اگرچه ربیع‌الاول ماه شادی مومنانه است اما در میانه همین شادی‌هایی که بواسطه به امامت رسیدن حضرت بقیه الله الاعظم(عج) و پس از آن سالروز ولادت پیامبر رحمت(ص) و رئیس مذهب(ع) رخ نمایانده، سالروز شهادت امام حسن عسکری(ع) دل شیعه را دردمند می‌کند. از این رو، به مناسبت فرا رسیدن این روز و به منظور بررسی آنچه آن حضرت(ع) برای نجات مسیر امامت انجام دادند با حجت‌الاسلام والمسلمین حبیب عباسی، مدیر گروه نقد وهابیت مرکز تخصصی کلام و ادیان حوزه علمیه قم و مدیر موسسه پژوهشی رسانه‌ای ذوالفقار گفت‌وگویی ترتیب داده‌ایم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می‌شود:

حیات بابرکت امام عسکری(ع) با چه سختی‌ها و مشقاتی همراه بود و آن حضرت(ع) با چه تدابیری، توطئه‌ها را خنثی می‌کردند؟

دوران زندگانی امام حسن عسکری(ع) عصری خاص و سخت است، جهتی از این سختی برای آن بود که حضرت(ع) در مواجهه با شرورترین و بدترین حکّام عباسی قرار داشتند و از جهت دیگر بر اساس روایات متواتر میدانستند که قرار است آخرین امام و منجی موعود(عج) از نسل و در بیت ایشان به دنیا بیاید لذا از دوران حیات امام هادی(ع) که به همراه پدرشان به سامرا منتقل شدند، تحت مراقبت شدید قرار داشتند. 

اینکه حاکمیت می‌دانست حضرت مهدی(عج)، امام دوازدهم و فرزند امام عسکری(ع) است باعث می‌شد ایشان را در شرایطی بسیار خاص قرار دهند، به گونهای که همه روابط ایشان تحت نظارت بود در چنین شرایطی ارتباط مستقیم امام عسکری(ع) با شیعه محدود بود و از طریق اصحاب و یاران امور را پیگیری می‌کردند؛ نقل است یکی از اصحاب را برای کاری اعزام کردند و چون خلل در آن کار وارد شده بود حضرت(ع) فرمودند: ما در جایی زندگی میکنیم که همه با ما دشمن هستند، هر سخنی درباره ما شنیدید سکوت کنید و بگذرید.

در این شرایط خفقان و کنترل شدید شیوه امام عسکری(ع) ارتباط با مردم چگونه بود؟

با توجه به آنکه مردم نیاز داشتند که با امام معصوم(ع) ارتباط داشته باشند، از دوران امام صادق(ع) سازمان وکالت راه اندازی شد، این سازمان در دوران امام عسکری(ع) بسیار گسترده بود اولاً چون ایشان امکان ارتباط عمیق و دامنهداری با مردم نداشتند و از سوی دیگر میخواستند مردم را به ارتباط غیرمستقیم با امام عادت دهند تا به جای ارتباط شخصی از طریق ارتباط سیستماتیک و از طریق نمایندگان ارتباط گرفته و آماده ورود به عصر غیبت شوند. اقدام دیگر امام عسکری(ع) تحکیم اعتقادات مردم بود ایشان شاگردانی را برای این مهم تربیت کردند تا در عصر غیبت که به شهادت ایشان بسیار نزدیک بود، و بلافاصله با شهادت ایشان غیبت صغری آغاز شد، معارف دین را به مردم عرضه کرده و پاسخگوی سوالات و شبهات مردم باشند. لذا برخی تا 100 شاگرد را برای حضرت عسکری(ع) نام بردهاند افرادی همچون محمدبن حسن صفار، احمدبن اسحاق قمی و ... که پاسخگوی سوالات و شبهات مردم بودند.

با توجه به اتصال عصر غیبت به شهادت امام عسکری(ع)، ایشان مسئله غیبت حجت خدا را چطور برای مردم بیان کردند؟

چون بلافاصله بعد از شهادت ایشان عصر غیبت آغاز میشد باید حجت را بر مردم تمام می‌کردند تا بدانند عصر غیبت آغاز می‌شود و در آن دوران دیگر امکان ارتباط مستقیم با امام(ع) وجود ندارد یعنی حجت دوازدهم(عج) حضور خواهند داشت نه ظهور؛ لذا امام عسکری(ع) فرزندشان حضرت مهدی(عج) را از عموم پنهان کردند و تنها به برخی از خواص اصحاب ایشان را نشان دادند و فرمودند: فرزندم امام شما است و از دیدگان شما غایب میشود و غیبت او طولانی خواهد شد. امام عسکری(ع) اصحاب خاص خود را در جریان امامت حضرت بقیهالله الاعظم(عج) قرار دادند و این مقدمهای شد تا بلافاصله با آغاز غیبت، این اصحاب شهادت و گواهی به امامت امام دوازدهم(عج) داشته باشند. حضرت عسکری(ع) در جمعهای خصوصی و به خواص از یاران‌شان، امام مهدی(عج) را نشان دادند و اطاعت از آن حضرت(عج) را واجب دانستند و تاکید کردند: دوران غیبت او به قدری طولانی میشود که جز کسانی که استوار در امامت او هستند، ایمانشان حفظ نخواهد شد.

با توجه به محدودیت امام عسکری(ع) در ارتباط و تعامل با مردم، ایشان به سوالات و شبهات مردم چگونه پاسخ می‌دادند؟

در جریان ملاقاتهای خصوصی و محدودی که داشتند شبهات را پاسخ میدادند همان زمانی که امام زمان(عج) را به اصحاب خاص نشان میدادند، ابهام زدایی کرده و دائما درباره عصر غیبت سخن گفته و آن را تبیین میکردند و آنها را از شک در مسئله غیبت برحذر میداشتند لذا وقتی جعفر کذاب، برادر ایشان سراغ حکومت رفت و از آنها درخواست حمایت برای امامت کرد، گفتند: اگر برادرت تایید کرد ما نیز تو را حمایت می‌کنیم! یعنی حضرت عسکری(ع) جایگاه الهی امامت را به قدری رونش کرده بودند که تلاش شخصی همچون جعفر هم که از خانواده امام هم بود، برای کارشکنی تاثیر نداشت و خلافت هم با او همراهی نمی‌کرد! 

علاوه بر این، برخی از شاگردان حضرت(ع) در کسوت روغن فروش و در ظرفهای روغن، نامه شیعیان را به حضرت(ع) رسانده و جواب ایشان را میگرفتند.

امام عسکری(ع) درباره تاریکی‌های عصر غیبت و راه رهایی از آن چه افقی را برای منتظران روشن کرده‌اند؟ 

یکی از تصریحات حضرت(ع) این بود که بدانید شما بلامام نیستید و امام دارید، یعنی اینطور تصور نشود که در عصر غیبت امام ندارید بلکه باید در اطاعت امام باید باشید و از ایشان تبعیت کنید فقط دسترسیتان به امام(ع) سخت شده است.

امام عسکری(ع) تصریح داشتند که دوران غیبت طولانی است و بدانید مورد آزمایش و ابتلا قرار میگیرید تا پایبند مسئله امامت و مهدویت باشید. ایشان هشدار می‌دادند آنچه خطرناک است ناامید شدن از ظهور است. مسئله دیگر انذار حضرت(ع) نسبت به جریانهای انحرافی است مثل جریانی که برای ظهور وقت تعیین کرده و یا خود را منتسب به حضرت(ع) میکند، امام عسکری(ع) تاکید دارند: تنها کسی نجات مییابد که بر امامت فرزندم مهدی(عج) ثابت قدم و برای ظهور منتظر بماند. 

در نگاه امام عسکری(ع) آنها که سراغ دیگران و جریانهای انحرافی می‌روند دچار ناامیدی می‌شوند؛ مثل طرفداران احمدالحسن که خود را یمانی می‌داند، در حالی که ویژگیهای یمانی کاملاً متفاوت است و قرار نیست در ظهور این معنا را داشته باشد. چنین جریانهایی فقط سبب ناامیدی میشود چرکه مردم میگویند یمانی آمد اما حضرت مهدی(عج) نیامد.

توصیه امام عسکری(ع) به منتظران ظهور منجی(عج) چیست و عمل به این توصیه چه برکات و آثاری دارد؟

علت همه ابتلائات ما انقطاع از امام و فاصله گرفتن از ایشان است برخی چون امام را نمیبینند تصور میکنند بلاامام هستند و هر طور که بخواهند می‌توانند دینداری کنند و تصمیم بگیرند در حالی که مسیر هدایت مشخص و روشن است اگرچه امام عصر(عج) در پرده غیبت هستند اما این به معنای انقطاع کامل نیست بلکه همچون خورشید پشت ابر از عواید و منافعش بهره می‌بریم. 

از این رو، امام عسکری(ع) به منتظران توصیه می‌کنند که با طولانی شدن عصر غیبت، ناامید نشوند و در امر امامت ثبات قدم داشته باشند، ایشان فرمودند: مهدی(عج)، فرزندم همان کسی است که اگر کسی بمیرد و او را نشناسد به مرگ جاهلی از دنیا رفته است ... یعنی شناخت و معرفت به امام عصر(عج) و تبعیت از ایشان راه جلوگیری از مرگ جاهلانه است.

گفت‌وگو: آمنه مستقیمی