مرضیه محمدزاده، پژوهشگر تاریخ اهل بیت(ع) و مؤلف کتاب «علی بن موسی، امام رضا علیه‌السلام» در سخنرانی مجازی خود به مناسبت سالروز میلاد امام رضا(ع) درباره سیره عملی و اخلاقی امام علی بن موسی الرضا(ع) گفت: در تاریخ گفته شده است رفتار امام رضا(ع) پیامبرگونه بوده است. حلم و احسان و رأفت ایشان شامل عام و خاص می‌شد. احسان و بخشش اهل‌بیت(ع) صرفاً شامل حال شیعیان نبود، اینها به دشمنان خود نیز می‌بخشیدند.

وی اظهار کرد: وقتی به امام رضا(ع) خبر می‌رسد که فرزندشان امام محمد بن علی(ع) وقتی از خانه بیرون می‌رود، از راه تنگی او را خارج می‌کنند که مردم به سمت وی هجوم نبرند، امام رضا(ع) نامه‌ای خطاب به فرزندش می‌نویسند که این نامه در تاریخ موجود است. اولاً فرزند خود را با کنیه صدا می‌زنند و می‌نویسند «ای ابوجعفر» و این احترام امام رضا(ع) به فرزندشان است. «شنیده‌ام وقتی از خانه برای کاری بیرون می‌روی تو را از جایی می‌برند که مردم کمتر تو را ببینند. از دروازه اصلی خارج شو در میان مردم برو. به همراه خود اموالی داشته باش که اگر کسی به تو نیاز داشت به او ببخشی.» خود امام رضا(ع) نیز چنین بودند که به فرزندشان چنین توصیه‌ای می‌کنند.

این پژوهشگر تاریخ اسلام ادامه داد: گفته‌اند زمانی که امام رضا(ع) در مرو بودند، در روز عرفه هر چه داشتند در راه خدا بخشیدند. فضل بن سهل به امام رضا(ع) عرض کرد: همه چیز خود را بخشیدی و ضرر کردی. امام به او فرمودند: «این عین غنیمت است».

با عدل و قسط رفتار کنید

محمدزاده افزود: در مورد پوشش امام رضا(ع) گفته‌اند لباس‌های امام بسیار پاکیزه بود، اما جامه ارزان به تن می‌کردند، ولی وقتی به ولایتعهدی رسیدند چون با مردم از سایر سرزمین‌ها در ارتباط بودند جامه‌ای به تن می‌کردند که گران‌قیمت بود. عده‌ای از صوفیه به این جهت به امام عرض کردند وقتی شما ولیعهد شدید ما خوشحال شدیم که سوار استر می‌شوی و به دیدار مریض می‌روی. مانند ما غذا می‌خوری و مانند ما لباس می‌پوشی، اما ظاهراً شما چنین نیست. امام به آنها فرمود: شما معنی زهد را نفهمیدید. زهد به معنی این نیست که آنچه داریم، استفاده نکنیم. آنچه از امام خود می‌خواهید باید این باشد که به وعده‌هایی که به شما داده، عمل کند قسط و عدل ایجاد کند. در گفتارش صادق و در حکومت دادگر باشد. خدای متعال لباس و خوراک را حرام نکرد. سپس امام رضا(ع) آیه ۳۲ سوره اعراف را قرائت می‌کنند: «قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ ۚ قُلْ هِيَ لِلَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا خَالِصَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ ۗ كَذَٰلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ» بگو زیورهایی که خدا برای بندگان پدید آورده است و روزی های پاکیزه را چه کسی حرام کرده است؟» اما به صوفیه می‌فرماید یوسف نبی(ع) که قرآن کریم بر کارهای او صحه گذاشته است، مگر بر اریکه فرعونیان تکیه نمی‌داد، مگر لباس گران‌قیمت نپوشید، اما با عدل و قسط رفتار می‌کرد و عدالت را نیز اجرا می‌کرد.

سرور بنی‌هاشم

به گفته نویسنده این کتاب امام رضا(ع) اهل تکیه دادن نبودند، موقع غذا خوردن حتماً با همه می‌نشستند؛ یعنی چه در خانواده خود و چه در مرو با غلامان و هر کس در خانه‌ بود، می‌نشستند. می‌گویند روز آخر عمر پرسیده بودند آیا این غلامان غذا خورده‌اند؟ به ایشان عرض شد: همه نگران حال شما هستند. امام با آن حال خود برخاستند تا آنها غذا بخورند.

وی اظهار کرد: امام بسیار اهل تفکر و عبادت بودند. با تفکر و تأمل در آیات هر سه روز یک بار قرآن را ختم می‌کردند. سجده‌های طولانی داشتند. گفته‌اند بعد از نماز صبح تا طلوع فجر در سجده بودند. حقی از مردم بر گردنشان نبود. برای مردم ارزش زیادی قائل بودند. امام غلامان خود را با احترام صدا می‌کردند و سعی می‌کردند آنها را با کنیه صدا کنند و آداب را به آنها بیاموزند.

این استاد دانشگاه افزود: می‌گویند امام رضا(ع) به نرمی سخن می‌گفتند و کسی ندیده بود امام فریاد بزنند. کلام خود را با عطوفت و مهربانی بیان می‌کردند. درباره علم و دانش امام گفته‌اند امام موسی کاظم(ع) به همه فرزندانش فرموده بودند برادرتان علی، عالم آل محمد(ص) است. مسائل خود را از او بپرسید و آنچه به شما می‌گوید نزد خود نگه دارید. حاکم نیشابوری در کتاب تاریخ نیشابور می‌نویسد: «امام از جوانی خود در مسجد می‌نشست و فتوا می‌داد در حالی که پدرش نیز امام بود، ولی این اذن را داشت که همراه پدرش فتوا دهد». در کتاب سنن ابن ماجه (از کتب معتبر نزد اهل سنت) نوشته شده است علی بن موسی، سرور بنی‌هاشم بود و ذکر می‌کند مأمون او را بسیار گرامی می‌داشت و در فرصت‌های مختلف اعتراف کرده بود که دانشمندترین و عالم‌ترین مردم روی زمین حضرت علی بن موسی است.

محمدزاده ادامه داد: رجاء بن ابی‌ضحاک فردی بود که به مدینه آمد تا امام را با خود به مرو ببرد، او ذکر می‌کند ما از هر شهری عبور می‌کردیم مردم به نزد علی بن موسی(ع) می‌آمدند و با او سخن می‌گفتند. سوالات خود را می‌پرسیدند و من ندیدم که یک سوال را بی‌پاسخ بگذارد. امام رضا(ع) خود می‌فرمایند در روضه رسول الله(ص) می‌نشستم و دانشمندان در مدینه زیاد بودند. چون در مسئله‌ای ناتوان می‌شدند متوجه من می‌شدند و از من می‌پرسیدند.

سفارش‌های امام رضا(ع) به شیعیان

این پژوهشگر در ادامه سخنان خود درباره سفارش‌های امام رضا(ع) به شیعیان گفت: نجاشی در کتاب خود نام افرادی را ذکر کرده است که سفارش‌های امام رضا(ع) را در کتاب‌های خود گردآوری کرده‌اند.  امام به احمد بن محمد بن ابی‌نصر بزنطی که یکی از یاران امام است، سفارش می‌کنند از دشمنی با مردم بر حذر باش. ما اهل بیت(ع) خاندانی هستیم که با آنان که رابطه‌شان را با ما قطع می‌کنند، می‌پیوندیم و به کسی که به ما بدی کرده است خوبی می‌کنیم.

محمد زاده گفت: امام به اصحاب خود می‌فرمودند وقتی یک بینوا و یک شخص توانگر را می‌بینید سلامی که به بینوا می‌کنید با سلامی که به شخص توانگر می‌کنید باید یکسان باشد. آنگاه می‌فرمودند در روز رستاخیز آن کسی که سلام‌هایش به این دو فرق می‌کند، خداوند را در حالی دیدار می‌کند که بسیار بر او خشمگین است.

این پژوهشگر  با بیان اینکه امام علی بن موسی الرضا(ع) سخنانی دارند که بر محور آموزش اخلاق به جامعه و خانواده است، اظهار کرد: مثلاً درباره خانواده فرموده بودند کسی که در طلب روزی می‌کوشد و فضل خدا را می‌جوید تا مخارج اهل و عیال خود را کفایت کند، پاداش او مثل مجاهد در راه خداست. امام درباره گناهان می‌فرمودند: «این گناهان کوچک هستند که راه را برای گناهان بزرگ باز می‌کنند پس از آن‌ها حذر کنید».