحظه‌های زندگی آنها گره خورده است. مردم این شهر عادت دارند به هر بهانه و مناسبتی نزد امام رضای خود بروند و لحظات تلخ و شیرینشان را با ایشان سهیم شوند. هرچه که باشد اینجا مشهد است و حکومت دل‌ها با علی ابن موسی الرضا(ع) است.
چهارشنبه‌های امام رضایی
چهارشنبه‌ها در مشهد بیش از هر روز دیگر رنگ و بوی امام هشتم(ع) را دارد. چهارشنبه روز مخصوص زیارتی حضرت رضا(ع) است و بیشتر مردم مشهد در این روز از هر کجای شهر خود را به حرم امامشان می‌رسانند و پس از خواندن زیارتنامه مخصوص امام رضا(ع) دو رکعت نماز هم به نیت زیارت آن حضرت به جا می‌آورند. برای برخی از مشهدی‌ها زیارت چهارشنبه‌ها یک نوع ادای نذر است و قرار ملاقات با آقا.
سال نو با سین هشتم
یکی از آداب نوروزی مردم مشهد، رفتن به پابوس آقاست. آن‌هایی که بتوانند حتما سال کهنه را در صحن و سرای امامشان نو می‌کنند و سفره پربرکت حضرت رضا(ع) سین هشتم هفت سینشان می‌شود. اما بعضی ها که از این توفیق بی‌نصیب مانده‌اند دید و بازدید نوروزی خود را پس از تحویل سال نو، با زیارت حرم امام رضا(ع) شروع می‌کنند و از ایشان می‌خواهند تا آخر سال در کنارشان باشد و چتر حمایتش را بر سر آنان بگستراند.
پیوند مهر زیر سایه شمس الشموس
مشهدی‌ها طلوع زندگی مشترکشان را نیز در زیر سایه شمس الشموس جشن می‌گیرند. این رسم خوب و دیرینه در بین مشهدی‌ها به «عقد بالا سر حضرت» معروف است. مراسمی ساده و بی‌پیرایه که لوازم آن تنها یک جلد قرآن است، سجاده‌ای سفید با مهر و تسبیح و چند شاخه گل. عطر دلنشین عود و بازتاب نور در چلچراغ‌ها و آینه کاری‌های حرم، معنویت این مراسم را دو چندان می‌کند. مشهدی‌ها عقیده دارند پیوند ازدواج در حرم و با اذن آقا امام رضا(ع) تیمن و تبرک خاصی دارد و دوام و خوشبختی زندگی مشترک آنها را تضمین می‌کند.
مراسم ازدواج در حرم امام رضا(ع)، در گذشته‌بالای سر حضرت برگزار می‌شد؛ زمانی هم پشت پنجره فولاد، رواق دارالولایه و سپس صحن جمهوری اسلامی. ولی امروز رواق شیخ طوسی در گوشه هشتی ضلع غربی رواق دارالحجه، به این مراسم اختصاص دارد. عید نوروز و اعیاد مذهبی که فرا می‌رسد این رواق، شور و سرور خاصی می‌یابد و مملو از عروس و دامادهایی می‌شود که همراه خانواده خود آمده‌اند تا با دعای خیر امام هشتم(ع) زندگی مشترک خود را آغاز کنند.
جشن میلاد حضرت رضا(ع) در مشهد
مشهدی‌ها در اعیاد مذهبی برای عرض تبریک به امام رضا(ع)، به محضر ایشان مشرف می‌شوند و عید را در صحن و سرای آن حضرت جشن می‌گیرند. اما برای مردم این شهر جشن ولادت ثامن الحجج(ع) با همه جشن‌ها فرق دارد. هر چه باشد اینجا مشهد الرضا(ع) است و اهالی این شهر خوب می‌دانند که باید برای تولد ولی نعمتشان سنگ تمام بگذارند و جشنی باشکوه ترتیب دهند.
جشنی که در آن بازهم امام رئوف است که سفره مهربانی و کرم خود را برای همه دوستدارانش گسترده است. در ایام دهه کرامت که از روز ولادت حضرت معصومه(ع) شروع می‌شود و تا روز میلاد امام هشتم(ع) ادامه دارد، شوری بی‌نظیر در هر گوشه این شهر به چشم می‌خورد. در حرم مطهر، صحن‌ها و رواق‌ها گل‌آرایی و چراغانی می‌شوند. پنجره فولاد و گنبد طلا نیز پس از شستشو، گل‌آرایی و جلا داده می‌شوند، پرچم روی گنبد نیز تعویض می‌شود تا همه چیز برای برگزاری یک میلاد باشکوه مهیا باشد. مردم نیز در گوشه و کنار شهر در حال تهیه و تدارک یک مراسم باشکوه هستند؛ خیابان‌ها و کوچه‌پس کوچه‌های شهر به ویژه خیابان‌های منتهی به حرم مطهر آذین‌بندی و چراغانی می‌شوند. شیرینی و شربت، پای ثابت پذیرایی این روزهای مشهدی هاست.
نوای خوش مولودی‌خوانی و سرودهای دسته جمعی نیز از حرم مطهر و مساجد و ایستگاه‌های صلواتی به گوش می‌رسد. در شب میلاد امام هشتم(ع) هزاران نفر از مردم مشهد در آیینی با شکوه، رضا، رضا گویان و در حالی که هر یک شاخه گلی در دست دارند از میدان شهدا به سمت حرم حرکت می‌کنند تا پس از عرض تبریک و اظهار ارادت به امام، آستان پر مهر ایشان را گلباران کنند. صدای نقاره‌های حرم که بلند می‌شود، کبوتر دل عاشقانش به پرواز درمی‌آید و این بزم به نهایت شکوه خود می‌رسد.
مراسم عزاداری ائمه اطهار(ع)
در ایام سوگواری پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) حرم یکپارچه سیاهپوش و نقاره‌ها خاموش است. مردم مشهد نیز برای عرض تسلیت به امام هشتم(ع) و مراسم عزاداری به حرم مطهر مشرف می‌شوند.
به آخر ماه صفر و شهادت حضرت رضا(ع) که نزدیک می‌شویم، شهر مشهد رنگ عزا و ماتم می‌گیرد. در این ایام دوستدارن آن حضرت از شهرهای و روستاهای دور و نزدیک، به عشق مولا با پای پیاده راهی مشهد می‌شوند. مشهدی‌ها هم به پاس یک عمر همجواری با حضرت رضا(ع) و برخورداری از خوان کرمش، برای میهمانان امام رئوف، سنگ تمام می‌گذارند. برخی از مردم مشهد در موکب‌های بین راهی با پذیرایی از زائران پیاده، خستگی راه را بر آنان هموار کرده و آنان را با جانی تازه، راهی مسیر عشق می‌کنند. برخی دیگر نیز در ایستگاه‌های صلواتی که در گوشه و کنار شهر مخصوصا خیابان‌های منتهی به حرم مطهر برپا شده به زائران مولا خدمت می‌کنند.
روز شهادت حضرت رضا(ع) که فرا می‌رسد غوغای شهر دو چندان می‌شود. در این روز مراسم عزاداری و سینه زنی در مساجد و هیات‌های سراسر شهر برپاست. در پایان مراسم، دسته‌های عزاداری، زنجیر‌زنان و مویه‌کنان، یکی پس از دیگری از خیابان‌های مجاور حرم، وارد آستان مطهر امام هشتم(ع) می‌شوند تا درغم شهادت ایشان به سوگ بنشینند. در این روز بساط نذری مشهدی‌ها هم داغ است و مردم با غذاهای نذری از زائران و مجاوران پذیرایی می‌کنند.
مراسم عزاداری حضرت سیدالشهدا(ع) و شهدای کربلا هم مثل همه مراسم مشهدی‌ها به حرم ختم می‌شود. در روز تاسوعا و عاشورای حسینی، هیات‌ها و دسته‌های عزاداری با بیرق‌های سیاه بر دوش، در حالیکه بر طبل‌ها و سنج‌ها می‌کوبند، راهی بارگاه مطهر امام هشتم(ع) می‌شوند و پس از حضور در صحن و سرای حضرت رضا(ع) و عرض تسلیت به محضر آقا، ضمن ذکر مصیبت شهدای کربلا، جلوه‌هایی از عشق و دلدادگی خود را به امام حسین(ع) و یاران باوفایش به نمایش می‌گذارند.
وداع آخر با آقا
اين سنت ديرينه مشهدي‌ها است كه پس از تولد به رسم مسلماني، نخستين نجواي اذان را در صحن و سراي امام هشتم(ع) بشنوند و در انتهاي زندگي نيز پس از متبرك شدن به تربت پاك حضرت رضا(ع) و معطر شدن به عطر حرمش، به خاک سپرده شوند.
معمولا تابوت را از پايين پاي حضرت وارد حرم مطهر مي كنند و لا اله الا الله گويان پس از عبور از صحن آزادي و رواق‌هاي دارالسرور و دارالسلام، تابوت را پیش روی حضرت بر زمين می‌گذارند، صلوات خاصه امام رضا(ع) را قرائت می‌کنند و از گلاب ناب مخصوص حرم، بر روی جنازه می‌ریزند. سپس به صحن آزادي باز مي‌گردند و روحاني حرم به همراه تشییع کنندگان نماز ميت را به جا می‌آورند. پس از پایان مراسم بار دیگر به امام رضا(ع) سلام می‌دهند و تابوت را به محل خاکسپاری‌اش هدایت می‌کنند.
مشهدی‌ها عقیده دارند طواف و وداع آخر شخص درگذشته با امام مهربانی، موجب آمرزش گناهانش می‌شود و حضرت رضا(ع) او را شفاعت خواهند کرد..
امام مهربانی‌ها! ما مشهدی‌ها عادت کرده‌ایم همه لحظات زندگیمان را با تو قسمت کنیم. عادت کرده‌ایم گوشه صحن و سرایت بنشینیم، به گنبد طلایت خیره شویم و یک دل سیر با تو حرف بزنیم. خوب می‌دانیم، حتی اگر نتوانیم گاهی به سرایت بیاییم، سایه‌ات همچنان بر سر ما گسترده است. امام رضای مشهدی‌ها، دور و نزدیک نمی‌شناسد
گزارش: زهرا دلپذیر
