با گسترش روزافزون استفاده از فناوری‌های جدید در حوزه تأمین مالی (FinTech) مفاهیم جدیدی به این بخش از زندگی اقتصادی بشر اضافه شده است. یکی از این مفاهیم فین‌تِک اسلامی (Islamic FinTech) بوده که به معنای استفاده از فناوری‌های نوین اقتصادی در بخش تأمین مالی اسلامی است.

به طور کلی فین‌تِک اسلامی به عنوان بخشی از فناوری تأمین مالی که از اصول شرعیت اسلام پیروی می‌کند، تعریف شده است. بر این اساس، ربا و سرمایه‌گذاری در مشاغل مرتبط با مشروبات الکلی، دخانیات و قمار ممنوع است. در واقع می‌توان گفت که فین‌تِک اسلامی نوعی سرمایه‌گذاری اخلاقی نیز برای مشتریان خود به حساب می‌آید.

به نظر می‌رسد فین‌تِک اسلامی، به طور خاص در ۵۷ کشور عضو سازمان همکاری اسلامی(OIC)، رشد چشمگیری را تجربه کند.

طبق گزارش جهانی فین‌تِک اسلامی ۲۰۲۱(Global Islamic Fintech Report ۲۰۲۱)، انتظار می‌رود حجم معاملات در بخش فین‌تِک اسلامی در کشورهای عضو OIC تا سال ۲۰۲۵ به ۱۲۸ میلیارد دلار افزایش یابد. در بخش دیگری از گزارش جهانی اسلامی فین‌تِک آمده است که عربستان سعودی، ایران، امارات متحده عربی، مالزی و اندونزی از نظر حجم معاملات فین‌تِک اسلامی در کشورهای OIC از کشورهای پیشرو هستند.

بازار فین‌تِک اسلامی در عربستان سعودی با توجه به پروژه‌های بلندپروازانه سران این کشور نفتی بسیار رشد کرده است. عربستان سعودی در حال حاضر بزرگترین بازار جهانی فین‌تِک اسلامی به حساب می‌آید که ارزش معاملات بازار آن ۱۷,۸ میلیارد دلار تخمین زده شده و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۵ به ۴۷.۵ میلیارد دلار برسد.

امارات متحده عربی همواره به عنوان کشوری امن برای سرمایه‌گذاران خارجی خود را معرفی کرده و حوزه فین‌تِک اسلامی هم یکی از بخش‌هایی به شمار می‌آید که در امیرنشین‌های دبی و ابوظبی به دنبال پیدا کردن جایگاه مناسبی برای مشتریان خود است. طبق تجزیه و تحلیل انجام شده از سوی Bloomberg Intelligence، امارات متحده عربی از نظر تعداد استارت‌آپ‌های فین‌تِک اسلامی از کشورهایی مانند بریتانیا و مالزی هم بالاتر است.

اندونزی و مالزی هم در این حوزه سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای را انجام داده‌اند. اندونزی با توجه به جمعیت‌ بالای مسلمانان که این کشور را تبدیل به پرجمعیت‌ کشور اسلامی تبدیل کرده، به خودی خود از بازار بسیار عظیم و بزرگی برخوردار است که موقعیت‌های بسیار خوبی را در خدمت شرکت‌های ارائه‌ دهنده خدمات فین‌تِک قرار داده است.

آفریقا منطقه دیگری است که می‌تواند با توجه به جمعیت زیاد و البته پراکندگی بسیار زیاد مسلمانان و رشد سرمایه‌گذاری‌های خارجی، بازار بزرگی برای فین‌تک اسلامی باشد. شرکت‌های فین‌تِک برای رشد و شکوفایی خود به جمعیت مناسبی از کاربران بالقوه نیاز دارند. برای مثال یک شرکت فین‌تِک اگر در یک کشور ۵۰ میلیونی فعالیت کند، نسبت به شرکت مشابهی که در کشوری ۵ میلیون نفری فعالیت دارد از شانس بیشتری برای رشد و توسعه برخوردار می‌شود.

مراکز فین‌تِک اسلامی علاوه بر کشورهای اسلامی، در اروپا و آمریکای شمالی حضور گسترده‌ای دارند. این موضوع به خصوص در بریتانیا بسیار پررنگ است زیرا این کشور در حوزه فین‌تِک از کشورهای پیشرو در اروپا به شمار می‌رود و نوآوری‌های آن در فین‌تِک اسلامی نیز کاربرد دارد. در حال حاضر حدود ۲۷ شرکت فین‌تِک اسلامی در بریتانیا فعالیت دارند.

با این همه چشم‌انداز رشد فین‌تِک اسلامی در جهان هنوز با ابهاماتی روبه‌رو است. به طور کلی فین‌تِک اسلامی هنوز حوزه‌ای جوان و پراکنده به حساب می‌آید. گزارش جهانی فین‌تِک اسلامی همچنین تخمین زده که حجم معاملات فین‌تِک اسلامی در کشورهای OIC در سال ۲۰۲۰، ۴۹ میلیارد دلار بوده است که تنها ۰,۷ درصد از حجم معاملات جهانی را تشکیل می‌دهد.

داده‌های آماری گزارش جهانی فین‌تِک اسلامی نشان می‌دهد که بیشتر شرکت‌های فعال در حوزه فین‌تِک اسلامی در زمینه‌های مربوط به جمع‌آوری سرمایه، سپرده‌ها، وام، مدیریت ثروت و منابع مالی جایگزین فعالیت می‌کنند. علاوه بر این، گزارش جهانی اسلامی فین‌تِک اضافه می‌کند که سایر زمینه‌های فعال فین‌تک اسلامی شامل بیمه، دارایی‌های دیجیتال و بازارهای سرمایه است.

گزارش‌های بانک جهانی بیان می‌کند که در سطح جهان ۱,۷ میلیارد نفر به بانک و خدمات بانکی دسترسی ندارند که همین امر باعث می‌شود که این افراد به مشتریان بالقوه فین‌تِک تبدیل شوند. این یک فرصت تجاری اغواکننده برای فین‌تِک‌های اسلامی است، زیرا در این گزارش آمده است که جمعیت بدون بانکی که در کشورهای مسلمان هستند، تقریباً ۵۰ درصد از جمعیت بدون بانک جهان را تشکیل می‌دهند.

با وجود مسائلی مانند شیوع کرونا و به دنبال آن مشکلات اقتصادی، به نظر می‌رسد که نیاز جهانی برای دریافت خدمات فین‌تیک اسلامی رو به افزایش است و از سوی دیگر اخلاقی بودن نظام تأمین مالی اسلامی باعث جذب مشتریان غیر مسلمانی می‌شود که خواستار سرمایه‌گذاری در بخش‌هایی هستند که جامعه‌ای مطلوب‌تر از نظر تعهدات اجتماعی به وجود می‌آورد.

به عبارت دیگر، فین‌تِک اسلامی فرصتی را برای دگرگونی زندگی میلیون‌ها نفر در سطح جهان فراهم و شرکت‌های فعال در این حوزه را به رهبران دیجیتال چهارم انقلاب صنعتی تبدیل می‌کند.

گزارش از محمدحسن گودرزی