محمدجواد مستشرق در بخش نخست بیان نکات تدبری سوره مبارکه «قلم» با نگاهی به شخصیت حضرت علی اکبر(ع)، با اشاره به عبارت مشهور امام حسین(ع) که در مورد فرزند ارشدشان فرمودند: «اَشبَهُ الناسَ خَلقاً وَ خُلقاً وَ مَنطِقاً بِرسوُلِ الله» گفت: نکاتی که در سوره مبارکه «قلم» در مورد پیامبر(ص) ذکر شده در مورد حضرت علی اکبر(ع) نیز  مصداق دارد. متن گفتار این پژوهشگر قرآنی در بخش نخست این ویدئو به شرح زیر است:

«بسم الله الرحمن الرحیم

سلام عرض می‌کنم، خدمت همه بزرگواران. این ایام را تسلیت عرض می‌کنم. ان‌شاء‌الله که به برکت عزاداری‌ها، بتوانیم از علم و معنویت ائمه(ع) به ویژه حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) بهره ببریم.

امروز می‌خواهیم با محوریت یکی از اشخاص اصلی صحنه کربلا یعنی حضرت علی‌اکبر(ع) سوره مبارکه «قلم» را بخوانیم. اینکه چه ارتباطی بین حضرت علی‌اکبر(ع) و سوره مبارکه «قلم» وجود دارد، باید مقداری مقدمه‌چینی کرد.

در فیلمنامه‌نویسی مبحثی داریم به نام شخصیت‌پردازی و در شناسنامه شخصیت است که سعی می‌کنیم تمام صفات و مؤلفه‌های شخصیت را یادداشت کنیم و آنها را در اختیار داشته باشیم تا وقتی که در حال نگارش سناریو هستیم با یک شخصیت ثابتی مواجه باشیم و او را شناخته و زیر و بمش را بدانیم. اینکه در لحظات حساس چه فعلی از او رخ داده و بدانیم صفتش چیست و نوع مواجهش با بقیه به چه شکل است و به آنچه که به دست می‌آید، می‌گوییم شناسنامه شخصیت و تا شناسنامه شخصیت را در اختیار نداشته باشیم، شخصیت‌هایمان ناشناس باقی می‌مانند و تا شخصیت‌هایمان را نشناسیم سناریویی نیز نخواهیم داشت.

این مسئله در هنرهای تجسمی هم وجود دارد. ما وقتی موضوعی که انتخاب می‌کنیم، یک فرد یا یک شخص است تا آن شناسنامه را نداشته باشیم و صفات اخلاقیش را ندانیم، قادر به ایده‌پردازی نیستیم و لذا در مورد آن اثر  یا شخص نمی‌توانیم چیزی تولید کنیم.

مشهور است که حضرت علی‌اکبر(ع) نزدیکترین فرد از نظر ظاهر، اخلاق و منطق به پیامبر اکرم(ص) است در نتیجه برای اینکه حضرت علی‌اکبر(ع) را خوب بشناسیم، یک راه ساده وجود دارد و آن اینکه پیامبر را خوب بشناسیم و بدانیم هر صفت و شخصیتی که برای پیامبر(ص) ذکر شده عین به عین آن را می‌توان برای حضرت علی اکبر(ع) نیز قرار دهیم.

ممکن است حضرت علی‌اکبر(ع) آن صفت را داشته باشد و پیامبر(ص) هزار و هزاران برابر آن صفت را از نظر ارزش دارا باشند ولی همه آن صفات را می‌شود، عین به عین ذکر کنیم.

یکی از سوره‌هایی که صفات و اخلاق و شخصیت پیامبر(ص) را به نسبت خیلی خوبی معرفی کرده، سوره مبارکه «قلم» است. آیه‌ای در این سوره هست که به پیامبر می‌فرماید شما خُلق عظیم دارید، اخلاق باعظمت دارید، صفات گرانقدر دارید و در ادامه با سبک خاصی در این سوره، این خصوصیات اخلاقی را به ما معرفی می‌کند.

اما چگونه به ما این خصوصیات اخلاقی را معرفی می‌کند؟ مخالفان پیامبر(ص) را که به ایشان تهمت‌های مختلف شخصیتی و اخلاقی می‌زدند، معرفی می‌کند و می‌فرماید که پیامبر(ص) اصلاً ۱۸۰ درجه مخالف آنهاست. گروه مخالفان پیامبر را به طور کامل شخصیت‌پردازی می‌کند و در ادامه می‌فرماید که پیامبر اینها نیست و کاملاً مخالف آنهاست.

حالا سوره مبارکه «قلم» را می‌خوانیم تا بدانیم رسول الله(ص) چه صفات اخلاقی داشتند تا به این وسیله بفهمیم حضرت علی اکبر(ع) چگونه‌اند. البته سعی بر حذف واسط‌ها دارم. در اینجا یک بار حضرت علی اکبر(ع) را معرفی می‌کنم، تبدیل‌ها و مقدمه‌چینی‌های آن را حذف می‌کنم و با تک تک آیات سوره، برای شما می‌گویم که علی‌اکبر(ع) چه شخصیتی داشت.

با هم یک بار سوره را از ابتدا بخوانیم.

«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ * ن وَالْقَلَمِ وَمَا يَسْطُرُونَ ﴿۱) * مَا أَنْتَ بِنِعْمَةِ رَبِّكَ بِمَجْنُونٍ ﴿۲﴾» در اینجا یک قسمی خورده می‌شود آن هم به قلم و آن چیزی که با آن سطر می‌شود که ای پیامبر، تو مجنون نیستی. «وَإِنَّ لَكَ لَأَجْرًا غَيْرَ مَمْنُونٍ ﴿۳﴾» یک پاداش ناتمام و یک اجر ناتمامی برای تو هست. «وَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيمٍ ﴿۴﴾» این همان آیه‌ای است که در موردش صحبت کردیم؛ قسم که برای تو ای پیامبر خلق عظیم هست. «فَسَتُبْصِرُ وَيُبْصِرُونَ ﴿۵﴾» می‌بینیم، هم شما می‌بینید و هم مخالفان «بِأَيْيِكُمُ الْمَفْتُونُ ﴿۶﴾» به پیامبر نسبت مجنون و مفتون و نسبت دیوانه بودن می‌دادند. خداوند می‌فرماید که می‌بینیم که چه کسی مجنون و دیوانه است. «إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِيلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ ﴿۷﴾ * فَلَا تُطِعِ الْمُكَذِّبِينَ ﴿۸﴾» خداوند می‌فرماید که مثل مکذبین نباش به پیامبر یعنی چون ایشان «ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى‌»(نجم/ ۳) است. پس پیامبر هر عملش عین وحی است. پس به این معنی است که ای پیامبر مثل مکذبین نباش و پیامبر(ص) هم مثل مکذبین نیست. این به آن معناست که پیامبر عین صدق است، صادق‌ترین آدمی است که دیدیم.

از این آیه به بعد، می‌توان حضرت علی‌اکبر(ع) را جایگزین پیامبر(ص) کرد. حضرت علی اکبر(ع) کیست؟ ایشان صادق‌ترین فردی است که شما دیدید. هر حرفی که از ایشان می‌شنوید، عین صدق است و جز راستی نیست و به ایشان می‌توانید اعتماد کنید. هیچ‌کسی را نخواهید دید که عین ایشان صادق باشد. هیچ‌وقت از ایشان دروغ نمی‌شنوید. هیچ‌وقت از ایشان دو تا رفتار نمی‌بینید که عین هم نباشد یا دو تا رفتار نمی‌بینید که همدیگر را نقض کنند و در تضاد با هم باشند.

همه‌ چیز ایشان با هم همخوانی دارد و به این می‌گویند صادق و در درجه بالاتر هر کاری که ایشان می‌کند و هر حرفی که ایشان می‌زند منطبق با حق است. هیچ چیزی از ایشان بروز پیدا نمی‌کند که غیر حق باشد. یک ویژگی دیگر ایشان این است که هیچگاه از اصول و مبانی خودش کوتاه نمی‌آیند. «وَدُّوا لَوْ تُدْهِنُ فَيُدْهِنُونَ(۹)» خیلی‌ها هم ممکن است از او بخواهند که حالا شما در این مسئله کوتاه بیا و ما هم کوتاه می‌آییم و ما هم با شما کاری نداریم و ما هم تو را اذیت نمی‌کنیم و ما هم شاید این جنگ را به پایان برسانیم و اینکه حادثه کربلا اتفاق نیفتد. ایشان به هیچ‌ عنوان از مبانی اعتقادی‌اش و احکام الهی کوتاه نمی‌آید؛ برای خشنودی هیچ‌کسی کوتاه نمی‌آید