دوازدهمین شماره دوفصلنامه علمی پژوهشی «مطالعات فهم حدیث» شامل ۱۲ مقاله به صاحب‌امتیازی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) و مدیرمسئولی مجید ملایوسفی منتشر شد.
عناوین مقالات این شماره بدین قرار است:
«آسیب‌شناسی نقدهای تاریخی علامه شوشتری در حوزه روایات تفسیری»، «اعتبارسنجی گونه‌های مختلف روایات نزد شیخ صدوق»، «بازشناسی جایگاه رجالی آخرین راوی در سند روایت «إِقْرَأْ کَمَا یَقْرَأُ النَّاسُ»»، «بازنمایی هویت معاویه در نامه‌های نهج‌البلاغه با رویکرد نشانه‌شناسی اجتماعی»، «بررسی روایت مجادله امام علی(ع) با پیامبر(ص) در مصادر اهل سنت»، «تبارشناسی روایات قصار تحف العقول»، «تحلیلی بر دیدگاه ابن غضائری پیرامون ابوبصیر مرادی»، «روایات عاشورایی بحارالأنوار علامه مجلسی در بوته نقد و بررسی»، «رویکرد و معیارهای رجالی آیت‌الله شبیری زنجانی»، «کاستی‌ها و بایستگی‌های نقد متنی روایات در آثار علامه عسکری»، «گونه‌شناسی دریافت‌های سیدعلی خان در مقام فهم متون ادعیه در ریاض السالکین با بهره گیری از الگوهای نقد متن»، «واکاوی حکم تکلیفى و پیامدِ وضعى «عُجب» در پرتو تحلیلِ دلالی مستندات حدیثی».
نقدهای تاریخی علامه شوشتری در حوزه روایات تفسیری
در چکیده مقاله «آسیب‌شناسی نقدهای تاریخی علامه شوشتری در حوزه روایات تفسیری» می‌خوانیم: «در نقد متن هر حدیثی گردآوری تمامی داده‌های مرتبط و اِعمال دقیق ضوابط نقد، حائز اهمیت است. گاه به رغم دقت ناقد حدیث، وی از خطا مصون نمی‌ماند. این مقاله در صدد پاسخ به این سؤال است که تا چه اندازه نقدهای علامه شوشتری برای اثبات موضوع بودن حدیث، اتقان دارد؟ آسیبهای نقد و بررسی‌های ایشان در حوزه روایات تفسیری چیست؟ این تحقیق با روش مطالعه کتابخانه‌ای و رویکرد تحلیلی - توصیفی در چهار نمونه روایت تفسیری به این نتیجه دست یافت که نقد مؤلف با وجود آگاهی از ضوابط نقد حدیث، دارای کاستی یا خطای سهوی است و آسیبهای آن در سه عنوان قابل طرح است: «ناسازگاری نظر رجالی با مجموعه آیات و روایات معتبر، عدم توجه به روایات و گزارش‌های تاریخی معارض، ظنّی و ناکافی بودن ادلّه در اثبات مذهب راوی» و در نهایت مدّعای ایشان در موضوع بودن احادیث مربوطه را کافی یا قابل پذیرش نمی‌داند.»
مجادله امام علی(ع) با پیامبر(ص) در مصادر اهل سنت
در طلیعه مقاله «بررسی روایت مجادله امام علی (ع) با پیامبر (ص) در مصادر اهل سنت» آمده است: «در مصادر روایی اهل سنت، روایتی مبنی بر جدل امام علی (ع) با پیامبر (ص) نقل شده است. بنا بر مضمون روایت، پیامبر (ص) قصد بیدار کردن امام علی (ع) را برای نماز شب داشتند؛ امّا با پاسخ جبرگرایانه امام علی (ع) مواجه می‌شوند که در نهایت منجر به آزار و اذیت پیامبر (ص) می‌شود؛ لذا بررسی و ارزیابی این روایت امری ضروری به نظر مى‌رسد. تفرد ابنشهاب زهری در نقل آن، تخریب امام (ع) توسط دو امام دیگر، بی‌ادبی و جسارت نسبت به پیامبر (ص)، پاسخ جبرگرایانه امام علی (ع)، آزار و اذیت پیامبر (ص) و روی برگرداندن ایشان از امام علی (ع)، تعارض با عصمت امام علی (ع) و سیره عبادی ایشان، تعارض با شأن نزول آیه در کنار ادلّه و شواهد متعدد دیگر از جمله عواملی هستند که احتمال جعلی و ساختگی بودن این روایت را تقویت می‌کند.»
حکم تکلیفى و پیامدِ وضعى «عُجب»
در چکیده مقاله «واکاوی حکم تکلیفى و پیامدِ وضعى «عُجب» در پرتو تحلیلِ دلالی مستندات حدیثی» می‌خوانیم: «استنباط حکمِ تکلیفی صفت نکوهیده‌ی عُجب و واکاوی پیامدِ وضعی این بیماری اخلاقی در اعمال عبادی، دیدگاه‌های مختلفی را در دانش فقه، پدیدار ساخته است و در شمارِ مباحث چالش‌برانگیز در رابطه اخلاق و فقه قلمداد می‌گردد. صفت ناشایستِ خودبینی، با جهل به مقام خداوند و نفوذ قدرت او در تمام شئون تحقّق می‌یابد و با صورت بخشیدن به کمالی خیالی، باعث فراموشی انتسابِ نعمت، توفیق و منزلت به پروردگار می‌شود. در این جستار که با روش تحلیلی- توصیفی به انجام رسیده است، ضمنِ مفهوم‌شناسی عجب، به تبیین چالش‌های موجود در نظریات فقهی درباره حکم عُجب، بر مبنای تحلیلِ محتوای روایات پرداخته شده است. فقیهان در کشف حکم تکلیفی عُجب در اعمال عبادی، دو دیدگاهِ حرمت و عدم حرمت را ارائه کرده‌اند. برخی از فُقها نیز عجب را از اوصاف نفسانی غیرقابل تعلّق حکم تکلیفی برشمرده‌اند. در ساحت حکم وضعی عُجب نیز نظریاتی همچون بطلان مطلق عبادات به دلیل خدشه در نیتِ عبادت؛ بطلان، تنها در فرض تقارن با عبادت؛ و عدم بطلان حتی در صورت تقارن با عمل عبادی؛ مطرح شده است. این نوشتار در فرایندِ قضاوت میان دیدگاه‌های فقهی، مهم‌ترین احادیث را در این زمینه مورد تبیین و ارزیابی دلالی قرار داده و نتایج ذیل را به دست آورده است: در مستندات حدیثی، عباراتِ دالّ بر حرمت به حقایقی متفاوت از عجب تعلّق یافته است و بر حرمت تکلیفی عجب دلالت نمی‌کنند. همچنین، مفاد احادیث بر معنایی اعمّ از صحّت و عدم صحّتِ وضعی دلالت دارند و تقلیل و عدم ترتّب ثواب را نیز، با وجودِ صحّت عبادت، شامل می‌شوند. از دیگر سو، تعلّقِ نهی به عنوان خارج از ماهیتِ عبادت، مانع از ظهور احادیث در اثر وضعی بطلان خواهد بود. بر این اساس، مستندات روایى در فقه‌پژوهی عُجب، تنها بر کراهت این صفت دلالت دارند و عُجب را باعث دورى معنوى از خداوند، عدم کمال عبادت و تقلیل یا عدم ثواب معرّفی می‌کنند.».
