«بقره» دومین سوره قرآن و پرفضیلت‌ترین سوره قرآن معرفی شده است. این سوره دارای ۲۸۶ آیه است که جز سوره‌های «مدنی» محسوب می‌شود، یعنی از جمله سوره‌های قرآنی است که پس از هجرت پیامبر از مکه به مدینه بر ایشان نازل شده است. به دلیل اینکه پیامبر در مدینه تشکیل حکومت داد، بخش زیادی از سوره‌های مدنی به موضوعات و احکام اجتماعی و تشریع و قانون‌گذاری می‌پردازد.
«بلندا»، «برافراشته‌ترین خیمه‌گاه» و «درخشنده‌ترین قسمت» قرآن از دیگر اسامی این سوره است.
سوره بقره با تأکید بر تردیدناپذیری هدایت از طریق قرآن کریم آغاز می‌شود، سپس به گروه‌بندی مردم در برابر منادیان خدا و کتاب او می‌پردازد و رویکردهای مختلف اهل کتاب، به‌ویژه یهودیان در زمان نزول آیات را بیان می‌کند. سپس با فراخواندن همه انسان‌ها به بندگی خدا و تقوای الهی، با بیانی دیگر به نفی تردیدها از قرآن کریم می‌پردازد.
همچنین به بیان احوالات برخی یهودیان کافر می‌پردازد و پیمان‌شکنی، ناجوانمردی و فسادانگیزی را عامل اساسی زیان‌کاری آنان معرفی می‌کند. پس از آن، با فراخوان مجدد انسان‌ها به بندگی و فرمان‌برداری خداوند، تأکید می‌کند که کفر ورزیدن به خدای یکتا پدیده‌ای بسیار عجیب است. در بیان عجیب بودن رفتار کافران، زنده شدن مستمر مردگان از سوی خداوند و آغاز آفرینش زمین و آسمان را یادآوری می‌کند.
ماجرای خلقت آدم و حوا، نافرمانی ابلیس از سجده بر انسان و سرگذشت آدم و حوا که با فریب ابلیس به زمین هبوط کرده‌اند، بخش دیگری از سوره بقره و مقدمه‌ای برای بیان این مطلب است که «راز رستگاری، پیروی از هدایت الهی، و کفر و تکذیب، سبب بدبختی و عذاب ابدی است«.
محمد عزت‌‌دروزه در کتاب «التفسیر الحدیث» می‌گوید «سوره بقره مقدمه‌ای کمابیش طولانی برای قرآن است که پس از سوره «حمد»، پیش‌‌درآمد مناسبی برای تمامی آیات و سوره‌های قرآن دانسته می‌شود».
سوره بقره با توجه به طولانی بودن، مضامین متعددی را مورد بحث قرار داده است که اصلی‌ترین موارد آن به شرح زیر است:
- توحید؛ در این سوره بحث‌هایى درباره شناسایى الله مخصوصاً از طریق مطالعه اسرار آفرینش آمده است.
۲. زندگی پس از مرگ؛ معاد و زندگی پس از مرگ به خصوص با بیان مثال‌هاى حسى آن مانند زنده شدن مرغ‌ها به درخواست ابراهیم نبی و داستان عزیر نبی در این سوره بیان شده است.
۳. اهمیت قرآن؛ بحث‌هایى درباره اعجاز قرآن و اهمیت این کتاب آسمانى مطرح شده است.
۴. کارشکنی‌های یهودیان و منافقان؛ بحث‌هایى بسیار مفصل و طولانى درباره یهودیان و منافقان و موضع‌گیرى‌هاى خاص آنها در برابر دستورات الهی و به ویژه اسلام و قرآن، و انواع کارشکنى‌هاى آنان در این رابطه در سوره بقره بیان شده است. منافقان به گروهی از افراد گفته می‌شود که در ظاهر خود را مسلمان و همراه آنان معرفی می‌کنند، اما در عمل اعتقادی به اسلام ندارند و حتی علیه اهداف دین اقدام می‌کنند.
۵. تاریخ انبیاء؛ تاریخ پیامبران بزرگ بخشی از این سوره را تشکیل می‌دهد که به خصوص ماجراهایی از ابراهیم(ع) و موسی(ع) بیان شده است.
۶. قوانین شرعی؛ بیان احکام مختلف دینی از جمله نماز، روزه، جهاد در راه خدا، حج و تغییر قبله، ازدواج و طلاق، احکام تجارت و دین، و قسمت مهمى از احکام ربا در این سوره بیان شده است. همچنین مسئله قصاص و تحریم قسمتى از گوشت‌های حرام و قمار و شراب و بخشى از احکام وصیت و مانند آن
۷. کمک به نیازمندان؛ انفاق در راه خدا و کمک به نیازمندان در بخشی از آیات این سوره بیان شده است.
