ازجمله تفسیرهای آیه ی«وَ فَدَینَاهُ بِذِبح عَظیم»این است که گفته اند: منظور از «ذبح عظیم»حضرت سیدالشهداء(ع) است: زیرا گوسفند و سایر مصادیقی که برخی از مفسران برای «ذبح عظیم» ذکر کرده اند آن قدر نباید ارزش داشته باشد که مصداق ذبح عظیم، آن هم از لسان قرآن باشند « وَ فَدَینَاهُ بِذِبح عَظیم »؛ پس حقیقتی دیگر پشت این پرده نهفته است و لذا اگر زانوی ادب در محضر ائمه(ع)به زمین بزنیم، آن ها که تالی و ترجمان کتاب الله هستند، این حقیقت را پرده برداری می کنند.
در عیون اخبار الرضا(ع)، خصال شیخ صدوق و دیگر کتاب های روایی و همچنین برخی از تفاسیر امام رضا(ع) چنین نقل شده است:
« عبدالواحد بن محمدبن عُبدوس النیسابوری العطار بنیسابور- فی شعبانَ سَنة اثنتینِ و خَمسینَ و ثلاث مِائة – قال: حدثنا محمدبن علی بن قُتَیبه النیسابوری عن الفضل بن شاذان، قال سمعت الرضا (ع) یقول: لما أمر الله تبارک و تعالى إبراهیم (ع) أن یذبح مکان ابنه إسماعیل الکبش الذی أنزله علیه تمنى إبراهیم (ع) أن یکون یذبح ابنه إسماعیل (ع) بیده و أنه لم یؤمر بذبح الکبش مکانه لیرجع إلى قلبه ما یرجع إلى قلب الوالد الذی یذبح أعز ولده بیده فیستحق بذلک أرفع درجات أهل الثواب على المصائب فأوحى الله عز و جل إلیه یا إبراهیم من أحب خلقی إلیک فقال یا رب ما خلقت خلقا هو أحب إلی من حبیبک محمد (ص) فأوحى الله عز و جل إلیه یا إبراهیم أ فهو أحب إلیک أو نفسک قال بل هو أحب إلی من نفسی قال فولده أحب إلیک أو ولدک قال بل ولده قال فذبح ولده ظلما على أعدائه أوجع لقلبک أو ذبح ولدک بیدک فی طاعتی قال یا رب بل ذبحه على أیدی أعدائه أوجع لقلبی قال یا إبراهیم فإن طائفة تزعم أنها من أمة محمد ص ستقتل الحسین (ع) ابنه من بعده ظلما و عدوانا کما یذبح الکبش فیستوجبون بذلک سخطی فجزع إبراهیم ع لذلک و توجع قلبه و أقبل یبکی فأوحى الله عز و جل إلیه یا إبراهیم قد فدیت جزعک على ابنک إسماعیل لو ذبحته بیدک بجزعک على الحسین ع و قتله و أوجبت لک أرفع درجات أهل الثواب على المصائب فذلک قول الله عز و جل: وَ فَدَیْناهُ بِذِبْحٍ عَظِیمٍ. و لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم».
«از عبد الواحدبن محمد بن عبدوس نیشابوری عطار نیشابوری در سخنی در شعبان ماه سال سیصدو پنجاه و دو، از علی بن محمد بن قتیبه نیشابوری، از فضل بن شاذان، از حضرت امام رضا(ع) روایت شده است که ایشان فرمود: « در آن هنگام که خداوند متعال به ازای ذبح اسماعیل (ع) قوچی را فرستاد تا به جای او ذبح شود، حضرت ابراهیم (ع) آرزو کرد؛ کاش می شد فرزندش را به دست خود ذبح کند و مامور به ذبح گوسفند نمی شد تا به سبب درد و مصیبتی که از این راه به دل و جان او وارد می شود مصیبت پدری باشد که عزیزترین فرزندش را به دست خود در راه خدا ذبح کرده تا از این طریق بالاترین درجات اهل ثواب در مصیبت ها را به دست آورد. در این اثنا خطاب وحی از پروردگار جلیل به ابراهیم خلیل (ع) رسید که محبوبترین مخلوقات من نزد تو کیست؟ ابراهیم (ع) عرضه داشت: هیچ مخلوقی پیش من محبوب تر از حبیب تو محمد(ص) نیست . پس وحی آمد که آیا او را پیش تر دوست داری یا خودت را؟ ابراهیم (ع) گفت: او پیش من از خودم محبوبتر است. خداوند متعال فرمود: فرزند او را بیش تر دوست داری یا فرزند خودت را؟ ابراهیم (ع) عرض کرد: فرزند او را بیش تر دوست دارم.
پس حق تعالی فرمود: آیا بریده شدن سر فرزند او (امام حسین(ع) ) به دست دشمنان از روی ستم بیش تر دل تو را می سوزاند یا بریده شدن سر فرزند خودت به دست خودت در اطاعت من؟ عرض کرد: پروردگارا بریده شدن سرِ او به دست دشمنان بیش تر دلم را می سوزاند. در این هنگام خداوند خطاب کرد: ای ابراهیم، پس به یقین جمعی که خود را از امت محمد(ص) می شمارند، فرزند او حسین (ع) را از روی ظلم و ستم و با عداوت و دشمنی، می کشند همان گونه که گوسفندی را بکشند و به این سبب مستوجب خشم و عذاب من می گردند.
ابراهیم(ع) از شنیدن این خبر جانکاه، ناله و فریاد برآورد و قلب و جان او به درد آمد و بسیار گریه نمود و دست از گریه بر نمی داشت تا این که وحی از جانب پروردگار جلیل رسید:« ای ابراهیم؛ گریه و جزع تو بر فرزندت اسماعیل اگر او را به دست خود ذبح می کردی،فدیه و معاوضه می کنم بر گریه و جزعت برحسین(ع)و شهادتش و بدین سبب بالاترین در جات اهل ثواب در مصیبت ها را به تو دادم.(در پیان امام رضا(ع) فرمود: و این است مفهوم قول خداوند عزوجل؛«و فدیناه بذبح عظیم» و هیچ قدرتی جز قدرت پروردگار عظیم الشأن وجود ندارد».
این حدیث معتبر از امام رضا (ع)، آیه ی شریفه ی «و فدیناه بذبح عظیم» را از انحصار در یک مصداق ظاهری اگر چه عظیم بیرون آورده و یک معنای دقیق عرفانی و ملکوتی ارائه کرده و سالار شهیدان را به عنوان ذبح عظیم معرفی کرده است؛ با آن که همه ی امامان پیامبران بسیاری در راه خدا شهید شده اند و پیامبری هم چون حضرت یحیی(ع) را سربریده اند و در برخی روایات نیز وجوه تشابهی بین شهادت حضرت یحیی (ع) و امام حسین(ع) بیان شده است لکن قطعا ذبحی بزرگ تر و عظیم تر از سید الشهداء در راه خدا ذبح نشده است. لذا تعبیر «ذبیح اعظم» کم ترین چیزی است که می توان در حق سید الشهداء علیه السلام گفت؛ نکته ی جالب توجه این که حضرت اسماعیل(ع) با این که ذبیح الله نامیده شده است و به راستی حضرت ابراهیم(ع) عزم بر ذبح او داشت و ذره ای در اطاعت امر خداوند متعال سستی نکرد، ولی خدا نخواست که او حقیقتا ذبح شود و مشیتش بر آن قرار گرفت ذبیح حقیقی او فرزند پیغمبر خاتم(ص) و جگر گوشه ی فاطمه (س) و سید و سالار شهیدان باشد ؛ آری حسین بن علی (ع) ، انسانی برتر از عرش و فرش است که خدا او را در قرآن کریم نفس مطمئنه نامیده « یا ایتها النفس المطمئنه » و او را به جوار خود فراخوانده« ارجعی الی ربک راضیه مرضیه فادخلی فی عبادی و ادخلی جنتی» و او نیز با کمال اخلاص در لبیک گفتن به فراخوان پروردگار شتاب کرده و با دادن سر مبارکش در راه رضای پروردگار در منای حسینی، ذبیح اعظم خدا شده است.
صاحب تفسیر هدایت نیز ضمن تأیید نظر کسانی که می گویند ، مراد از ذبح عظیم در آیه ی 107 سوره ی مبارکه ی صافات، امام حسین (ع) است، می افزاید: «ذبح عظیم همان سبط شهید، امام حسین بن علی (ع)است که حضرتش را در کربلا تشنه سر از پیکر جدا کردند و فدای دین خدا و مقاومت در برابر عادات جاهلی اموی شد»
منبع: ذبح عظیم از منظر قرآن و روایات/ محسن نادی. صفحات 54-57
