اگرچه آیتالله مدرس هشتاد و سه سال قبل رخ در نقاب خاک کشیده است، شهادتش نقطه آغازی بر نهضت معمار کبیر انقلاب برای مبارزه با استبداد ستمشاهی بود. روحیه و خصلت بارز شهید مدرس استکبارستیزی و مبارزه با منش رضاخانی بود، مسئلهای که در نهایت، دژخیمان پهلوی اول آن را تاب نیاوردند و برای شهادتش زمینهسازی کردند.
پس از به شهادت رساندن آیتالله سید حسن مدرس در دهم آذر 1316، پیکر این شهید مخفیانه خارج از کاشمر به خاک سپرده شد اما مردم خیلی زود از جریان شهادت این عالم وارسته آگاه شدند و از همان ابتدا تلاش كردند ظاهر قبر را حفظ كنند و آن را «قبر آقای شهید» نامیدند.
مأموران حكومت رضاشاه با تخریب قبر، از حضور مردم بر مزار شهید مدرس جلوگیری میکردند. پس از شهریور 1320 و تبعید رضاشاه، مردم توانستند آزادانهتر بر مزار آقای شهید جمع شوند. ظاهر قبر را تا ارتفاع یك متر از زمین بالا آوردند و به یاد زندگی ساده و بیآلایش ایشان، روزهای چهارشنبه در كنار قبر شهید، نان و ماست نذری میدادند.
در سال 1330 هیئت امنایی تشكیل شد. زمینهای اطراف مزار شهید مدرس خریداری و بنایی كه دارای یك ایوان ورودی بود بر مزار ساخته شد. این بنا تا پیروزی انقلاب اسلامی موجود بود.
در سالهای اول پیروزی انقلاب، ابتدا ساختمانی ساده با ستونهای مرتفع ساخته شد كه مورد قبول مردم كاشمر قرار نگرفت.
با عنایت به درخواستهای مكرر مردم از محضر حضرت امام خمینی و توجه ویژه معمار كبیر انقلاب به این شهید بزرگوار، در 28 شهریور 1363 طی حکمی از تولیت آستان قدس رضوی خواستند كه زیارتگاه شهید آیتالله مدرس به نحو احسن ساخته شود و حضرت آیتالله خامنهای در 4 تیر 1373 تولیت مرقد مطهر حضرت حسین بن موسی الكاظم(ع) در طبس و آرامگاه شهید آیتالله مدرس در كاشمر را به آستان قدس رضوی سپردند. به دنبال آن، اجرای طرح جامع زیارتگاه شهید آیتالله مدرس آغاز شد.
اینک این مجموعه با دارا بودن زیارتگاه، فرهنگسرا و کتابخانه، موزه، آشپزخانه عمومی، پارك، مجموعه بازی كودكان، مهدالرضا و ... با وجود فضای اسكان موقت و نظافت مطلوب، توانسته است هرسال زائران و گردشگران زیادی را جذب کند.
علاوه بر این، اینک خدمت به زائران و مسافران و مجاوران و مستمندان و مستضعفان در دستور کار این مجموعه است.
موزه آثار و اسناد شهید آیتالله مدرس و کتابخانه مجتمع فرهنگی شهید آیتالله مدرس در زمره بخشهای مهم فرهنگی این آرامگاه هستند که با استقبال زیادی از سوی فرهنگدوستان کاشمری و کشور روبهرو بودهاند.
اکنون همه زیرساختها در این مجموعه برای حرکت روبهجلو و همچنین بهرهگیری از فضاهای فرهنگی و زیارتی مهیاست، مسئلهای که شهروندان کاشمری نیز به آن اذعان دارند.
فضای چندمنظوره
یکی از شهروندان کاشمری با اشاره به فضاسازی و فراهم آوردن امکانات برای حضور مردم در زیارتگاه شهید مدرس میگوید: مجموعه زیارتگاه شهید مدرس با داشتن کتابخانه، فضای بازی کودکان و فضای دلنشین، در ایام مختلف سال بهویژه تعطیلات و شبهای تابستان، پذیرای شهروندان و مسافران است.
علینژاد با اشاره به میزبانی شایسته زیارتگاه شهید مدرس از مردم در مراسم مختلف ملی و مذهبی خاطرنشان میکند: شبهای قدر، نماز عید فطر، دعای عرفه، سال تحویل و برپایی اعیاد و شهادتهای ائمه از برنامههایی است که همواره با استقبال پرشور مردم روبهروست.
گنجینه فرهنگی
یک نوجوان کاشمری که خودش را از اعضای کتابخانه زیارتگاه شهید مدرس معرفی میکند، وجود کتابخانه مجهز و دارای منابع دیداری و شنیداری در زیارتگاه شهید مدرس را یک گنجینه ارزشمند برای اهل مطالعه و کتابخوانی میداند و میگوید: داشتن منابع، نشریات و مجلههای علمی و کتابهای بهروز باعث شده است پژوهشگران و بسیاری از علاقهمندان به این حوزه این مجموعه را انتخاب کنند.
علی حسینی با قدردانی از آستان قدس رضوی در توجه به زیارتگاه شهید مدرس و فراهم آوردن زیرساختها و تأمین نیاز مراجعهکنندگان ادامه میدهد: مجموعهسازی در این کتابخانه براساس نیازهای مراجعان صورت میگیرد. این مهم به رضایت مراجعان از روند فعلی مجموعهسازی منجر شده است.
رگه بارز استکبارستیزی
امامجمعه کاشمر هم با اشاره به جایگاه شخصیتی شهید آیتالله سید حسن مدرس که بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران در سخنرانیهایشان بیش از 40 بار نام این شهید را تکرار کردهاند میگوید: شهید آیتالله سید حسن مدرس در خط مقدم مبارزه با رضاخان بود. کمتر عالمی را سراغ داریم که در آن شرایط خفقان و دشمنیهای رضاخان با دین، مذهب و روحانیت، شجاعانه در برابر او ایستادگی کرده باشد.
حجتالاسلام سید کاظم طباطبایی با تأکید بر ضرورت تبیین بازشناسی بهتر شهید آیتالله مدرس به جامعه بهویژه نسل جوان اظهار میکند: جوانان ما باید این واقعیتها را که استکبار قصد انتقامجویی و کینهتوزی دارد بدانند و به نقش روحانیت در هدایت مردم و مقاومت در برابر طاغوتیان و در رأس آنها استکبار پی ببرند.
طباطبایی با قدردانی از نگاه توسعهای آستان قدس رضوی به عنوان متولی زیارتگاه شهید آیتالله مدرس در شهر کاشمر ابراز کرد: اقدامات و فعالیتهایی که آستان قدس در این زیارتگاه انجام داده است، درخور تحسین است به طوری که امروز این مجموعه با ظرفیتهای علمی و فرهنگی به لحاظ بهرهگیری از معماری اسلامی در ساختمانها، وجود بزرگترین کتابخانه عمومی و نیز اقدامات فرهنگی، مذهبی و تبلیغی به یک قطب فرهنگی و علمی در منطقه تبدیل شده است. همچنین علاوه بر بهرهمندی مجاوران، زائران و مسافرانی نیز که به این شهرستان سفر میکنند از این خدمات استفاده میکنند.
زیارتگاه شهید مدرس؛ پایگاه فرهنگی و معنوی منطقه
مسلم ساقی، فرماندار کاشمر، هم در این زمینه گفت: زیارتگاه شهید مدرس، مرد دین و سیاست، با حمایتهای آستان قدس رضوی، به یک پایگاه فرهنگی و معنوی در منطقه تبدیل شده است به طوری که در مناسبتهای مختلف ملیمذهبی، میزبان همشهریان کاشمری و سایر هماستانیها و هموطنان است.
وی ادامه میدهد: طرحهای توسعه آرامگاه با چشمانداز ارتقای شاخصهای کمی و کیفی در ابعاد کالبدی، زیستمحیطی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مجموعه آرامگاه شهید مدرس به عنوان چهرهای ملی، عنصری قوی و هویتساز برای شهر کاشمر، به همراه توانمندسازی بافت ناحیه فراگیر شهری و ارتقای کیفیت زندگی اجتماعی و نظام کاربردی بافت شهری موجود تهیه شده است.
ساقی با اشاره به اینکه فعالیتهای فرهنگی از مأموریتهای اصلی مجموعه زیارتگاه شهید آیتالله مدرس در کاشمر است، خاطرنشان میکند: باید از ظرفیتهای هنرمندان و فعالان هنری شهرستان در زمینه ساخت یک اثر فاخر پویانمایی و یک اثر موسیقی و تهیه آثار فرهنگی و هنری مختلف به معرفی ابعاد شخصیت و زندگی آیتالله مدرس بیشتر پرداخت.
فرماندار کاشمر تأکید میکند: کاشمر به عنوان دومین شهر زیارتی استان سالانه پذیرای زائران و مسافران بسیاری است. میطلبد که با حمایت آستان قدس رضوی، موضوع تبدیل و بازسازی منزل ایشان به موزه دائمی در دستور کار قرار گیرد.