زندگی و آثار و اندیشه‌های شهید دکتر سیدمحمد حسینی بهشتی
۱۳۹۹-۰۴-۰۷

هفتم تیرماه، بهانه‌ای برای بازخوانی و بازشناسی شخصیت، سیر زندگی و آثار و اندیشه‌های شهید دکتر سیدمحمد حسینی بهشتی به عنوان یکی از چهره‌های سرشناس انقلاب اسلامی است.

شهید بهشتی را چگونه بشناسیم شهید بهشتی، متفکر و اندیشمند سیاسی و اجتماعی برجسته تاریخ معاصر ایران است که تا قبل از شهادتش کتاب‌های بسیاری نوشت و کتاب‌های بسیار دیگری از سلسله جلسه‌های او استخراج و به صورت کتاب درآمد. هفتم تیر ۱۳۶۰ شهادت دکتر بهشتی به همراه یارانش در حزب جمهوری اسلامی در تقویم به نام یکی از تلخ‌ترین روز‌های انقلاب محسوب می‌شود، روزی که عالمی نواندیش و نظریه‌پردازی کم‌نظیر به شهادت رسید.

این روز، بهانه‌ای برای بازخوانی و بازشناسی شخصیت، سیر زندگی و آثار و اندیشه‌های شهید بهشتی به عنوان یکی از چهره‌های برجسته و سرشناس انقلاب اسلامی است. آثار و سخنرانی‌های وی در قالب کتب متعددی به چاپ رسیده است که در ادامه به معرفی این آثار می‌پردازیم. 

سرود یکتاپرستی

موضوع این کتاب مباحثی درباره فلسفه نماز، چیستی نماز، تغییر قبله، زبان نماز و نماز وسطی است. کتاب پیش‌رو، مجموعه چهار گفتار و یک نوشتار از شهید «آیت‌الله دکتر بهشتی» درباره چیستی و فلسفه نماز و مسائل مربوط به آن درباره روح و نقش «سرود یکتاپرستی» است که نشر روزنه آن را منتشر کرده است. البته کتاب دیگری نیز با عنوان «نماز چیست» با همین محتوا به همت بنیاد شهید بهشتی برای نخستین بار در سال  ۱۳۷۹ منتشر شده است.

من محمد حسینی بهشتی هستم

کتاب «من محمد حسینی بهشتی هستم»، زندگینامه شهید بهشتی به قلم خودشان بوده و انتشارات روزنه آن را روانه بازار نشر کرده است. این کتاب شامل دو مصاحبه از شهید بهشتی درباره زندگینامه وی همراه با دو گزارش از فعالیت‌های مرکز اسلامی هامبورگ است. همچنین برخی اسناد موجود در آرشیو شخصی ایشان، متن بخشی از سفرنامه خودنوشت وی از تهران به هامبورگ در سال ۱۳۴۴، تصاویری از مراحل مختلف زندگی و وصیت‌نامه شهید در این کتاب گنجانده شده است.

حق و باطل از دیدگاه قرآن

این کتاب شامل چهار گفتار است که سه گفتار آن حاصل بحث و گفت‌وگوهایی است که آیت‌الله شهید دکتر بهشتی در انجمن اسلامی پزشکان داشته و دیگری بحثی است با عنوان «تسلیم حق بودن» که از میان سلسله بحث‌های تفسیر قرآن وی انتخاب شده است. این اثر به همت بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های آیت‌الله بهشتی منتشر شده است. روش بحث و منش گفت‌وگوی آن عالم عامل نیز جای بسی تأمل و تعمق دارد. حاضران در این جلسات هیچ گاه خود را شنونده صرف نمی‌دانستند بلکه شرکت فعال در این جستجو را با میل و رغبت پذیرا می‌شدند و خود را در این تلاش سهیم می‌یافتند.

شهید بهشتی بحث خود را با جستار در مفاهیم رایج گفتاری آغاز می‌کند و گام به گام جویندگان مشتاق حقیقی را همراهی می‌کند تا به قرائتی دست یابند که در تفسیر آن مفاهیم موفق‌تر است. در طی این سال‌ها و به تدریج محفلی علمی و تشکیلاتی برای همکاری و ایجاد ارتباط بین افراد مسلمان جامعه پزشکی به وجود آمده بود و بعضی از جلسات آن به طور مشترک با اعضای انجمن اسلامی مهندسین که آن نیز قدمتی دیرینه داشته تشکیل می‌شد. از جمله سخنرانان این جلسات می‌توان از چهره‌های بارز مبارزات آن زمان مرحوم آیت الله طالقانی، مرحوم مهندس بازرگان، استاد شهید آیت‌الله مطهری و شهید آیت‌الله بهشتی نام برد. نکته جالب توجه اینکه در حالی که صمیمیت و دوستی حاکم بر فضای این جلسات بوده حاضران خود را در بحث و گفت‌وگو با سخنرانان آزاد می‌دیدند و همین بر غنای مباحث مذکور افزوده است. در میان سؤال‌کنندگان نام چهره‌های آشنا مانند شهید دکتر فیاض‌بخش و شهید دکتر لواسانی نیز دیده می‌شود که بر جذابیت بحث‌ها می‌افزاید.

بحث تسلیم حق بودن از میان سلسله بحث‌های تفسیر قرآن شهید بهشتی برگزیده شده که بین سال‌های ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۴ و در شامگاه یکشنبه هر هفته در جمعی که پوشش مبارزاتی هیئت مکتب قرآن را برای خود انتخاب کرده بود و به طور سیار در منزل افراد تشکیل می‌شد، ایراد شده است. در میان گردانندگان و شرکت‌کنندگان آن جمع، که از اقشار مختلف بودند، نیز نام شهدای گرانقدری، چون شهید صادق اسلامی و شهید علی درخشان به چشم می‌خورد.

«باید‌ها و نبایدها»

این کتاب در برگیرنده سلسله مباحث آیت‌الله شهید دکتر بهشتی است که بین سال‌های ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۵ در جلسات تفسیر قرآنی که در شامگاه هر یکشنبه با عنوان کتاب «مکتب قرآن» تشکیل می‌شد، ایراد شده است. دکتر بهشتی در این جلسات به تفسیر و توضیح آیات ۱۰۲ تا ۱۱۰ سوره آل عمران و مبحث بسیار ارزنده و در عین حال به فراموشی سپرده شده امر به معروف و نهی از منکر می‌پرداخت.

این مجموعه شامل پانزده گفتار بوده که با وجود تلاش فراوان، بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های شهید دکتر بهشتی تا زمان انتشار کتاب موفق به یافتن نوار‌های پنج جلسه مفقود شده است. به همین دلیل برخی از جلسات ناقص هستند. در عین حال، از آنجا که شیوه دکتر بهشتی بر این روال بوده که معمولاً خلاصه مطالب جلسات پیشین را در ابتدای هر جلسه بازگو کند، می‌تواند به عنوان یک مجموعه کامل مورد استفاده قرار گیرد.

شناخت از دیدگاه فطرت

این کتاب مجموعه درس‌های شهید آیت‌الله بهشتی است که در تابستان سال ۱۳۵۹ با عنوان «شناخت» در کلاس‌های واحد دانشجویی حزب جمهوری اسلامی تدریس شده است. با توجه به کثرت نوشتار‌ها و گفتار‌های موجود در آن زمان درباره مسئله شناخت و شبهات فراوانی که پیامد نشر آن‌ها بود، چنانچه در فصل‌های کتاب حاضر نیز مشهود است، دکتر بهشتی تلاش بر این دارد که به زبانی ساده و قابل فهم برای برخی افرادی که دارای سابقه مطالعات فلسفی نیستند به طور فشرده و منظم به مبحث یادشده بپردازد.

اما انگیزه ارائه این مباحث صرفاً به برخوردی انفعالی در قبال وضعیتی که پدید آ‌ورنده عمده آن رواج اندیشه‌های مادی‌گرایانه و مارکیسستی در دهه چهل و پنجاه بود، محدود نمی‌شود. دکتر بهشتی با عنوان این مباحث درصدد تشریح ایدئولوژی انقلاب و حرکت اسلامی در ایران نیز هست. رهیافت برگزیده در این کتاب، شیوه بحث فلسفی به دور از پیچیدگی‌هایی است که تنها اهل فن به آن آگاهی دارند. موضوع بحث‌های مطرح شده معطوف به یکی از گونه‌های ارتباط انسان با محیط زندگی‌اش؛ یعنی رابطه آگاهی و شناخت است. این رابطه آگاهانه، میان انسان و خویشتن او نیز برقرار است که آن را خودآگاهی می‌نامیم. اهمیت طرح مبحث شناخت، حتی در زمانه ما که دیگر نام و نشانی از اندیشه‌های مادی و مارکسیستی در جامعه ما نمانده است.

شناخت از دیدگاه قرآن

این کتاب مجموعه سیزده بحث است که با عنوان «شناخت از دیدگاه قرآن» از سوی آیت‌الله شهید دکتر بهشتی در سال‌های ۵۷ - ۱۳۵۶ ارائه شده است. مکان این بحث‌ها منزل شخصی ایشان است. از هنگام بازگشت ایشان از آلمان؛ یعنی تابستان سال ۱۳۴۹، به علت مراجعات فراوانی که جهت دیدار و بحث و گفت‌وگو با ایشان انجام می‌شد و با توجه به نظمی که ایشان در تنظیم وقت خود داشتند، تصمیم بر این گرفتند که بعد از ظهر روز‌های چهارشنبه را به این امر اختصاص دهند.

از نتایج این تصمیم یکی این بود که برخی از افرادی که در این دیدار‌ها شرکت داشتند، درخواست طرح مباحث نظری دینی را مطرح می‌کنند که با استقبال ایشان مواجه می‌شود. یکی از موضوعات مورد مباحثه، بحث «شناخت» است. برای خوانندگانی که آن سال‌ها را درک نکرده‌اند لازم به تذکر است که اگر چه مباحث مربوط به حوزه معرفت‌شناسی طی عمر چند هزار ساله تفکر فلسفی و کاوش علمی بشری همواره مطرح بوده و بخش مهمی از اشتغالات فکری او را تشکیل می‌داده و بدین لحاظ مبحثی است همیشه زنده و حضور آن در عرصه مبادلات فکری همیشه لازم، اما طرح بحث شناخت از سوی دکتر بهشتی در آن زمان حاکی از مطرح بودن آن در گستره قابل توجهی از مبارزان و فعالان نهضت در آن روزهاست.

موسیقی و تفریح در اسلام

این کتاب حاوی دو گفتار از شهید آیت‌الله دکتر سید محمد حسینی بهشتی است. گفتار نخست درباره حرمت موسیقی است که در سالیان حضور ایشان در آلمان (۱۳۴۹- ۱۳۴۳) به عنوان امام جماعت مسجد و مرکز اسلامی هامبورگ و در پاسخ به پرسشی در این باره ایراد شده است. نکته قابل توجه این است که یکی از برنامه‌های انجام شده توسط ایشان پاسخ به پرسش‌های مسلمانان مقیم اروپا، اعم از ایرانی و غیرایرانی، به صورت حضوری، مکاتبه‌ای و یا ارسال نوار صوتی بوده که این گفتار از قسم آخر است که با امید به این که در شناخت دیدگاه‌های فقهی ایشان مؤثر باشد، تقدیم خوانندگان شده است.

گفتار دوم درباره تفریح از دیدگاه اسلام است. این گفتار بین سال‌های ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۷ در اردوی تابستانی مدرسه رفاه ایراد شده و پیش از این نیز به همت بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های شهید آیت الله دکتر بهشتی در مجموعه مباحث تربیتی ایشان با عنوان نقش آزادی در تربیت کودکان منتشر شده است.

شب قدر

این کتاب از سه بخش متفاوت، اما مرتبط تشکیل شده است. گفتار نخست با عنوان شب قدر از مجموعه سخنرانی‌های دکتر بهشتی در مرکز اسلامی هامبورگ (آلمان) استخراج شده است که در سال ۱۳۴۴ یعنی اولین سال اقامت پنج سال و نیمه ایشان در آن دیار ایراد شده است. گفتار دوم با عنوان «روزه آخر زندگی حضرت علی(ع)» از مجموعه گفتار‌های ایراد شده پس از بازگشت ایشان از آلمان برگزیده شده است. نگاه تاریخی به رویداد‌های آخرین سال‌های زندگانی امام علی (ع)، استناد به شواهد متقن و تصحیح باور‌های غلط رایج در اذهان عامه، که شیوه همیشگی ایشان در گفته‌ها و نوشته‌ها بوده، در اینجا نیز مشهود است. سومین بخش این اثر، متن خطبه متقین از کتاب شریف نهج‌البلاغه است که از سوی دکتر بهشتی ترجمه و از میان دست نوشته‌های ایشان انتخاب شده است.

بانکداری، ربا و قوانین مالی اسلام

آیت الله شهید دکتر بهشتی از معدود عالمان دینی زمان خود بر شمرده می‌شود که به اهمیت مشکلات، مسائل و ساختار‌های اقتصادی در شکل‌گیری نهاد‌های اجتماعی پی‌برده و با مطالعات ژرف در مباحث اقتصادی تلاش کرده است تا دیدگاه‌ها و موضع‌گیری‌های دین در این زمینه را با مراجعه به کتاب و سنت جویا شود. حاصل این کندوکاو‌ها مباحث عمیق و همه جانبه‌ای است که از ایشان به صورت نوشتار و گفتار باقی مانده است.
کتاب «بانکداری ربا و قوانین مالی اسلام» بخشی از تتبعات فکری ایشان در این زمینه را در برمی‌گیرد و مجموعه‌ای شامل دو بخش است که بخش اول نوشتاری است با عنوان بانکداری و قوانین مالی اسلام که در شماره ششم نشریه «مکتب تشیع» به تاریخ خردادماه ۱۳۴۲ منتشر شده است. بخش دوم شامل یازده جلسه از گفتار‌های تفسیری ایشان است که در اواخر سال ۱۳۵۲ و اوایل ۱۳۵۳ در جلسات «مکتب قرآن» در تفسیر آیات ۲۷۵ تا ۲۸۱ سوره بقره ایراد شده و به مسئله ربا پرداخته است.

روش برداشت از قرآن

این کتاب در اصل، متن مصاحبه‌ای است که در فروردین‌ماه ۱۳۵۶ هجری شمسی به همت شهید حجت‌الاسلام علی اکبر اژه‌ای در شهرضای اصفهان با شهید آیت‌الله دکتر بهشتی تحت عنوان «روش برداشت از قرآن» به عمل آمده است. این مصاحبه در آغاز به صورت نوار در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفت و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، روزنامه جمهوری اسلامی اقدام به چاپ آن کرد. پس از انجام اصلاحات از سوی دکتر بهشتی، حزب جمهوری اسلامی آن را به صورت کتاب منتشر ساخت و بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های شهید آیت الله دکتر بهشتی همراه به فهرست اعلام منتشر شد.

شناخت اسلام

این کتاب مجموعه مباحث کتاب‌های تعلیمات دینی است که بین سال‌های ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۷ به همت گروه کارشناسان کتب تعلیمات دینی سازمان تألیف کتاب‌های درسی وزارت آموزش و پرورش، شهید حجت‌الاسلام دکتر محمدجواد باهنر، شهید آیت‌الله دکتر سید محمد حسینی‌بهشتی و حجت‌الاسلام دکتر علی گلزاده غفوری تألیف شده و سپس زیر نظر شهید دکتر باهنر تنظیم و به دلیل استقبال گسترده، بار‌ها منتشر شد.

طی سده گذشته در میان مسلمانان گام‌هایی در راستای معرفی اسلام به عنوان مکتبی که راهنمای عمل انسان در حوزه‌ها و قلمرو‌های گوناگون زندگی فردی و اجتماعی است برداشته شده، اما در میان کتب منتشر شده در این زمینه، کمتر اثری را می‌توان یافت که در ارائه یک تصویر کلی و همه جانبه و در عین حال مرتبط با ساحت‌های گوناگون زندگی بشر موفق بوده باشد. در این رابطه، مجموعه مباحث کتاب حاضر اگرنه بی‌نظیر، کم‌نظیر است.

سیر منطقی مباحث، انسجام درونی مطالب، رابطه مستحکم بین مباحث مطرح شده و زمینه‌های گوناگون زندگی بشر، بیان شفاف، دقیق و رسا و توجه به ضروریات و مقتضیات زمان و مکان، از جمله ویژگی‌های قابل توجه این اثر است.

مؤلف/نویسنده/عکاس:
منبع:
https://iqna.ir/fa/news/3907035
افزودن دیدگاه جدید:

متن ساده

HTML محدود

Image CAPTCHA
کاراکترهای نمایش داده شده در تصویر را وارد کنید