بی گمان نقش حوزه های علمیه و علما و حرم مطهر امام رضا(ع) در شکل گیری و تداوم جریان انقلابی مردم مشهد به وضوح قابل مشاهده است. فعالیت مردم و علما در مجموعه حرم مطهر، مسجد گوهرشاد، مسجد کرامت به علاوه وجود كانون های فكری همچون كانون نشر حقایق، انجمن پیروان قرآن، جلسات پرسش و پاسخ شهید هاشمی‌ نژاد و سخنرانیهای افشاگرانه مقام معظم رهبری چهره ‌ای كاملا انقلابی به شهر مشهد می ‌داد.

مردم مشهد در ایام پر التهاب و شور انقلابی 12 تا 22 بهمن ماه نیز پا به پای همه مجاهدان در سراسر کشور به راهپیمایی و برگزاری تجمعات میلیونی حمایت خود را از رهبر کبیر انقلاب و سرنگونی نظام شاهنشاهی نشان می دادند.

 آنچه در این مطلب به آن اشاره می شود، اخبار و گزارشات روزهای انقلاب در مطبوعات آن روزگار است که با همراهی ابراهیم حافظی؛ رئیس اداره مطبوعات سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی از آن مطلع شدیم.

 سانسور شدید اخبار انقلاب

در فضای پر التهاب پایان حکومت پهلوی که رسانه های ارتباط جمعی نظیر رادیو و تلویزیون همه در خدمت نظام شاهنشاهی بود تنها اخبار و اطلاعات موثق از جریان انقلاب به صورت جسته و گریخته در شبنامه ها و روزنامه ها به چشم می خورد و  سانسور و فشار بی امان راه اطلاع رسانی و تبلیغ گسترده حرکت انقلابی را بسیار مشکل کرده بود.

در ابتدا اکثر نشریات یا در خدمت نظام پهلوی بودند یا تحت فشار رژیم، سانسور شدید می شدند . بقیه هم یا حاوی مطالب غیر اخلاقی و سخیف و سرگرمی بودند یا صرفا در حیطه خاصی قلم می زدند و جرات پرداختن به مسائل سیاسی را نداشتند و در تحلیل اوضاع سیاسی مطلبی منتشر نمی کردند . تا اینکه شعله های قیام مردم شعله ورتر و فضا کمی برای انعکاس اخبار آزادتر شد.

 روزنامه، تریبون اطلاع رسانی

ابراهیم حافظی رئیس اداره مطبوعات آستان قدس رضوی، کیهان، اطلاعات، خراسان و آفتاب شرق را از معدود روزنامه های آن دوران عنوان می کند که با نزدیک شدن به روزهای پیروزی انقلاب و خروج شاه از کشور با شجاعت بیشتری اخبار را انعکاس می دادند.

تصاویر راهپیمایی ها ، اعلامیه های حضرت امام و فراخوان های تجمع و تحصن در روزنامه ها مردم را بسوی مطبوعات کشاند.

امام خمینی(ره) از ابتدای نهضت بر نقش مهم رسانه ها در حرکت انقلاب تاکید داشتند و در سخنرانی های خود بارها به آن اشاره می کردند. در جلد 18 صحیفه امام در صفحه 61 آمده است: «مطبوعات باید یک مدرسه سیار باشند تا مردم را از همه مسائل به خصوص مسائل روز آگاه نمایند.»

روایت انقلاب به نقل از مطبوعات گنجینه رضوی

کتابخانه آستان قدس رضوی با جذب بیش از 33 هزار عنوان نشریه ادواری یکی از بزرگترین آرشیوهای مطبوعاتی کشور محسوب می شود که در بسیاری از آنهااخبار و اطلاعات ارزنده ای از سالها مبارزات مردم دیده می شود. تورق روزنامه های اطلاعات، کیهان، خراسان و آفتاب شرق خواننده را به زیبایی در حال و هوای شور و هیجان و وحدت انقلابی مردم در آن دوران قرار می دهد. اخبار و تیتر روزنامه های بهمن 1357،  التهاب و شور مردم را در مشهد نشان می دهد. مسیرهای راهپیمایی، شعارهای مردمی، حمایت اقشار مختلف مردم از کسبه و روحانیون گرفته تا جوانان و نوجوانان و بانوان همه در صفحات روزنامه ها خودنمایی می کند.

 خراسان و آفتاب شرق در مشهد

آنچه بدان اشاره می شود منتخبی از  اخبار روزنامه های خراسان و آفتاب شرق بود که بهمن 57 در مشهد منتشر و توزیع می شدند.

11بهمن 1357؛ تظاهرات یک میلیون نفری در مشهد: یک بار دیگر شهر مشهد زیر پای یک میلیون نفر لرزید در میان تظاهرکنندگان، سیل خروشان زنان با حجاب اسلامی تماشایی بود.

12 بهمن 1357؛تحصن جامعه روحانیت مبارز مشهد . هدف از این تحصن اعتراض به ایجاد مواضع در راه بازگشت امام خمینی و اعتراض به کشتار بی رحمانه جمعه تهران بود.

 13 بهمن 1357؛ کاروان اتومبیلها با چراغهای روشن، بوقهای موزون و دست تکان دادن ها سراسر مشهد را زیباتر و شادتر از هر روز روشن کرده بود.

 مشهد و استقبال از ورود حضرت آیت العظمی خمینی (ره)

«از نخستین ساعات بامداد ۱۴ بهمن ماه گروه کثیری زن و مرد، پیر و جوان و کوچک و بزرگ در حالیکه بسته های شیرینی و نقل در دست داشتند و بین مردم توزیع می کردند در نقاط مختلف شهر بچشم می خورد که در میان آنان پدران و برادران بعضی از شهدای مشهد که عکس شهید خود را به سینه هایشان زده بودند دیده می شدند که شیرینی شهادت عزیزان خود را به مردم تعارف می کردند و می گفتند الهی شکر...»

«گروهی دیگر نیز تمثال های رنگی و سیاه و سفید بزرگی را که قبلا تعداد کثیری از آنها را خریداری نموده بودند در مسیر راه مردم و اتومبیل ها در خیابان های نادری، خسروی نو و سایر خیابانهای مشهد بطور رایگان بین مردم و سرنشینان اتومبیل های عبوری تقدیم می کردند.»

 پایان تحصن علمای مشهد

15 بهمن 1357«علمای متحصن در صحن امام خمینی پس از ورود امام به وطن، به تحصن خود خاتمه و بیانیه ای را منتشر و قرائت نمودند. در این بیانیه ضمن تشکر از همه قشرها و گروههای مختلفی که به تحصن علما پیوسته بودند و نیز کارکنان اداره آستان قدس رضوی که امکانات صحن مطهر را برای تحصن در اختیار متحصنین قرار داده بودند، بر ادامه راه تا پیروزی نهایی تأکید کردند.»

تظاهرات بر ضد دولت بختیار در مشهد

دوشنبه 16 بهمن 1357؛ «بدنبال ورود رهبر انقلاب به وطن تمام شهرها بویژه مرکز استان خراسان یکپارچه شور و انقلاب شده است. در روز گذشته دهها هزار نفر مردم مشهد در حالیکه تمثال هایی از رهبر عظیم الشان خود را حمل می کردند در خیابانهای شهر به راه پیمایی پرداختند. پیشاپیش آنها تابلو بزرگی از کسبه و اصناف بازار رضا به چشم می خورد که به عنوان پشتیبانی از نائب الامام خمینی و برنامه های انقلابی او در صفوف برادران دیگر مجاهد خود حرکت می کردند... تظاهرات با شعارهای خوش آمد به رهبر انقلاب اسلامی ادامه یافت و تا ساعتی از ظهر گذشته بطول انجامید... در تمام طول مسیر خیابان های شیرازی، شاهرضا، خسروی، امام خمینی، بهار و امام رضا (ع) مردم با پاشیدن گلاب به سر روی تظاهر کنندگان و نثار گل با آنها اعلام همبستگی می نمودند. این راه پیمایی و نظایر آن همه روزه در دو نوبت صبح و عصر انجام می گیرد.»

شهر مشهد یکپارچه عکس و شعار است

17 بهمن 1357؛ مشهدیها در خوش آمد گویی به امام چه نوشتند:

«به ابراهیم زمان امام خمینی جهت برچیده شدن آخرین مظاهر دیکتاتوری خوش آمد می گوییم»

«امام خمینی نابغه خلقت و شکننده بت 2500 ساله به ایران خوش آمدی»

« مراجعت مجاهد کبیر و زعیم عالیقدر نایب الامام خمینی را که سر آغاز رسیدن به استقلال و حکومت اسلامی است تبریک و تهنیت می گوئیم»

تظاهرات و راه پیمایی در مشهد

18 بهمن 1357؛ شهر مشهد همه روزه صبح و عصر شاهد تظاهرات و راه پیمایی است. مقارن ساعت 30/4 بعدازظهر روز گذشته (17 بهمن) خیابان شیرازی مملو از جمعیت شده بود. پیشاپیش جمعیت عکس بزرگی از رهبر انقلاب و در سمت دیگر آیاتی از کلام الله مجید بچشم می خورد که برروی یک پارچه بزرگ نقش بسته بود. جمعیت که متجاوز از پنج هزار نفر گردید به طرف خیابان شاهرضا به حرکت درآمدند. تظاهر کنندگان بعد از گذشتن از چهارراه خسروی وارد این خیابان شدند و در مقابل دروازه طلایی، گروه دیگری از جوانان دبیرستانی به آنها ملحق شدند. در خیابان امام خمینی در حالیکه جمعیت موج می زد بطور مرتب و منظم پاهای خود را به زمین می کوبیدند و شعار می دادند " وای اگر خمینی حکم جهادم دهد توپ و مسلسل نتواند که جوابم دهد " یا شعاری می دادند: " سه بت شکن آمده است بدنیا ابراهیم، محمد، روح الله"

جمعیت به میدان سوم اسفند رسیده و ازآن نقطه به طرف میدان چرخ (مقابل بیمارستان سینا) رفته و سپس وارد خیابان خاکی شدند.

 اربعین شهدای یکشنبه خونین مشهد

19 بهمن 1357؛ ... روز جمعه 11 ربیع الاول مطابق با 20/11/1357 با چهلمین روز فاجعه جانگداز یکشنبه خونین مشهد مقدس است، روزی که جماعتی انبوه از برادران مسلمان به خاک و خون کشیده شدند.

جهت بزرگداشت و یادبود آن کشته شدگان مجلس یادبودی از ساعت 3 تا 5 بعدازظهر در مسجد جامع گوهرشاد منعقد است...

به دستور نائب الامام خمینی: راه پیمایی امروز برای تأیید دولت بازرگان:روز گذشته بیش از یک میلیون نفر از مردم مشهد راه پیمایی کردند و شعار دادند

مرجع عالیقدر حضرت آیت االه العظمی شیرازی به مناسبت چهلمین روز شهادت انبوه و دردناک مشهد مجلسی را در مسجد گوهرشاد برگزار می کند.

7 کیلومتر صفوف فشرده مردم در یک راه پیمایی شکوهمند و تاریخی

جمعه 20 بهمن 1357؛ در مشهد 5/1 میلیون نفر از دولت بازگان پشتیبانی کردند.

دیروز فریاد قهرمانانه و مستحکم بیش از یک میلیون نفر راهپیمایان مشهد، روستاهای حومه و نمایندگان شهرستانهایی چون قوچان، تربت حیدریه، نیشابور و غیره در فضای ارض اقدس پیچید.

 22 بهمن 1357؛ روز جمعه بدنبال اعلام جامعه روحانیت مجلسی در مسجد گوهرشاد به یاد چهلمین روز شهادت شهدای یکشنبه خونین برگزار شد. حجت الاسلام کامیاب به ایراد سخنرانی پرداخت و حضرات آیات عظام شیرازی و قمی هم حضور داشتند.

 تظاهرات به پشتیبانی از همافران در مشهد

دوشنبه 23 بهمن 1357؛ مردم مشهد پیروزی انقلاب را جشن گرفتند. روز گذشته بدنبال پخش خبر استعفای نخست وزیر و پیروزی ملت غرق در سرور و شادی شد. رانندگان با روشن نمودن چراغهای اتومبیل خود و زدن بوق های ممتد خوشحالی خود را ابراز می داشتند. در بیشتر محافل بین حاضران شیرینی و شکلات پخش شد.

سال 1357 همزمان با روزهای پیروزی انقلاب اسلامی تنها روزنامه های خراسان و آفتاب شرق که سال ا از انتشارشان می گذشت، همچنان چاپ می شدند و اخبار لحظه به لحظه رویدادهای مشهد را منعکس می کردند.روزنامه آفتاب شرق که به مدیریت علیرضا آموزگار از سال 1303 شروع به انتشار کرده بود در سالهای منتهی به انقلاب توسط همسر و پسر وی مدیریت و منتشر می شد و البته کمتر از یک سال پس از پیروزی انقلاب چاپ آن متوقف و برای همیشه تعطیل شد. بسیاری از نسخه های آن در آرشیو آستان قدس رضوی در دسترس محققان است.

روزنامه خراسان را محمد صادق تهرانیان سال 1328 تاسیس نمود. این روزنامه که اکنون هفتاد دومین سال انتشارش را می گذراند طی این سال ها بدون تعطیلی منتشر شده است. با پیروزی انقلاب اسلامی امتیاز آن به بنیاد مستضعفان واگذار شد. این روزنامه قدیمی ترین روزنامه شهرستانی در حال انتشار است. آرشیو کامل آن در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است.