سجده به هنگام تلاوت قرآن

از امام صادق (ع) مروی است : سوره های عزایم چهار سوره است که عبارتند از : اقرا باسم ربک الذی خلق، و النجم، و تنزیل السجده، و حم السجده.

(جلد هفتم تحفه الآثار تلخیص و ترجمه بحار النوار ، باب 28 صفحه207)

سور عزائم

به سوره‌های سجده، فصلّت، نجم و علق، که دارای آیات سجده واجب هستند،^[۱] «سور عزائم» یا «عزائم السجود» گویند. قرائت این سوره‌ها در نماز جایز نیست.

وجه تسمیه

«عزائم» از ماده عزم به معنای قصد، آهنگ و اراده به کار واجب و فریضه است.^[۲] و در این مورد (سور عزائم) به معنای فریضه و کار واجب بکار رفته است. یعنی چون در این چهار سوره (نجم، فصلت، سجده و علق)، سجده‌های فریضه و واجب آمده است، به «عزائم» نامیده شده اند و به این علت آنها را «عزائم السجود» نامیده اند که اگر انسان چهار آیه سجده در این سوره‌ها را بخواند یا گوش دهد، بعد از اتمام آن واجب است سجده کند.

نامگذاری این سوره‌ها به عزائم از زمان پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و سلم می باشد. از این مطلب می توان استفاده کرد که این نامگذاری از طرف خود آن حضرت صورت گرفته است و مفسرین و یا دانشمندان علوم قرآنی در آن هیچ دخالتی نداشته اند.

احکام سور عزائم

برای سور عزائم، خواصی شفابخش شمرده شده، و احکام ویژه ای نیز در رساله های توضیح المسائل مراجع برای آنها ذکر گردیده است.

الف) در حرمت تلاوت این سوره ها برای شخص جنب و حائض و نفساء، اجمالا بحثی بین فقها نیست؛ ولی دو نظریه در این جا مطرح است:

۱. برخی از فقها، خواندن تمام این سوره ها را برای جنب و حائض و نفساء حرام می دانند؛ (حتی بسم الله الرحمن الرحیم این سوره ها را).

۲. برخی دیگر از مراجع تقلید، فقط خواندن خود آیه سجده را حرام می دانند نه همه سوره عزیمت را.

پس لازم است در این زمینه رعایت احتیاط شده و هیچ قسمت (حتی بسم الله الرحمن الرحیم) این سوره ها خوانده نشود، یا این که هر مکلفی در این زمینه به رساله مرجع تقلید خود، مراجعه نماید.

تذکر: طبق نظریه اول، چنانچه یک آیه از این سوره ها در لابلای دعا باشد، آن قسمت از دعا نیز نباید خوانده شود؛ مثل آیه «أَ فَمَنْ کانَ مُؤْمِناً کمَنْ کانَ فاسِقاً لا یسْتَوُونَ‏» که بخشی از سوره سجده است و در دعای کمیل ذکر شده.

ب) خواندن سوره های عزیمت، در نماز واجب، جایز نیست، حتی اگر نماز گزار عمدا یکی از این سوره ها را بخواند به صِرف شروع، نماز باطل است.

ج) اگر آیه سجده، خوانده یا شنیده شود، سجده واجب فوری است؛ بدین معنی که در اولین فرصت باید سجده کرد. پس اگر آیه سجده هم خوانده و هم شنیده شود، دو سجده واجب می گردد.

د) در سجده تلاوت، وضو، طهارت لباس و بدن، رو به قبله بودن و ذکر، لازم نیست؛ بلکه همین قدر که انسان، اعضاء هفتگانه سجده را بر زمین بگذارد کافی است. تذکر لازم این که واجب است پیشانی را بر چیزی قرار دهد که سجده بر آن صحیح است.