کتاب «عزاداری محرم و کرونا» با محوریت خوانش تجربیات هیئت‌های مذهبی هفت شهر ایران در شرایط کرونایی محرم سال ۱۳۹۹ نوشته مهدی مولایی آرانی و گروهی از نویسندگان دیروز شنبه ۱۶ مردادماه در پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم(ع) رونمایی شد.
در این مراسم ابتدا حجت‌الاسلام علی موسوی، رئیس پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم(ع) به موضوع بومی‌سازی و اسلامی‌سازی علوم پس از انقلاب در ایران اشاره و ضمن تشریح مشکلاتی که تحقق این امر داشته است، گفت: همچنان پروژه بومی‌سازی و اسلامی‌سازی علم با فاصله زیادی از فعالیت‌های متعددی که سکولارها دنبال می‌کنند انجام می‌شود که ریشه بخشی از کندی و سستی‌های ما برای پیشرفت در این پروژه به نبود مطالعات تجربی در این دسته از مطالعات باز می‌گردد.
وی با اشاره به اینکه مطالعات تطبیقی، فلسفی و انتقادی در خصوص علوم غربی رواج خوبی پیدا کرده و از اول انقلاب شاهد ثروت گسترده در حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها در این خصوص هستیم، گفت: بهره بردن از تجربه عمیقاً مؤمنانه که طی ۴۰ سال توانسته مقابل سکولارها بایستد و کارآمدی خود را اثبات کند، چندان پیشرفت خوبی نداشته است.
حجت‌الاسلام موسوی با تأکید بر اینکه امروز این تجربه‌ها تبیین نمی‌شوند مگر اینکه ابزارهای مفهومی برای این تجربه‌ها داشته باشیم، گفت: اگر بتوانیم پای شهود عقلی را به تجربه‌های مؤمنانه انقلاب اسلامی باز کنیم، ضلعی که مورد نیاز انقلاب برای بومی‌سازی دانش و خلق یک تمدن است، ایجاد می‌شود.
وی ادامه داد: پژوهشکده باقرالعلوم(ع) عمده تمرکز خود را بر این دسته از مطالعات گذاشته و می‌خواهد با پشتیبانی محققان در این مسیر گام بردارد و این اثر (کتاب عزاداری محرم و کرونا) نیز شروع و بیانی است برای ادای عمومی این حوزه تا حرکت را به سمت تولید یک تمدن نوین فراهم کنیم.
رئیس پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم(ع) با اشاره به اینکه موضوعات اساسی در تجربه انقلاب اسلامی داریم که اصالتاً هویت دینی دارند مثل هیئت، گفت: باید هسته مطالعاتی با توجه به ظرفیت‌های جبهه انقلاب در این زمینه‌ها شکل گیرد. امیدواریم قدم‌های محکم‌تری برداریم و هسته مطالعات هیئت بتواند ظرفیت‌های بیشتری پدید بیاورد و آینده این مطالعات در دست خود جبهه انقلاب باشد نه اینکه سایر گروه‌ها به تبیین این مباحث بپردازند.
مهدی مولایی آرانی، مسئول پروژه کتاب عزاداری محرم و کرونا نیز طی سخنانی کوتاه روند اجرای این پروژه را تشریح کرد و گفت: هیئت پدیده ممتازی است که در جای دیگر دنیا مشابه ندارد اما ضعف جدی در مبانی نظری مطالعات مربوط به هیئت و مطالعات این‌چنینی داریم. همچنین از حیث اینکه با چه روشی این مطالعات انجام شود نیز مشکل داریم.
وی به انتخاب هفت شهر از جمله تبریز، کاشان، زنجان، مشهد و یزد به عنوان شهر مورد بررسی، انتخاب هیئت‌ها، بررسی هویت تاریخی هر شهر و ارتباط آن با مراسم محرم، بررسی گونه‌بندی منحصر به فرد هیئت‌ها در شهرها و تفاوت هر شهر از حیث گونه‌بندی هیئت و ... اشاره و اظهار کرد: بعد از انتخاب هیئت‌ها با مشاهده حضوری و مصاحبه اطلاعات جمع‌آوری و تغییرات محتوای هر هیئت در محرم ۹۹ نسبت به قبل از آن، رابطه ببین مسئولان با اعضای هیئت، رابطه هیئت‌ها با هم و مناسبات مردم با مردم و مشارکت اقتصادی مردم مورد بررسی قرار گرفت.
مولایی تصریح کرد: این کار یک شروع است و نیاز به ارتقا و تکمیل دارد به خصوص از حیث مبانی نظری و محتوایی ولی لازم است که این مطالعات ادامه پیدا کند.
وی در پایان پیشنهاد کرد امسال ناظر به هیئت‌هایی که در فضای مجازی هستند، چه آنهایی که خاص فضای مجازی هستند و چه آنهایی که در فضای مجازی بازنمایی می‌شوند، این مطالعه انجام شود.
نعمت‌الله کرم‌الهی، دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم(ع) نیز با اشاره به اینکه نوعاً پدیده‌های دینی را با عینک جامعه‌شناس دین سکولار نگاه میکنیم، گفت: نمی‌شود با عقل سکولار مفاهیم دینی را فهم کرد، حتی نمی‌توانیم جامعه‌شناسی پدیده دینی را با این عقل داشته باشیم.
با عقل سکوکار نمی‌توان به هیئت نگاه کرد
وی ادامه داد: با عقل سکوکار نمی‌شود به محصول عقل دینی مثل هیئت نگاه کرد. تلاش در تهیه کتاب عزاداری محرم و کرونا نیز بر این بود که این نگریستن از موضع دینی در کار حفظ شود و هیئت به یک سازمان و تشکیلات نرمال فروکاسته نشود و ساحت معنوی هیئت حفظ شود.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: در کارهایی از این دست باید به مخاطب توجه داشت. جامعه‌شناسی حرفه‌ای جامعه‌شناسی است که تلاش می‌کند با دیسیپلین علمی کار را پیش ببرد، جامعه‌شناسی انتقادی تلاش می‌کند علم تولید شده را به نقد بکشد تا از فضای اجتماعی فاصله نگیرد، جامعه‌شناسی سیاستی کارفرما محور است و جامعه‌شناسی مردمی تلاش می‌کند زبان گویای مردم باشد تا از سوی مردم کوچه بازار فهم شود. کارهایی از این دست اگرچه از سوی سازمان تبلیغات به عنوان کارفرما در دستور کار قرار گرفته و نگاه سیاست‌گذار دارد، اما این نگاه نباید مطلوبیت و اثربخشی و ... برایش مطرح باشد بلکه باید تلاش برای اقامه امر دینی باشد. اگر بناست طرحی مثل این، موضع سیاستی داشته باشد باید به اقامه امر دینی منتج شود و محصول باید به زبان مردم باشد.
حجت‌الاسلام حمید پارسانیا، مدیر مرکز ملی سنجش و مطالعات دینداری نیز گفت: کرونا در حوزه‌های مختلف از جمله در مسائل دینی اثرگذار بود و از جهات مختلف جنبه مناسکی دین را هدف گرفت در حالی که مسائل شخصی و فردی تا آن حد هدف نبود. بحث اعتقادات و فلسفه دینی هم مورد بحث بود که آیا شیوه این بیماری باعث تقویت یا تضعیف اعتقادات می‌شود اما تأثیرگذارترین حوزه آن بخش مناسک محرم بود و بیشتر اظهار خطر نسبت به آسیب مناسک و مشکل احیای دوباره آنها بود.
وی ادامه داد: در این طرح عزاداری هفت شهر به خوبی گزینش و کار انجام شد و نشان داد که دین چه قدر در این حوزه خلاق بوده است. خلاقیت‌هایی که ایجاد شد با مشارکت مردم در متن عملکرد دینداران خود را نشان داد که تجربه منحصر به فردی بود.
پارسانیا پیشنهاد کرد: این طرح با فراوانی بیشتر تکرار و آنچه سال گذشته رخ داده بازبینی شود.
