هشتاد و دومین شماره از فصلنامه مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، به صاحب امتیازی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی با مقالاتی از جمله «جایگاه علمی و فقهی امام سجاد(ع) از دیدگاه اهل سنت»، «بررسی و نقد مبانی نظریه تفسیر قرآن دکتر نصر حامد ابوزید»، «معیارهای ارزش‌شناختی اخلاق در نهج‌البلاغه با نگاه بر مکاتب وظیفه‌گرا و غایت‌گرای اخلاقی» منتشر شد.
در این شماره از فصلنامه مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، مقالاتی با عناوین:
«معرفی و ارزیابی طبقه‌بندی‌های رویکردهای علم دینی؛ گامی به سوی طبقه‌بندی جامع رویکردهای علم دینی»، «نظریه‌ای در خصوص تحول معرفتی بر اساس روش داده‌بنیاد»، «مؤلفه‌های اخلاقی- اسلامی برای گذار به دانشگاه نسل سوم تحلیل محتوای بیانات رهبر انقلاب»، «تبیین رابطه بین نظر و عمل در سیر معرفتیِ فطرت معمار مسلمان در ساختار فتوت‌نامه‌ها با تکیه بر رویکرد نظام‌محور»، «بررسی دیدگاه اساتید دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز نسبت به مؤلفه‌های اسلامی‌شدن دانشگاه‌ها»، «بحرانهای اخلاقی تمدن عصر جدید»، «جایگاه علمی و فقهی امام سجّاد(ع) از دیدگاه اهل سنّت»، «بررسی و نقد مبانی نظریه تفسیر قرآن دکتر نصر حامد ابوزید»، «معیارهای ارزش‌شناختی اخلاق در نهج‌البلاغه با نگاه بر مکاتب وظیفه‌گرا و غایت‌گرای اخلاقی»، «منشأ پیدایش هویت ملی؛ پارادایمها و رویکردها»، «بررسی امکان و ضرورت سبک زندگی سیاسی امام خمینی(ره)» و «بررسی کیفی علل انگاره‌های ذهنی نادرست از خداوند» منتشر شده است.
بررسی و نقد مبانی نظریه تفسیر قرآن دکتر نصر حامد ابوزید
نویسنده مقاله «بررسی و نقد مبانی نظریه تفسیر قرآن دکتر نصر حامد ابوزید» در طلیعه نوشتار خود آورده است حقایقی که پیامبران با وحی الهی دریافت کرده‌اند بهترین راه شناخت حقیقت هستی است و سعادت انسان در گرو درک صحیح‌تر و کامل‌تر آن است. بررسی مبانی نظریه تفسیری ابوزید در خصوص فهم قرآن. روش: پژوهش حاضر رویکردی توصیفی تحلیلی و انتقادی دارد. مبانی نظریه تفسیری این اندیشمند، برگرفته از گرایشهای مختلف هرمنوتیک، به ویژه هرمنوتیک فلسفی و مکاتب مختلف، حتی مارکسیسم است که باعث شده دیدگاههای او از انسجام کافی برخوردار نباشد. او با استفاده از روش‌های تجربی برای ایجاد سازگاری بین سنّت و مدرنیته، مفهوم وحی و روش فهم را اصلاح و در برخی موارد کلام خدا را سوگیرانه می‌فهمد. همچنین پذیرش آرای هرمنوتیکی غربی بدون نقّادی باعث شده ناتوانی عقل انسان در شناخت بسیاری از امور را نادیده گرفته و به فهمی محدود و ناکافی از مراد کلام الهی برسد. وظیفه خطیر همه عالمان اسلامی و اندیشمندان مسلمان آن است که وحی الهی را صحیح‌تر و کامل‌تر بفهمند. هرگز نباید تصور کرد فهم کلام حق تعالی پایان یافته و همه آنچه برای سعادت بشر نازل شده، فهم و دریافت شده است. به همین سبب، تلاش آنان را با همه امکانات مادی و معنوی برای فهم کلام الهی به گونه‌ای که حقیقت آن آشکار شود، می‌طلبد.
معرفی و ارزیابی طبقه‌بندی‌های رویکردهای علم دینی
در طلیعه نوشتار «معرفی و ارزیابی طبقه‌بندی‌های رویکردهای علم دینی؛ گامی به سوی طبقه‌بندی جامع رویکردهای علم دینی» می‌خوانیم کثرت روزافزون رویکردهای ارائه شده در زمینه علم دینی، فرایند آموزش، سیاستگذاری و برنامه‌ریزی در زمینه علم دینی را مشکل ساخته است. صاحب‌نظران علم دینی در ایران، با برجسته کردن مشابهت‌های مبنایی، دیدگاههای ارائه شده در زمینه علم دینی را طبقه‌بندی کرده‌اند. هدف مقاله، معرفی و نقد طبقه‌بندی‌های موجود نظریه‌های علم دینی بود. در مرحله توصیف رویکردهای موجود علم دینی از روش کتابخانه‌ای و در مرحله ارزیابی رویکردها از روش تحلیلی استفاده شد. طبقه‌بندی‌های موجود همه رویکردهای علم دینی را پوشش نداده‌اند و بیشتر به رویکردهای معرفتی در زمینه علم دینی توجه کرده‌اند. همچنین به تنوع دیدگاه نظریه‌پردازان این عرصه توجه نداشته‌اند. با معرفی و نقد طبقه‌بندی‌های موجود رویکردهای علم دینی، زمینه برای ارائه طبقه‌بندی دقیق‌تر، منسجم‌تر و جامع‌تر در زمینه علم دینی فراهم شد.
نظریه‌ای در خصوص تحول معرفتی بر اساس روش داده‌بنیاد
نویسنده مقاله «نظریه‌ای در خصوص تحول معرفتی بر اساس روش داده‌بنیاد» در طلیعه نوشتار خود آورده است مقاله حاضر به دنبال تدوین نظریه‌ای در خصوص تحول معرفتی بر اساس روش داده‌بنیاد بر اساس بیانات مقام معظم رهبری بوده است. پژوهش حاضر به روش کیفی انجام شده و از روش نظریه‌پردازی داده‌بنیاد ثانویه برای انجام عملیات تحقیق استفاده شده است. مهم‌ترین پرسش‌های تحقیق حاضر این بود که: چه مدل نظری‌ای تحول معرفتی را از دیدگاه مقام معظم رهبری تبیین می‌کند؟ چه تغییراتی در علوم انسانی در ایران باید رخ دهد که تحول معرفتی صورت گیرد؟ راهبردهای کنشی آن چیست؟ و پیامدهای این راهبردها چه خواهد بود؟ یافته‌ها شامل چندین مقوله عمده بدین شرح است: متعیّن‌های تبیین اسلام راستین، اسلام برنامه جامع سعادت انسان، فقه برنامه زندگی، به عنوان شرایط علّی درونی؛ اشتیاق در دنیای امروز برای فهم صحیح دین و معادلات جهانی قابل تغییر به عنوان شرایط علّی بیرونی؛ تبیین فهم عمیق و اجتهاد، تعریف و تبیین صحیح فقه به عنوان شرایط مداخله‌گر؛ فعال شدن فقاهت و اجتهاد؛ اجتهاد پویا، احتیاج به نوآوری و تولید علم، به عنوان بستر فهم عمیق دین، تولید فکر دینی رسالت حوزه‌های علمیه، لزوم تبیین مبانی دین و انقلاب و مدل حکومتی اسلام توسط حوزه، پاسخ حوزه به سؤالات و شبهات روز به عنوان راهبرد کنشی و احیای قدرت دین و توجه به معنویت؛ ثمره حرکت به سمت معارف اسلام، تلفیق علوم انسانى غربى و علوم انسانى اسلامى به عنوان پیامدهای تحول معرفتی و مقوله هسته‌ای این بررسی، تحول معرفتی است. الگوی بومی مدل نظری ارائه‌شده برگرفته از رهنمودهای مقام معظم رهبری، به خوبی تحول معرفتی را تبیین می‌کند.
مؤلفه‌های اخلاقی- اسلامی برای گذار به دانشگاه نسل سوم تحلیل محتوای بیانات رهبر انقلاب
نویسنده مقاله «مؤلفه‌های اخلاقی- اسلامی برای گذار به دانشگاه نسل سوم تحلیل محتوای بیانات رهبر انقلاب» در طلیعه نوشتار خود آورده است این مقاله درصدد بود تا ویژگی‌ها و شرایط اخلاقی لازم برای دانشگاه را هنگام گذار به دانشگاه نسل سوم، از دیدگاه رهبر انقلاب استنباط کند. مقاله حاضر، حاصل پژوهشی است که از نظر هدف، بنیادین؛ از نظر ماهیت داده، کیفی و از نظر روش، تحلیل محتوای کیفی بود. جامعه مورد مطالعه عبارت است از کلیه سخنان رهبر انقلاب، از ابتدای تصدّی مقام رهبری تا سال ۱۳۹۸. اخلاق به عنوان یکی از الزامات دانشگاه نسل جدید در کشور ایران، در بر دارنده این زیرمقوله‌هاست: نیک‌سرشتی در نیت و رفتار، وحدت و یگانگی نیروهای انسانی، مقابله با ابتذال، محبت و صمیمیت بین نیروها، فداکاری و گذشت در مسیر پیشرفت کشور، تحمل و مدارا هنگام اختلاف نظر، نظم و انضباط در امور، حسن ظن به نتیجه تلاشها، نقدپذیری، میانه‌روی، تواضع، دوری از تظاهر، وقت‌شناسی در کارها. مؤلفه‌های اخلاقی می‌توانند به طور مستقیم یا غیر مستقیم در تحقق آنچه امروز دانشگاه نسل سوم می‌نامیم و نیز در تعالی همه‌جانبه آن نقش ایفا کنند.
بحرانهای اخلاقی تمدن عصر جدید
نویسنده مقاله «بحرانهای اخلاقی تمدن عصر جدید» در طلیعه نوشتار خود آورده است هدف از این پژوهش، اثبات این فرضیه بود که تمدن غربی با فاصله گرفتن از وجه فطری و تغییر در نظام قراردادی و اعتباری، در زیرساختهای اخلاق دچار بحران شده و برایند این تمدن، افول کرامت انسانی بوده است. این تحقیق به روش کتابخانه‌ای و توصیفی- تحلیلی انجام گرفته است. جوهره تمدن غرب مدرن متأثر از فرهنگ آن بر سه اصل اومانیسم، سکولاریسم و سوبژکتیویسم مبتنی است که باعث دوری انسان از هویت و فطرت الهی خویش و محروم شدن وی از درک حقیقت و کمال حقیقی شده است. جامعه غربی دچار بحرانهای عمیق اخلاقی از جمله سودمحوری و لذت‌گرایی شده که منجر به از بین رفتن تعابیر ارزشی مانند ایثار و تقوی و زهد و انفاق و خیرخواهی و عدالت‌طلبی و عبور از تمامی مرزهای اخلاقی و ارزشی شده که حاصل آن، بی‌ارزش شدن انسانیت و نابودی ارزشهای معنوی و انسانی است که از عوامل افول این تمدن محسوب می‌شود.
جایگاه علمی و فقهی امام سجّاد(ع) از دیدگاه اهل سنّت
در طلیعه نوشتار «جایگاه علمی و فقهی امام سجّاد(ع) از دیدگاه اهل سنّت» می‌خوانیم این پژوهش به بررسی مرجعیت علمی امام سجّاد(ع) در میان اهل سنّت پرداخته است تا علاوه بر اثبات شایستگی علمی امام و حقانیت شیعه در پیروی از ائمه(ع)، نقطه مشترک دیگری را بین دو مذهب بزرگ اسلامی(شیعه و سنی) برای تحکیم وحدت معرفی کند. این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی به واکاوی جایگاه علمی و فقهی امام سجّاد(ع) از دیدگاه اهل سنّت با استفاده از داده‌های تاریخی و حدیثی پرداخته است. اگر چه اهل سنّت در سالهای آغازین امامت امام سجّاد(ع) چندان با این جایگاه آشنا نبودند، اما مقام علمی و فقهی ایشان در سالهای بعد، بارها ستوده شد و او را فردی ثقه، فاضل، فقیه و امین دانسته‌اند؛ تا جایی که ایشان به عنوان مرجع دینی و پیشوای شریعت، محل رجوع اهل سنّت نیز بودند. مرجعیت امام در وادی عمل در مصادیقی چون: اعتبار سندی روایات حضرت، تلمذ علمای اهل سنّت در محضر امام و نقل روایات امام از سوی آنان، شرکت در مجالس علمی، مشاوره و مذاکره علمی علما با امام و تأثیرپذیری از مواعظ ایشان و ... توسط اهل سنّت به اثبات رسیده است.
