به مناسبت فرا رسیدن نیمه ماه مبارک رمضان که مزین و متبرک است به سالروز ولادت امام حسن مجتبی(ع) و به منظور بررسی معنای کرامت در آموزه‌های دینی و تبلور این معنا در سیره کریم اهل بیت(ع)، با حجت‌الاسلام والمسلمین محمود ریاضت، خطیب و کارشناس مذهبی گفتگویی ترتیب داده‌ایم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می‌شود:
با توجه به آنکه معمولاً در صحبت از امام حسن مجتبی(ع) به کرامت ایشان پرداخته می‌شود و با توجه به آنکه ایشان به کریم اهل بیت(ع) شهرت دارند، این شهرت آیا فقط به کمک‌های مادی محدود است یا معنایی فراتر دارد؟
اوج ماه رمضان المبارک که به کریم شهرت دارد، در نیمه این ماه است، همانطور که ضیافت‌الله را رمضان الکریم می‌خوانیم، از القاب اصلی حضرت حق نیز کریم است، و قرآن که رمضان بهار آن است هم به کریم شهرت دارد؛ اصلا سفره ضیافت الهی برای این پهن شده که مهمانان این ضیافت نیز کریم شوند؛ بهترین الگو و شاخص برای این کرامت، امام حسن مجتبی(ع) هستند که به کریم اهل بیت(ع) شهرت دارند.
کرامت معنایی گسترده دارد و فقط بدان معنا نیست که فرد کریم از لحاظ مالی گشاده‌دست باشد و سائلی را رد نکند، بلکه اصل کرامت به نوع برخورد فرد کریم در ابعاد شخصی، خانوادگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بازمی‌گردد.
برای مثال امام حسن(ع) به فردی که به ایشان جسارت کرد فقط جا و غذا ندادند، بلکه برخورد ایشان مصداق عینی عمل به آیه «... وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِرَامًا؛ و هرگاه به عمل لغوی (از مردم غافل) بگذرند بزرگوارانه از آن درگذرند»، بود. ... بدین ترتیب یک جنبه از کرامت آن است که فرد کریم در مقابل کسی که از روی جهل و بیهوده عمل می‌کند، رفتار خوب داشته باشد و بدی را با بدی پاسخ ندهد.
آیا می‌توان صلح حسنی و آنچه را که امام مجتبی(ع) برای حیات و بقای جامعه اسلام انجام دادند نیز جلوه‌ای از کرامات کریم اهل بیت(ع) دانست؟
بله، از برخوردهای کریمانه امام مجتبی(ع)، صلح حسنی(ع) است که طی آن حضرت(ع) از حق خود در نهایت کرامت گذشتند و وقتی از چرایی آن سوال شد، فرمودند: به منظور حفظ خون مسلمین و جلوگیری از خونریزی‌ای که نفعی برای اسلام ندارد. این رفتار امام حسن(ع) درواقع الگوگیری از پدرشان امیرالمومنین(ع) بود که بعد از رحلت پیامبر(ص) برای حفظ و بقای نهال نوپای اسلام از حق خود گذشتند.
اساساً کرامت وصف و ویژگی همه اهل بیت(ع) است چنان که در زیارت هفتگی آن حضرات(ع) می‌خوانیم: «كَرِيمٌ مِنْ أَوْلادِ الْكِرَامِ» یعنی شما کریم و فرزند کریم هستید.
اوج جلوه‌گری کرامت در سیره اهل بیت(ع) کجا است و این کرامت با چه رفتاری بیشتر خود را بروز و ظهور داده است؟
جنبه مهم کرامت، ازخودگذشتگی برای دیگران است، از این رو، ایثار مهمترین جنبه کرامت است؛ علاوه بر امام حسن(ع)، در سیره ائمه(ع) دیگر هم این ایثار به کرّات دیده می‌شود؛ برای مثال امام رضا(ع) ولیعهدی مامون را به اجبار پذیرفتند و اگرچه این مسئله بر ایشان تحمیل شد اما حضرت ثامن الحجج(ع) برای نجات شیعه، کریمانه برخورد و سختی‌ها را تحمل کردند تا شیعیان و محبان اهل بیت(ع) آسایش و راحتی داشته باشند.
از این رو، کرامت بحثی مفصل است و اینطور نیست که فقط به حمایت‌های معیشتی، رسیدگی به ایتام، مدرسه‌سازی و ساخت بیمارستان و امثال آن محدود شود؛ اینها اگرچه جلوه‌هایی از کرامت هستند اما نوع کریم بودن ذوابعاد است، اینطور نیست که تک‌بعدی باشد و می‌تواند در همه جنبه‌های رفتاری انسان بروز و ظهور بیابد.
پاسخ دادن به بدیها با خوبی در کرامت و فضای رفتار کریمانه چه جایگاهی دارد؟
قرآن کریم می‌فرماید: «وَلَا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلَا السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ؛ و هرگز نیکی و بدی در جهان یکسان نیست، همیشه بدی (خلق) را به بهترین شیوه (که خیر و نیکی است پاداش ده و) دور کن».
خوبی را با خوبی پاسخ دادن، معمول و عرف است اما انسان زمانی کریم است که حتی بدیها را به بهترین نحو پاسخ گوید مسئله‌ای که در زندگی خانوادگی ما جایش خالی است، برای مثال ازدواج را شرکت سهامی می‌دانیم و در آن دنبال حق خودمان می‌گردیم! در حالی که انسان کریم اهل ایثار است: «یؤثِرُونَ عَلَی َُنْفُسِهِمْ وَلَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ؛ آنها را بر خودش مقدم می کردند. هر چند خودشان بسیار نیازمند باشند.»
ما الگوی بسیار مناسبی از کرامت را در این بعد در پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) سراغ داریم؛ ماه مبارک رمضان بهترین فرصت برای این است که أَحْسَنُ الْحَالِ را در خود محقق کنیم که این مهم بدون کرامت ممکن نمی‌شود ... وقتی در دعای ماه رمضان از خدا می‌خواهیم: «اَللّهُمَ غَیِّرْ سُوءَ حالِنا بِحُسْنِ حالِکَ» اصل اساسی آن برخورد کریمانه است، کرامتی که اوج آن در زمان ظهور محقق می‌شود، چنان که در دعای رمضانی افتتاح می‌خوانیم: «اللَّهُمَّ إِنَّا نَرْغَبُ إِلَيْكَ فِي دَوْلَةٍ كَرِيمَةٍ تُعِزُّ بِهَا الْإِسْلامَ وَ أَهْلَهُ وَ تُذِلُّ بِهَا النِّفَاقَ وَ أَهْلَهُ؛ خدايا به سوى تو مشتاقيم براى يافتن دولت كريمهاى كه اسلام و اهلش را به آن عزيز گردانى،و نفاق و اهلش را به وسيله آن خوار سازى». رمضان الکریم فرصتی است تا با ایجاد روحیه کرامت در خود فرصت یاری امام زمان(عج) را بیابیم.
باید توجه داشت بدون ارتباط با اهل بیت(ع) در زندگی دنیایی، امکان کریم شدن وجود ندارد؛ از برترین الگوهای این کرامت، امام حسن مجتبی(ع) هستند.
امام حسن مجتبی(ع) در برخوردهای خود ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ را چگونه تبلور می‌دادند؟ مصداقی در این باره ذکر کنید.
از برترین مصادیق چنین رفتاری، برخورد امام حسن(ع) با همسری است که با ایشان ناسازگاری داشت و بیش از پنج مرتبه اقدام به قتل حضرت(ع) کرد! با این حال امام(ع) راضی به طلاق او نشدند و فرمودند: نمی‌خواهم مرتکب حلالی شوم که مورد غضب خدا است!
از این رو، کرامت فقط به مضیف‌خانه‌های حسنی(ع) و سفره‌های گشوده کریم اهل بیت(ع) محدود نمی‌شود.
آمار بالای طلاق امروز در جامعه ما به خاطر پرهیز از رفتارهای کریمانه زوجین و عدم تحمل یکدیگر است.
مهم آنکه این کرامت در طول زندگی امام حسن(ع) استمرار داشت و پس از ایشان در سیره حسینی(ع) ادامه یافته است، چنان که حضرت اباعبدالله الحسین(ع) در روز عاشورا، و در مواجهه با یکی از فرماندهان سپاه عمر هم با اینکه توان کشتن او را داشتند، فرمودند: دعوای من با شما بر سر دین است، دین من به من اجازه نمی دهد اگر دشمنم زخمی شد و سلاح از دستش افتاد، او را بزنم!
این یعنی مکتب تشیع آمده که همه ما کریم شویم تا جایی که حتی در جنگ با کفار هم باز باید برخورد ما کریمانه باشد؛ اهل بیت(ع) در طول تاریخ الگوی کرامت بوده‌اند کرامتی که در مکتب امیرالمومنین(ع) فرا گرفته‌اند؛ چنان که ایشان حتی از شیری که برایشان آورده بودند برای قاتل خود (ابن‌ملجم که اسیر و در انتظار قصاص بود)، فرستادند!
پیامبر(ص) نیز اسوه کرامت هستند، ایشان در مقابل رفتارهای آزاردهنده همسایه یهودی خود، وقتی مطلع از بیماری او شدند به عیادتش رفتند! ... اینجا پیامبر(ص) به آن همسایه، پول و یا غذا ندادند بلکه با برخورد کریمانه بر وی تاثیر گذاشتند. الگوگیری از چنین رفتارهایی به ویژه از امام مجتبی(ع) رمضان ما را کریم می‌کند.
