جلسه تفسیر روایی قرآن کریم، توسط آیت‌الله علی‌اکبر سیفی مازندرانی، از اساتید درس خارج حوزه علمیه قم،18 بهمن ماه برگزار شد که در ادامه گزیده مباحث این جلسه پیرامون این مطلب که چرا هنگام نماز دچار حواس پرتی می شویم؟ را می‌خوانید؛

بحث ما در آیه ۴۳ سوره بقره بود که می‌فرماید: «وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعِينَ؛ و نماز را بر پا داريد و زكات را بدهيد و با ركوع‌‏كنندگان ركوع كنيد».

روایاتی که در تفسیر این آیه وارد شده است را بررسی می‌کردیم. یکی از آنها معتبره‌ای از تفسیر عسکری(ع) است که امام در آن فرمودند: «قال: وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ المکتوبات التی جاء بها محمّد(ص)، و أقیموا أیضا الصلاة علی محمّد و آله الطیّبین الطاهرین الذین علی سیّدهم و فاضلهم؛ نمازهای واجبی را که محمّد [دستور آن را آورده به‌پا دارید و نیز به درود و صلوات ‌فرستادن بر محمّد و خاندان پاکش (ع) را که علی (ع) سرور و بهترین آن‌ها است، پایبند باشید»، در اینجا حضرت لفظ صلاه را به صلاه واجب و صلوات بر پیامبر(ص) تفسیر کرده است.

حضرت در ادامه روایت می‌فرماید: «وَ آتُوا الزَّکاةَ من أموالکم إذا وجبت، و من أبدانکم إذا لزمت، و من معونتکم إذا التمست وَ ارْکَعُوا مَعَ الرَّاکِعِینَ تواضعوا مع المتواضعین لعظمۀ اللّه عزّ و جلّ فی الانقیاد لأولیاء اللّه لمحمّد نبیّ اللّه، و لعلیّ ولیّ اللّه، و للائمّۀ بعدهما سادة أصفیاء اللّه» یعنی زکات اموال خود را هنگام وجوب، بدهید و نیز زکات نیروی بدنی خود را در موقع لزوم بپردازید و علاوه بر آن‌ها هرگاه از شما کمک درخواست شد یاری رسانید. یعنی انجام این امور به منزله‌ پرداخت زکات است. همچنین در جهت بزرگداشت مقام خداوند، در راه فرمانبرداری از اولیای او محمّد پیامبر خدا و علی(ع) ولی خدا و امامان(ع) پس از آنان که سرور برگزیدگان هستند، همراه متواضعین و افراد فروتن، تواضع کرده و فروتنی به خرج دهید.

فواید نماز در کلام امام رضا(ع)

روایت دیگر معتبره فضل است که از امام رضا(ع) نقل می‌کند: «فَاِن قَالَ فَلِمَ أُمِرُوا بِالصَّلَاهْ قِیلَ لِأَنَّ فِی الصَّلَاهْ الْإِقْرَارَ بِالرُّبُوبِیَّهْ وَ هُوَ صَلَاحٌ عَامٌّ لِأَنَّ فِیهِ خَلْعَ الْأَنْدَادِ وَ الْقِیَامَ بَیْنَ یَدَیِ الْجَبَّارِ بِالذُّلِّ وَ الِاسْتِکَانَهْ وَ الْخُضُوعِ وَ الِاعْتِرَافِ وَ طَلَبِ الْإِقَالَهْ مِنْ سَالِفِ الذُّنُوبِ وَ وَضْعَ الْجَبْهَهْ عَلَی الْأَرْضِ کُلَّ یَوْمٍ وَ لَیْلَهْ لِیَکُونَ الْعَبْدُ ذَاکِراً لِلَّهِ تَعَالَی غَیْرَ نَاسٍ لَهُ وَ یَکُونَ خَاشِعاً وَجِلًا مُتَذَلِّلًا طَالِباً رَاغِباً فِی الزِّیَادَهْ لِلدِّینِ وَ الدُّنْیَا مَعَ مَا فِیهِ مِنَ الِانْزِجَارِ عَنِ الْفَسَادِ وَ صَارَ ذَلِکَ عَلَیْهِ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَهْ لِئَلَّا یَنْسَی الْعَبْدُ مُدَبِّرَهُ وَ خَالِقَهُ فَیَبْطَرَ وَ یَطْغَی وَ لِیَکُونَ فِی ذِکْرِ خَالِقِهِ وَ الْقِیَامِ بَیْنَ یَدَیْ رَبِّهِ زَاجِراً لَهُ عَنِ الْمَعَاصِی وَ حَاجِزاً وَ مَانِعاً عَنْ أَنْوَاعِ الْفَسَاد».

معنای روایت این است که اگر کسی گفت چرا به نماز خواندن امر شدند؟ گفته‌ می‌شود چون نماز اقرار به ربوبیّت و موجب مصلحت همگان است و در نماز چندین فایده نهفته است که عبارتند از: شریک‌ها در ربوبیّت را کنار زدن؛ با ذلّت، خواری، خضوع و اعتراف به گناهان در برابر خداوند جبّار ایستادن؛ چشم‌پوشی از گناهان گذشتگان را از خدا درخواست کردن؛ صورت بر زمین نهادن در هر روز و شب؛ یاد کردن خدا توسّط بنده تا اینکه خدا را از یاد نبرد و با خشوع و خضوع، بیمناک و مشتاقانه از خداوند فزونی دین و دنیا را به دور از فساد در آن تقاضا می‌کند. نماز هر روز و هر شب بر بنده واجب شده تا بنده، مدبّر و خالق خود را فراموش نکرده و در نتیجه زیاده‌روی و طغیان نگند. همچنین یادکردن خالق و ایستادن در برابر پروردگار، بنده را از گناهان بازداشته و از انواع فسادها دور کرده و مانع انجام آن‌ها می‌شود.

كسى كه به عهد خدا وفا كند، وفا ببيند

امام صادق(ع) فرمودند: «إنَّ العبدَ إذا دَعا اللّه َ تَبارَكَ و تَعالى بِنِيَّةٍ صادِقَةٍ و قَلبٍ مُخلِصٍ اُستُجِيبَ لَهُ بعدَ وَفائهِ بِعَهدِ اللّه ِ عزّ و جلّ، و إذا دَعا اللّه َ عزّ و جلّ لِغَيرِ نِيَّةٍ و إخلاصٍ لم يُستَجَبْ لَهُ، أ لَيسَ اللّه ُ تَعالى يقولُ: «وَ أوْفُوا بِعَهْدِي اُوفِ بِعَهْدِكُم»؟ فَمَن وَفَى اُوفِيَ لَه» معنای روایت این است هرگاه بنده با نيّتى راست و درست و دلى با اخلاص، خداوند تبارك و تعالى را بخواند و به عهد خداوند عزّ و جلّ نيز وفا كند، دعايش مستجاب مى‌شود. اما اگر خداوند عزّ و جلّ را بدون نيّت و اخلاص بخواند، دعايش اجابت نشود. مگر نه اين كه خداوند متعال مى‌فرمايد: «به عهد من وفا كنيد، به عهد شما وفا مى‌كنم»، پس كسى كه به عهد خدا وفا كند، وفا ببيند.باز در روایت دیگری از تفسیر عسکری(ع) آمده است: «وَ أَقِیمُوا الصَّلاهْ أَیْ بِإِتْمَامِ وُضُوئِهَا وَ تَکْبِیرِهَا وَ قِیَامِهَا وَ قِرَاءَتِهَا وَ رُکُوعِهَا وَ سُجُودِهَا وَ حُدُودِهَا وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): أَیُّمَا عَبْدٍ الْتَفَتَ فِی صَلَاتِهِ، قَالَ اللَّهُ: یَا عَبْدِی! إِلَی مَنْ تَقْصِدُ وَ تَطْلُبُ أَ رَبّاً غَیْرِی تُرِیدُ وَ رَقِیباً سِوَایَ تَطْلُبُ أَوْ جَوَاداً خَلَایَ تَبْغِی وَ أَنَا أَکْرَمُ الْأَکْرَمِینَ وَ أَجْوَدُ الْأَجْوَدِینَ وَ أَفْضَلُ الْمُعْطِینَ أُثِیبُکَ ثَوَاباً لَا یُحْصَی قَدْرُهُ أَقْبِلْ عَلَیَّ فَإِنِّی عَلَیْکَ مُقْبِلٌ وَ مَلَائِکَتِی عَلَیْکَ مُقْبِلُونَ فَإِنْ أَقْبَلَ زَالَ عَنْهُ إِثْمُ مَا کَانَ مِنْهُ فَإِنِ الْتَفَتَ ثَانِیَهْ أَعَادَ اللَّهُ لَهُ مَقَالَتَهُ فَإِنْ أَقْبَلَ عَلَی صَلَاتِهِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ وَ تَجَاوَزَ عَنْهُ مَا کَانَ مِنْهُ فَإِنِ الْتَفَتَ ثَالِثَهْ أَعَادَ اللَّهُ لَهُ مَقَالَتَهُ فَإِنْ أَقْبَلَ عَلَی صَلَاتِهِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ فَإِنِ الْتَفَتَ رَابِعَهْ أَعْرَضَ اللَّهُ عَنْهُ وَ أَعْرَضَتِ الْمَلَائِکَهْ عَنْهُ وَ یَقُولُ وَلَّیْتُکَ عَبْدِی إِلَی مَا تَوَلَّیْتَ».

معنای روایت این است که «وَ أَقیمُوا الصَّلاةَ» یعنی وضو، تکبیر، قیام، قرائت، رکوع، سجود و حدود آن را کامل انجام ‌دهید. رسول‌خدا(ص) فرمودند: هر کدام از بندگان که در نمازش به خدا توجّه ندارد، خداوند به او می‌فرماید: ای بنده‌ من! چه‌کسی را طلب می‌کنی؟آیا پروردگاری غیر من و رقیبی جدای من می‌خواهی یا بخشنده‌ای را جز من سزاوار می‌دانی در حالی ‌که من بزرگوارترین گرامیان و بخشنده‌ترین بخشندگان و برترین کرامت‌کنندگان هستم، تو را جزایی دهم که مقدارش به شماره نمی‌آید. رو به من کن و به‌ سوی من پیش بیا، من و ملائکه‌ام نیز به‌ سوی تو پیش می‌آییم.پس اگر بنده به‌ سوی خدا روی آورد، گناه غفلتی که از او سر زده‌ بود، محو می‌شود. اگر دوباره در نماز غافل شود، خداوند دوباره گفته‌اش را برای او بازگو می‌کند. اگر مجددا آن بنده متوجه نماز شود و در آن به خدا توجه کند، خداوند غفرانش را مشمول او گردانده و از خطایی که قبلا مرتکب شده درمی گذرد.پس چنانچه در نماز برای بار سوّم بی‌توجهی کرد، خداوند مجددا گفته‌اش را برای او بازگو می‌کند و اگر مجددا آن بنده متوجه نماز شود و در آن به خدا توجه کند، خداوند گناهی را که قبلا مرتکب شده می‌بخشد و چنانچه برای بار چهارم در نماز غافل شود، خداوند و فرشتگانش از او اعراض کرده و خداوند می‌فرماید: ای وای برتو ای بنده من، من نیز از تو روی برمی‌گردانم، به ‌سوی چه کسی روی می‌کنی».

ایشان در رابطه با این که چرا در نماز دچار حواس پرتی می شویم؟ این چنین بیان کرد: باید توجه داشت که انسان عمدا از خدا فاغل نمی‌شود ولی گاهی شدت اشتغالات به امور دنیایی او را رها نمی‌کند و باید با عزم راسخی آنها را از خودش بکند. انسان می‌تواند عزم کند و اراده راسخ داشته باشد و خواطر دنیایی را از خودش رها کند. طبق این روایت هر بار انسان از خداوند غافل می‌شود خطاب می‌آید به من رو بیاور ولی وقتی این وضعیت چهار مرتبه تکرار شد خدا او را به حال خودش واگذار می‌کند و دیگر نمازش مقبول نمی‌شود، کما اینکه در آخر دعا می‌خوانیم خدایا به تو پناه می‌بریم «مِنْ صَلاَةٍ لاَ تُرْفَعُ».