بهترین شکرگزاری در نگاه امام رضا(ع) / هسته‌های علمی برای فرهنگ‌سازی دینی در حرم رضوی تشکیل شود
امروز، یازدهم ذیقعده، آخرین روز از دهه کرامت و روز میلاد باسعادت امام رضا(ع)، هشتمین اختر تابناک آسمان امامت و ولایت، است. وجود مبارک ثامن‌الائمه(ع)، به عنوان تنها معصومی که در ایران مدفون است، آثار و برکات بسیار زیادی برای جامعه ایرانی داشته است. حضور امام رضا(ع) در ایران تأثیرات فرهنگی عمیقی بر مردم این سرزمین گذاشته و یکی از دلایل تمایل ایرانیان به تشیع و گرویدنشان به مذهب شیعه، میزبانی از امام رضا(ع) و دیگر امامزادگان واجب‌التعظیم(ع) بوده است.
حضرت ابی‌الحسن(ع) روز پنجشنبه یا جمعه یازدهم ذیقعده سال ۱۴۸ هجری از بانوی بافضیلتی که با اختلاف نام از ایشان با عناوینی همچون خیزران، اروی، سکینه، ام‌البنین، نجمه و تکتم یاد کرده‌اند، دیده به جهان گشود. کنیه او ابوالحسن و از مشهورترین القاب او رضاست. برخی مورخان تولد آن جناب را سال ۱۵۳ نگاشته‌اند، اما قول اول مشهور است.
حضرت رضا(ع) ۱۰ سال از خلافت هارون‌الرشید و سه سال و بیست و پنج روز از خلافت محمد امین زیست و بقیه عمر تا هنگام شهادت را در زمان خلافت مأمون عباسی سپری کرد. مأمون عباسی به اشاره و پیشنهاد وزیر خود، فضل بن سهل ملقب به «ذوالریاستین»، در یک حرکت سیاسی حساب‌شده و فریبنده و به منظور آرام کردن علویان، که یکی پس از دیگری خروج می‌کردند، حضرت رضا(ع) را به «مرو» طلبید و ولایتعهدی او را مطرح کرد.
در رابطه با شهادت امام رضا(ع) نیز آورده‌اند که حضرت علی بن‌موسی(ع) فرمودند: «این طاغی (مأمون) قصد دارد تا مرا مسموم کند، روزی آن حضرت را طلبید و خوشه‌ای از انگور که مقداری از آن را تناول کرده بود، به امام تعارف کرد و گفت: انگور خوبی است یا اباالحسن! حضرت فرمود: انگور بهشت نیکوتر است. مأمون گفت: از این انگور تناول کن. فرمود: مرا معذور دار، گفت مگر ما را به چیزی متهم می‌کنی، باید بخوری، حضرت رضا(ع) سه حبه و دانه انگور خورد و برخاست، مأمون گفت: کجا یا ابالحسن؟ فرمود: آنجا که فرستادی!» برخی از تاریخ‌نگاران شهادت آن حضرت را به وسیله آب انار دانسته‌اند که مأمون به او خورانید. به هر روی، روز شهادت آن امام همام را به اختلاف ۱۷ صفر ۲۰۳ هجری بیان کرده‌اند.
وجود بارگاه ملکوتی حضرت علی بن‌موسی‌الرضا(ع) در ایران، ظرفیت عظیمی را در حوزه‌های مختلف اجتماعی به ویژه حوزه فرهنگی به همراه داشته است. بهره‌گیری از این ظرفیت یکی از موضوعات بسیار مهم در حوزه فرهنگ‌سازی دینی است که ضرورت پرداختن به این حوزه را نمایان می‌کند.
حضور سالانه میلیون‌ها زائر داخلی و خارجی در بارگاه امام رضا(ع)، ظرفیتی بزرگ برای اشاعه فرهنگ عمیق و سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی است که باید از آن به خوبی استفاده کرد. البته فعالیت‌های فراوان و تأثیرگذاری در حوزه بهره‌گیری از ظرفیت مرقد مطهر امام رضا(ع) انجام شده است، اما تا رسیدن به وضعیت مطلوب در این زمینه فاصله زیادی وجود دارد که این مسئله نیازمند همت بیش از پیش مسئولان است. فرایندهای فرهنگی همچون فرایندهای اجتماعی و سیاسی در سیر تحول خود با عوامل شتاب‌د‌هنده یا کاهنده روبه‌رو می‌شوند که تأثیر محسوس و گاه شگرفی در پیشرفت یا پسرفت فرایند مورد اشاره دارد.
بی‌شک باید حضور امام رضا(ع) در ایران را نقطه عطفی در تاریخ تشیع این سرزمین به شمار آورد. بدیهی است که حضور شخصیتی چون حجت حق، عالم آل محمد(ص)، حضرت علی بن‌موسی‌الرضا(ع) در نیشابور، آن هم در شرایطی که اوضاع سیاسی و اجتماعی به گونه‌ای است که آوازه علویان در اطراف و اکناف جهان اسلام، به‌ویژه ایران پیچیده و در محیط و شرایطی که تعصبات قومی و مذهبی تا حد زیادی در هم شکسته و هزاران نفر از علما و دانشجویان و مردم عادی مشتاق زیارتش بوده و بر قدومش سیلاب اشک شوق نثار می‌کنند، چقدر می‌تواند جوّ علمی و معنوی و طبعاً جوّ مذهبی را تحت تأثیر قرار دهد. خوشبختانه تاریخ نیز گوشه‌هایی از این حضور میمون را به ثبت رسانده است که باید آن را مشتی از خروار دانست. امام رضا(ع) از لحظه حرکت از مدینه تا مرو همیشه از روش‌های گوناگونی برای شناساندن شیعه بهره برد.
ورود امام رضا(ع) به خراسان، حرکت گروهی سادات و شیعیان را به ایران در پی داشت. علویان از موقعیت به وجود آمده برای امام رضا(ع) در حکومت مأمون استفاده کردند و به صورت گروهی راهی ایران شدند. آنان به شوق دیدار با امام رضا(ع) از مدینه به سوی مرو می‌رفتند که در میانه راه شمار زیادی از علاقه‌مندان امام رضا(ع) نیز به آنان می‌پیوستند. شمار این گروه وقتی به دروازه شیراز نزدیک می‌شد، به چند هزار نفر می‌رسید.
مأمون که از فروپاشی حکومتش می‌ترسید، به حاکم فارس دستور داد از ورود آنان جلوگیری کند. رهبری کاروان با احمد بن‌موسی(ع) (شاهچراغ) و محمد بن‌موسی(ع) بود. آنان پس از درگیری با لشکر فارس، به یاران خود دستور دادند لباس مبدل بپوشند و در اطراف پراکنده شوند تا از گزند حکومت مأمون در امان باشند. به همین دلیل گفته می‌شود بیشتر امامزادگانی که در شهرهای گوناگون ایران مدفون شده‌اند، جزء همان قافله هستند. مردم ایران چون به سادات و آل رسول عشق می‌ورزیدند، به این گروه پناه دادند و آنان را یاری کردند. حضور آنان در میان عاشقان اهل بیت پیامبر(ص) به گسترش تشیع اعتقادی انجامید.
حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی شریعتی‌تبار، مدیر گروه فقه و اصول بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی در گفت‌وگو با ایکنا، در رابطه با موضوع بهره‌گیری از ظرفیت بارگاه مطهر امام رضا(ع) در حوزه فرهنگ‌سازی دینی اظهار کرد: بارگاه مطهر و منور امام رضا(ع) به تبع فرهنگ غنی اسلامی و قرآنی امام رضا(ع)، از ظرفیت بالای فرهنگی برخوردار است. امام رضا(ع) می‌فرمایند: «اگر مردم با زیبایی‌های کلام ما آشنا شوند، حتما از ما تبعیت می‌کنند». این موضوع نشان می‌دهد که ظرفیت فرهنگی این آستان و حرم مطهر بسیار بالاست.
وی ادامه داد: دوستان و عزیزانی که در مجموعه آستان قدس رضوی دست‌اندرکار امور فرهنگی هستند، تلاش‌های زیادی انجام می‌دهند اما فاصله زیادی تا دستیابی به وضعیت مطلوب وجود دارد. برای اینکه بتوانیم از این ظرفیت استفاده مطلوبی کنیم، نیازمند تشکیل هسته‌های فکری و علمی بسیار قوی هستیم تا بتوانند خوراک و محتوای لازم و متقن فرهنگی برای حوزه‌های مختلف را تهیه کنند.
مدیر گروه فقه و اصول بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی با اشاره به اینکه گاهی در این زمینه احساس می‌شود که با ضعف مواجه هستیم، تصریح کرد: در مورد موضوع بهره‌گیری بیشتر از ظرفیت آستان قدس رضوی برای فرهنگ‌سازی دینی باید عقبه علمی مسائل بیشتر از آنچه موجود است باشد. همچنین، شیوه‌های تبلیغ و انتقال این محتواها باید متناسب با روز باشد و زیبایی کلام به‌گونه‌ای باشد که از طریق جذابیت منتقل شود.
شریعتی‌تبار اظهار کرد: تمامی افرادی که در مجموعه آستان قدس رضوی تلاش می کنند، از خادمان حرم مطهر گرفته تا تولیت آستان، وظیفه دارند که در مقام عمل به انعکاس و تجلی فرهنگ رضوی برای زائران پرداخته و از شیوه‌های جذاب و نوین تبلیغی نیز در این رابطه استفاده کنند. امام رضا(ع) تنها معصومی است که مرقد و حرم مطهر ایشان در ایران وجود دارد. این بارگاه ملکوتی در طول تاریخ نیز منشأ فرهنگ‌سازی و تمدن‌سازی بوده است. امروز تمامی دست‌اندرکاران امر وظیفه دارند که برای تسهیل حضور عارفانه زائران در مرقد مطهر امام رضا(ع) مشهد تلاش کنند.
مدیر گروه فقه و اصول بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی با اشاره به اینکه وظیفه دولت اسلامی این است که در راستای تعالی فرهنگی جامعه فعالیت کند و قدم بردارد، گفت: حرم مطهر ظرفیت مناسبی برای فرهنگ‌سازی دینی است و مسئولان آستان قدس باید زمینه را برای حصول و ورود زائران به حرم تسهیل کنند. در داخل شهر مشهد نیز نهادهای مختلف استانی و شهرستانی باید از نظر اقتصادی و فضای فرهنگی به گونه‌ای فعالیت کنند که زائران ضمن اثرپذیری از فرهنگ‌سازی دینی آستان مقدس، بتوانند در آسایش و آرامش کامل به زیارت بپردازند و از ظرفیت حرم مطهر به خوبی استفاده کنند.
شریعتی‌تبار به سیره اجتماعی امام رضا(ع) پرداخت و بیان کرد: یکی از اصولی که امام رضا(ع) در سیره اجتماعی خود بدان تأکید داشتند، مهرورزی و دوستی به مردم است. ایشان می‌فرمایند: «التَّوَدُّدُ إِلَى النَّاسِ نِصْفُ الْعَقْل؛ مهربانی با مردم نیمی از خرد است».
وی با ذکر اینکه حضرت امام رضا(ع) تأکید فراوانی به گره‌گشایی از مشکلات مردم و خدمت‌رسانی به جامعه داشتند، تصریح کرد: امام رضا(ع) در نامه‌ای که به فرزند بزرگوارشان امام جواد(ع) نوشتند، بیان کردند: «فرزند عزیزم، به من خبر داده‌اند که چون از منزل بیرون می‌روی، غلامانت بخل و حسادت می‌ورزند و برای آنکه خیری از تو به کسی نرسد، تو را از درب کوچک بیرون می‌برند. اکنون به تو می‌نویسم به همان حقّی که بر تو دارم سوگند می‌دهم! که رفت و آمد خود را علنی و رسمی و از درب بزرگ عمومی قرار دهی و هرگاه سوار مرکب می‌شوی، درهم و دینار همراه خود بردار تا هر کسی از تو درخواست کند، به او چیزی ببخشی و مردم از خیر تو بهره‌مند شوند».
مدیر گروه فقه و اصول بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی اظهار کرد: امام رضا(ع) بهترین نظام معیشتی و اقتصادی برای جامعه را نظامی می‌دانند که دیگران نیز در معیشت آن بهره و نصیبی داشته باشند. اگر افراد جامعه فقط به فکر خود باشند، بدترین نظام اقتصادی و معیشتی در این نظام شکل می‌گیرد. امام رضا(ع) در سیره اجتماعی خود تأکید می‌کنند که بهترین و محبوب‌ترین شکر الهی در این است که انسان به برادران دینی و ایمانی خود کمک کند که اگر فردی چنین کاری کند، از اولیای خاص خدا خواهد بود. حضرت علی بن‌موسی‌الرضا(ع) همواره بر اخلاق، احسان، محبت، پرهیز از تخریب شخصیت دیگران، دید و بازدید، رابطه و مراوده، تواضع و فروتنی و قدرت و شدت و استحکام در برابر دشمن تأکید می‌کردند.
