جلسه تفسیر قرآن سیدمجتبی حسینی، پژوهشگر و مفسر قرآن کریم، یکم خردادماه با محوریت سوره رعد برگزار شد. ایشان در این جلسه ضمن تفسیر آیات چهل تا چهل و دوم به توضیح این مطلب که خدا سریع الحساب است به چه معناست ، پرداخت.
خداوند در این آیات می‌فرماید: «وَإِنْ مَا نُرِيَنَّكَ بَعْضَ الَّذِي نَعِدُهُمْ أَوْ نَتَوَفَّيَنَّكَ فَإِنَّمَا عَلَيْكَ الْبَلَاغُ وَعَلَيْنَا الْحِسَابُ أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّا نَأْتِي الْأَرْضَ نَنْقُصُهَا مِنْ أَطْرَافِهَا وَاللَّهُ يَحْكُمُ لَا مُعَقِّبَ لِحُكْمِهِ وَهُوَ سَرِيعُ الْحِسَابِ وَقَدْ مَكَرَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلِلَّهِ الْمَكْرُ جَمِيعًا يَعْلَمُ مَا تَكْسِبُ كُلُّ نَفْسٍ وَسَيَعْلَمُ الْكُفَّارُ لِمَنْ عُقْبَى الدَّارِ؛ و اگر پاره اى از آنچه را كه به آنان وعده مى دهيم به تو بنمايانيم يا تو را بميرانيم جز اين نيست كه بر تو رساندن [پيام] است و بر ما حساب [آنان] آيا نديده‌اند كه ما [همواره] مىآييم و از اطراف اين زمين مى‌كاهيم و خداست كه حكم مى‌كند براى حكم او باز دارنده‌اى نيست و او به سرعت حسابرسى مى‌كند».
گزیده متن این جلسه را در ادامه می‌خوانید؛
در سوره هود و یونس و آخر سوره یوسف دیدیم که خداوند پیامبر(ص) را در مورد مسیری که در پیش دارد تسلی و دلداری می‌دهد. اینجا می‌فرماید ممکن است بعضی چیزهایی که وعده کردیم را ببینی و برخی را نبینی: «وَإِنْ مَا نُرِيَنَّكَ بَعْضَ الَّذِي نَعِدُهُمْ أَوْ نَتَوَفَّيَنَّكَ». یکی از مصادیق توفی، مرگ است ولی مصادیق دیگری هم دارد. مثلا در مورد حضرت عیسی، خدا به عیسی فرمود آیا تو گفتی تو را بپرستند، عیسی گفت: «مَا قُلْتُ لَهُمْ إِلَّا مَا أَمَرْتَنِي بِهِ أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ رَبِّي وَرَبَّكُمْ وَكُنْتُ عَلَيْهِمْ شَهِيدًا مَا دُمْتُ فِيهِمْ فَلَمَّا تَوَفَّيْتَنِي كُنْتَ أَنْتَ الرَّقِيبَ عَلَيْهِمْ».
بعد می‌فرمایند: «فَإِنَّمَا عَلَيْكَ الْبَلَاغُ». یعنی آنچه وظیفه تو است رساندن است. پیامبر(ص) در مقام رسالت فقط نامه‌رسان است. البته یکی از شئون پیامبر بلاغ است و ایشان شئون دیگری هم دارد چنانکه در قرآن می‌خوانیم: «قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا». این شأن یک شأن خاصی است.
«نَأْتِي الْأَرْضَ نَنْقُصُهَا مِنْ أَطْرَافِهَا». در قرآن کمترین معنای ارض، کره زمین است. البته باید توجه داشت که در قرآن نفیا و اثباتا مطلبی درباره کروی بودن زمین نداریم. در منطق قرآن ارض یعنی سرزمینی که در آن قرار داریم. شاید مقصود از «نَنْقُصُهَا مِنْ أَطْرَافِهَا» این است که افرادش را کم می‌کند یا ثمراتش را کم می‌کند.
« زندگی پس از زندگی»، برنامه‌ای خوب و عبرت‌آموز
« وَ هُوَ سَرِيعُ الْحِسَابِ». آیات سریع الحساب در قرآن متعدد است. شاید سوال شود روز قیامت پنجاه هزار سال طول می‌کشد پس چطور می‌گوییم خداوند سریع الحساب است؟ این در حالی است که شما در عالم رویا کل برنامه زندگی‌ات را در چند ثانیه می‌بینی مثل کسانی که تجربه مرگ داشته‌اند و در برنامه زندگی پس از زندگی دیدید. این نکته را هم عرض کنم این برنامه فقط در ایران نیست و خیلی وقت پیش در کشورهای دیگر بررسی شده است. این برنامه، برنامه خیلی خوبی است. از برنامه‌های خوب تلویزیون است که انسان را متنبه می‌کند. بعضی از داستان‌هایی که می‌گویند عبرت خیلی خوبی برای انسان است. اینکه حضرت امیر(ع) می‌فرمایند: «کفی بالموت واعظا»، یعنی موت بهترین واعظ است یکی از معانی‌اش همین است که در این برنامه‌ها می‌بینیم که یک لحظه مرگ، انسان را موعظه می‌کند.
ابتدا نمونه آیات سریع الحساب را بخوانم: « وَمِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ ولَئِكَ لَهُمْ نَصِيبٌ مِمَّا كَسَبُوا وَاللَّهُ سَرِيعُ الْحِسَابِ». پس خدا هم نسبت به آدم‌های خوب و هم آدم‌های بد سریع الحساب است ولی این سرعت در کجا است؟ در آیه ۱۹۹ سوره آل‌عمران هم می‌خوانیم: «وَإِنَّ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ لَمَنْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَمَا أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ وَمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِمْ خَاشِعِينَ لِلَّهِ لَا يَشْتَرُونَ بِآيَاتِ اللَّهِ ثَمَنًا قَلِيلًا أُولَئِكَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ إِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ». تصور ما از سریع الحساب این است که اگر کار خوبی کردیم سریع نعمتی به ما می‌رسد یا اگر کار بدی کردیم سریع مجازات می‌شویم.
مقصود از سریع الحساب این است قبل از این که کارت به اتمام برسد حسابش انجام شده است. به همین جهت وقتی می‌خواهیم عملی را انجام دهیم آثارش در ما حاصل می‌شود. اگر خواستی کار خوبی بکنی ولی نتوانستی، همین که نیت خوب کردی برایت ثبت شده است چون خدا سریع الحساب است. اگر خواستی کار بدی کنی مجازاتش به محض اینکه نیت آن را می‌کنی می‌آید ولی اگر موفق به انجام آن نشدی، خداوند از مجازات آن می‌گذرد. موقعی که اراده کردی کار بدی کنی یا اراده کردی کار خوبی کنی حسابت قبل از عملت آمده است. البته بعد از عمل هم آثار دیگری به وجود خواهد آمد. فرض کنید شما فکر کردی این آدم سلمان فارسی است و می‌خواستی او را بکشی ولی در واقع ابوسفیان بوده است آیا مجازات می‌شوی یا نه؟ در علم اصول فقه بحث می‌شود که یک مجازات برای نیت است، یک مجازات برای عمل است.
آیه بعد می‌فرماید: «وَقَدْ مَكَرَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلِلَّهِ الْمَكْرُ جَمِيعًا» یعنی قبل از اینها هم عده دیگری مکر کردند ولی همه مکرها برای خدا است. آن موقعی که داری مکر می‌کنی، خود مکرت برای خداست. همه مکرها در کاسه خداست. بعضی وقت‌ها انسان‌ها بد مکرهایی می‌کنند در حالی که در مجموع، کار، خوب پیش می‌رود، چنانکه در یک روایت دیدم که گاهی اوقات خدا با رجل فاجری دین را حفظ می‌کند.
