حجت‌الاسلام علیرضا قبادی، استاد جامعه‌شناسی و کارشناس دینی به مناسبت روز عرفه و دعای عرفه یادداشتی با عنوان «روز عرفه؛ روز نیایش الهی» نوشته اند که در ادامه می‌خوانید:
«آنگاه که جبرئیل(ع) مناسک حج را به حضرت ابراهیم(ع) می‌آموخت، چون به عرفه رسید به ابراهیم گفت: «عرفت؟» یعنی «یاد گرفتی؟» و او پاسخ داد آری؛ لذا به این نام خوانده شد. روز نهم ذی‌الحجه روز عرفه است. این روز با وجود اینکه به عنوان عید نامگذاری نشده است، اما از اعیاد به حساب می‌آید. در این روز زائران بیت‌الله الحرام در حوالی سپیده دم راهی عرفات می‌شوند تا در فضایی آکنده از ایمان و بندگی به درگاه پروردگار استغفار می‌کنند تا گناهانشان آمرزیده شود. کرامات در این روز به اندازه‌ای فراوان است که طبق روایت پیامبر(ص) بخشش گناهان در این روز به اندازه بخشش گناهان در تمام سال است و حاجتمندان می‌توانند در این روز تمامی حاجت‌های سال خود را از خداوند متعال بخواهند چراکه روز عرفه با تمام روز‌های سال برابری دارد.
خداوند در قرآن کریم فرمودند: «لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ؛ شب قدر شبی که از هزاران ماه برتر است.» پس طلب حاجت و استغفار از گناهان در این شب بر همه روز‌ها و تمامی مکان‌ها برتری دارد و روایت شده اگر نتوانستید در شب قدر حاجت خود را از یگانه خالق هستی بگیرید در روز عرفه دو رکعت نماز اقامه کنید و حاجت خود را در این روز با عظمت از خداوند متعال مسئلت کنید. امام صادق علیه‌السلام فرمودند: «مَنْ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ فِی شَهْرِ رَمَضانَ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ اِلی قابِلٍ اِلاَّ اَنْ یَشْهَدَ عَرَفَةَ؛ کسی که در ماه رمضان بخشیده نشود تا سال آینده بخشیده نمی‌شود، مگر اینکه روز عرفه را درک کند».
امام سجاد علیه‌السلام درباره معرفی روز عرفه می‌فرماید: «اللّهُمَّ وَهذا یَوْمُ عَرَفَةَ یَوْمٌ شَرَّفْتَهُ وَکرَّمْتَهُ وَعَظَّمْتَهُ نَشَرْتَ فِیهِ رَحْمَتَکَ وَمَنَنْتَ فِیهِ بِعَفْوِکَ وَاَجْزَلْتَ فِیهِ عَطِیَّتَکَ وَتَفَضَّلْتَ بِهِ عَلی عِبادِکَ؛ خدایا! و این روز عرفه روزی است که تو به او شرافت و کرامت و عظمت بخشیدی و رحمتت را در این روز گستراندی و به عفو و بخششت بر خلق منت گذاردی و عطایت را بسیار عظیم گردانیدی و به خاطر این روز بر بندگانت تفضل نمودی».
از روایات فوق، به خوبی اهمیت و جایگاه روز عرفه روشن می‌شود و این نکته استنباط می‌شود که این روز، روز دعا و نیایش است. یکی از نیایش‌هایی که در این روز خوانده می‌شود دعای عرفه امام حسین علیه‌السلام است. وقتی به دعای امام حسین(ع) نگاه کنیم، متوجه خواهیم شد که این دعا سرشار از معانی معرفتی است؛ «اَنْتَ الذّاکِرُ قَبْلَ الذّاکِرینَ وَاَنْتَ الْبادى بِالاِحْسانِ قَبْلَ تَوَجُّهِ الْعابِدینَ. تویی یاد کننده پیش از یاد کنندگان و تویى شروع کننده به احسان، پیش از توجه بندگان».
امام حسین(ع) دعای عرفه را در روز نهم ذی‌الحجه(روز عرفه) در مکه خوانده است؛ اما نیایش عارفانه و عاشقانه امام حسین(ع) را نمی‌توان صرفاً به روز عرفه محدود کرد. روز نهم ذی‌الحجه روز صدور این دعاست و هرگز نباید دلالت و معارف الهى و مضامین توحیدى آن در قاب مکان و زمان صدور آن محدود کرد.
توحید، عرفان و معرفت در بخش‌های مختلف دعای عرفه موج مىزند و شیوه‌های زندگی و سیر و سلوک انسانی به انسان‌ها نشان داده می‌شود. امام حسین(ع) در دعای عرفه، منشور جاویدان توحید را براى اهل ایمان ماندگار و مانا ساخته است. دعای عرفه نیایشی مالامال از عالی‌ترین، ناب‌ترین و عمیقترین معارف توحیدی و آموزه‌های دقیق انسان‌شناختی است(طبیبی و دیگران، ۱۳۹۷: ۱۳۸) حضرت اباعبدالله الحسین(ع) در دعای عرفه، معارف بلند و اندیشههاى عبادى، عرفانى، اجتماعى و سیاسى را در عرصه‌های مختلف زندگی اجتماعی برای پیروان حقیقت‌جوى خود بیان کرده است.
به تعبیر آیت‌الله جوادی آملی «این دعا هم دستور کفرستیزی و راه طاغوت‌زدایی و رسم سلحشورى و سنت سرکوبى جنایتکاران را ارائه مىکند و هم ستایش حکومت اسلامى و تقدیر دولت مکتبى و ظهور ولایت الهى را نشان مىدهد و هم تجلى هستى و ذات اقدس خداوند و ظهور گسترده و همه جانبه آن ذات مقدس و خفاى هرچه غیر اوست. در پرتو نور او و پی بردن به او از خود او به غیر او بها ندادن و غیر او را به او شناختن و ذاتش را عین شهود و مستغنى از استشهاد دانستن را تفهیم مىکند.»(۱۳۹۸: ۲ طبیبی و دیگران).
در نتیجه تدبر در این دعا، هم آشنایی با معارف ناب توحیدی را میسر می‌سازد و هم انحرافات معنوی، اخلاقی و عملی در رفتار انسان‌ها را مانع می‌شود. آموزه‌های اعتقادی دعای عرفه هم ما را با معارف و اندیشه‌های توحیدی، هستی‌شناسی، فلسفه خلقت و... آشنا می‌سازد، هم نگرش، منش و کنش اعتقادی ما را با الگو‌های دینی منتظم و منطبق می‌کند و هم مانع اندیشه‌ها و رفتار‌های مشرکانه می‌شود. از این‌رو، شایسته است معارف و اندیشه‌های معرفتی و توحیدی آن به جامعه معرفی شود».
