حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدکاظم طباطبایی، استاد دانشگاه قرآن و حدیث شامگاه ۲۳ اسفندماه در نشست علمی «منجی در ادیان ابراهیمی»، با بیان اینکه گرایش فطری همه انسان‌ها به ظهور منجی سبب شده تا همه ادیان با تمامی اختلاف در اندیشه، آینده تاریخ را یک امر روشن و امیدوارکننده ببینند و به امید روزی باشند که عدالت بر تمام جهان جاری و بساط ظلم برچیده شود، گفت: براین اساس تلاش برای دستیابی به عدالت و رفع ظلم، آرمان همه پیروان ادیان و نقطه اشتراک باشد.
وی با بیان اینکه اعتقاد یا باور به منجی مخصوص ادیان ابراهیمی هم نیست و به نظر می‌رسد که اعتقاد به ظهور منجی امری فطری است، تصریح کرد: ما شیعیان بر این باور هستیم که مهدی موعود از نسل فاطمه(س) و حضرت علی(ع) عدالت جهانی را برقرار خواهد کرد. در بین فرقه‌ها، شیعیان بنابر ادله‌های عقلی و نقلی بر این باور هستند که حضرت مهدی(عج) فرزند یازدهمین حجت خداوند پس از پیامبر و اکنون زنده هستند و منتظر امر الهی‌اند تا دوره غیبت تمام شده و عدل در جهان گسترش یابد.
استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: چنانچه در المزار الکبیر آمده، امام را مهدی الامم خطاب قرار داده است یعنی ایشان امام همه امتها است؛ این باور مشترک بین همه مذاهب اسلامی است و تا سال‌های اخیر هیچ اختلافی وجود نداشت و فراگیر بود و عباسیان برای تثبیت قدرت خود نام فرزندانشان را مهدی می‌گذاشتند تا آنها را منجی معرفی کنند.
وی اضافه کرد: طبیعتا این باور که اینقدر گسترده بوده است باید ریشه در آیات و روایات داشته باشد؛ مذاهب مختلف اشاراتی از قرآن نسبت به موعود آخرالزمان و کسی که یملا الارض قسطا و عدلا، مطرح کرده‌اند؛ از مجموع آیات قرآنی می‌توان به آیات ۸ و ۹ سوره مبارکه صف، آیه ۳۹ سوره توبه و آیه ۲۸ سوره فتح اشاره کرد که همگی ناظر بر موعود آخرالزمان ست و ایشان خواهد آمد تا عدالت جهانی را برپا و اسلام را در همه جا توسعه دهد. براساس روایات کلینی هم فراگیری اسلام منوط به قیام قائم دانسته شده است.
مهدویت در قرآن
طباطبایی بیان کرد: آیه وراثت صالحین یعنی ۱۰۵ سوره انبیاء «وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ» و آیه ۵ قصص «وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ» هم به عنوان دیگر آیات درباره قیام قائم تلقی و مورد استناد است. همچنین ابواب خاصی در کتب روایی مفصلا آمده و این امر در منابع شیعی کاملا مسلم است. روایت انتظار فرج هم به صورت خاص به ظهور تطبیق داده شده است.
وی اضافه کرد: در منابع اصلی اهل سنت هم به مبحث مهدویت اشاره شده است؛ سنن ابی داود روایتی نقل کرده است که امیرالمؤمنین(ع) از پیامبر(ص) نقل فرمودند که حتی اگر یک روز به قیامت باقی مانده باشد فرزندی از فرزندان من ظهور می‌کند که دنیا را پس از آن که از ظلم و جور پرشده است از عدل و داد پر خواهد کرد. در مسند ابن حنبل هم روایت دیگری نقل شده است که خدری نقل کرد پیامبر(ص) فرمودند که تا قبل از قیامت، دنیا به سمت بدی و ظلم و جور خواهد رفت تا اینکه فردی از فرزندان من ظهور کرده و جهان را از عدل و داد پر می‌کند.
وی تاکید کرد: این نکته در متون اهل سنت نقل شده است که موعود آخرالزمان از فرزندان فاطمه(س) است؛ در سنن ابن ماجه آمده است که سعید بن مسیب گفت که ما نزد همسر پیامبر(ص) بودیم و در مورد مهدی سخن می‌گفتیم و او گفت که «المهدی من ولد الفاطمه»؛ اگر به این روایات توجه شود جمله کلیدی یملا الارض قسطا و عدلا ... به عنوان شاخصه ظهور در نظر گرفته شده و حتی در روایات پیامبر(ص) بیان شده که این ویژگی مربوط به ایشان نیست و فردی از فرزندان ایشان این کار را انجام می‌دهد؛ نکته دیگر اینکه از سال‌های ۶۰ و ۷۰ هجری قیام‌هایی با ادعای مهدویت رخ داده است.
قیام‌های متعدد به نام مهدویت
طباطبایی تصریح کرد: اگر قیام‌های مدعیان مهدویت را پیگیری کنیم به نظر می‌رسد از حدود سال ۷۰ هجری در هر دهه و یا دو دهه یک قیام به عنوان مدعی مهدویت داریم؛ این مدعیان باید جلوه‌گری و بروز و ظهور خود را بر بستری از باورهای مردم بیان کنند تا خود را به نام موعود جلوه دهند؛ از منظر تحلیل اجتماعی، باور به موعود آنقدر فراگیر و عام و نهادینه شده بوده است که برخی به راحتی از این زمینه استفاده کرده و مدعی مهدویت می‌شدند.
استاد دانشگاه قرآن و حدیث بیان کرد: در مواردی که بحث انتظار مطرح است باز انتظار وضعیت مطلوب آینده را در بین روایات می‌بینیم، امید به آینده روشن و فرج در این روایات پربسامد است؛ روایات انتظار فرج به گونه خاص بر این نکته تاکید دارد که مردم در سخت‌ترین شرایط هم نباید امید خود را از دست بدهند زیرا امام (عج) ظهور کرده و جهان را از ظلم نجات خواهند داد.
طباطبایی اضافه کرد: ویژگی‌های منجی و موعود و ویژگی‌های جهان قبل و پس از ظهور به هم نزدیک است و با کنایه و مجاز و استعاره مطالبی بیان شده است؛ یکی بحث عدالت‌محوری و دیگری مبارزه با ظالمان و ستمگران و مستکبران و طرفداری از مظلومان است که در بسیاری از متون مشابه است. همچنین صفات نیکوی موعود منجی که در متون ما هست، در یهود و مسیحیت هم مورد اشاره قرار گرفته است.
وی بیان کرد: در روایات به این موضوع اشاره شده که حضرت عیسی(ع) بعد از ظهور خواهند آمد و پشت سر امام مهدی(عج) نماز می‌خوانند و به نحوی در اینجا بین موعود شیعه و مسیحیت جمع شده است و این نوع مطالب سبب شده تا هر دینی هم مدعی فراگیری دین خود در دوره ظهور باشد.
فراوانی نعمت در دوره ظهور
طباطبایی بیان کرد: فراوانی نعمت در دوره ظهور، در متون ما و اهل سنت به وفور وجود دارد و در متون یهودی و مسیحی هم آمده است؛ البته گاهی در قالب تمثیل از آن یاد شده است مثلا اینکه فاصله بین کاشت و برداشت بسیار نزدیک می‌شود که کنایه از بهره‌مندی مردم از غذا و همچنین همزیستی مسالمت‌آمیز مردم جهان و حتی حیوانات است که در روایات بیان شده و حتی آمده گرگ و میش با هم زندگی می‌کنند که البته تمثیل است وگرنه گرگ، کارش خوردن حیوانات برای تامین غذاست. همچنین فراگیری عدالت و برطرف شدن تهدید و نبود افرادی که محتاج صدقه باشند در متون شیعه و اهل سنت به عنوان ویژگی‌های جهان پس از ظهور آمده و در مسیحیت و یهودیت هم وجود دارد.
وی افزود: گفته شده قبل از ظهور هم جنگ و قحطی و بی عدالتی و بیماری‌های واگیردار فراگیر خواهد شد و همین روایات سبب شد تا کرونا از سوی مسیحیان و یهودیان و شیعه و اهل سنت به عنوان مقدمه ظهور مطرح شود و در مجموع به نظر می‌رسد داد و ستدی در باورهای موعود بین ادیان مختلف باشد.
