برنامه موبایلی «قرآن نور» از آخرین تولیدات مرکز نور می‌باشد که نسخه‌ای سبک از جامع التفاسیر و پایگاه جامع قرآنی می‌باشد.

چکیده
در این مقاله به معرفی برنامه موبایلی قرآن نور پرداخته شده است این نرم‌افزار اولین محصول قرآنی مرکز نور در حوزه موبایل می‌باشد. صفحه قرآن کریم، ترجمه و تفسیر، فهرست موضوعی، اعلام و اسماء، آیات مرتبط و اعراب قرآن از جمله مهمترین بخش‌های این برنامه است. تلاوت‌های مختلف از قراء مشهور ایران و جهان و جستجو نیز از دیگرقابلیت‌های مهم این برنامه می‌باشد.

درآمد
در دنیای جدید و مدرن که به عصر انفجار اطلاعات شهرت دارد عرضه اطلاعات از برنامه‌های دسکتاپی و پایگاه‌های الکترونیکی پا فراتر گذاشته و به صورت برنامه‌های موبایلی (اندروید ، آی او اس و...) رخ نمایانده‌اند. از ویژگی‌های این برنامه‌ها سبکی، سادگی و در دسترس بودن دائمی آنها می‌باشد. با آمدن این نرم‌افزار‌ها فعالیت در عرصه‌های مختلف برای همگان آسان شده است. پیشتر حافظان قرآن و همه کسانی که می‌خواستند در رفت و آمد‌های خود از قرآن استفاده بکنند نیاز به حمل قرآن چاپی داشتند که حمل و نگهداری آن مشکلات خاص خودش را داشت، اما امروزه با نرم‌افزار‌های قرآنی کار برای این افراد راحت شده و در هر کجا و در هر سطح و علاقه و دانشی می‌توانند از این کتاب آسمانی بهره‌مند بشوند. 
همانگونه که گسترش روزافزون تکنولوژی و استفاده از گوشی‌های هوشمند و بهره‌مندی از انواع برنامه‌های موجود در فضای مجازی در بسیاری از موارد، زندگی و فعالیت‌های روزمره را برای اشخاص آسان نموده است، مباحث و موضوعات قرآنی نیز از این امر مستثنی نبوده و فعالان این حوزه از سالیان گذشته با تولید و بروزرسانی برنامه‌های موبایلی مختلف، همواره سعی در ارائه خدمات متنوع و متفاوتی به مخاطبین خود را داشته‌اند.
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی هم هر چند با تاخیر وارد این عرصه شده ولی در مدت کمی توانسته است برنامه‌های مختلفی را برای ارائه به صورت موبایلی ارائه داده است که از آن جمله می‌توان به  کتابخوان نور، جامع احادیث نور، نهج البلاغه گویا و... اشاره نمود.
برنامه موبایلی «قرآن نور» هم از آخرین تولیدات مرکز نور می‌باشد که نسخه‌ای سبک از جامع التفاسیر و پایگاه جامع قرآنی می‌باشد. هدف از این پروژه؛ طراحی، مدیریت و عرضه یک برنامه کاربردی جامع قرآنی به منظور استفاده عمومی و تخصصی مردم و قرآن پژوهان می‌باشد که با توجه به نیاز مبرم کاربران نور و درخواست‌های مکرر آنان به تولید رسیده است. 
پیشینه 
پیشینه اپلکیشن‌های قرآنی با قابلیت اندروید یا آی او اس اکنون که در سال 2022 میلادی هستیم به ده الی دوازده سال می‌رسد زیرا که گوشی‌های دارای قابلیت اندروید و آی او اس در سال 2008 معرفی و از سال 2010  به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفتند.البته برنامه‌های قرآنی در برخی گوشی‌های قدیمی دارای سیستم عامل سیمبین، جاوا و... نیز وجود داشت که هر چند در زمان خودش برنامه‌های خوبی بودند ولی از نظر طراحی، امکانات و سرعت به هیچ عنوان قابل مقایسه با نمونه‌های فعلی نیستند.
در واقع برنامه‌های قرآنی همراه، همزمان با تولید و عرضه گوشی‌های هوشمند ساخته و پرداخته شده‌اند و با توجه به نیازها بصورت مستمر توسط افراد و موسسات مختلف گسترش و بروزرسانی شده‌اند به طوری که در حال حاضر با جستجوی کلمه قرآن در گوگل پلی و بازار و سایر مارکت‌های عرضه برنامه‌های همراه، با انبوهی از برنامه‌های قرآنی مواجه می‌شویم که البته تعدادی از آنها توانسته‌اند نصب‌های بالای ده میلیون بدست بیاورند و بقیه از صد نصب تا صدها هزار نصب متغیر هستند.
برنامه‌هایی مانند: «Quran for Android» تاریخ عرضه سال 1393 - «القرآن الکریم بدون انترنت» تاریخ عرضه 1393 – « iQuran Lite» تاریخ عرضه 1394_ «Quran Majeed Ramadan,Athan» تاریخ عرضه 1396،  برنامه‌هایی هستند که بیش از ده میلیون نصب را در گوگل پلی به اسم خود ثبت کرده‌اند.
با بررسی اجمالی که روی این برنامه ها انجام شد محور اصلی در آنها متن قران به همراه صوت و ترجمه و تفسیر است و تنها در تعداد صوت و ترجمه و تفاسیر نمایش داده شده باهم تفاوت دارند البته حجم کم، سادگی و کاربر پسند بودن هم در تعداد دانلود های این برنامه‌ها موثر بوده است.
در میان نرم‌افزارهای موبایلی قرآن، در ایران برخی برنامه‌ها توانسته‌اند با توجه به سابقه خود و ارائه محتوای کاربرپسند موفقیت‌های خوبی کسب بکنند هر چند بیشترین نصب را تنها یک برنامه قرآنی  با نصب بالای یک میلیون نفر دارد و تعداد بسیار محدودی هم به صد هزار نصب رسیده‌اند این برنامه‌ها هم متن و ترجمه‌ها و تفاسیر قرآن را به همراه امکاناتی چون ختم و استخاره و... دارند.
اهداف و ضرورت 
همانگونه که عنوان شد در ابتدای امر، بیشتر این برنامه‌ها صرفا ارائه متن و صوت قرآن را هدف اولیه خودشان قرار داده‌اند و تنها برخی از آنها در بروزرسانی‌های مختلف امکاناتی همچون ترجمه و تفسیر و.... را هم ارائه کرده‌اند. 
اما همچنان جای یک نرم افزار جامع قرآنی، که مباحث مختلف قرآن را همچون موضوعات، احادیث تفسیری، واژگان، اعلام، اعراب و... به صورت کامل  ارائه بدهد در این میان خالی بود.، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی که از قبل تجربه موفق تولید نرم افزار دسکتاپی جامع التفاسیر را در سه نسخه و بعد از آن ایجاد پایگاه جامع قرآنی را در بستر اینترنت تجربه کرده بود با ورود مرکز به عرضه نرم‌افزارهای موبایلی با استفاده از محتوای غنیّ خود اقدام به تولید نرم‌افزار موبایلی قرآن نور نمود و با این تولید، گام بسیار بلندی را برای معرفی و توسعه هر چه بهتر برنامه‌های قرآنی همراه برداشت. نرم افزار جامع قرآنی یا قرآن نور، نام اولین نرم افزار قرآنی همراه مرکز نور است که در سال 1400 به علاقه مندان قران و قرآن پژوهان گرامی عرضه شد. و ان شاءالله با بروزرسانی‌های دوره‌ای به اهداف تعیین شده خود هم در ارائه بهترین محتوا و هم در تعداد نصب خواهد رسید.
تعریف 
برنامه موبایلی قرآن نور، نرم‎افزاری است با رابط کاربری زبان فارسی و عربی که از چند بخش نمایش قرآن کریم، ترجمه و تفسیر، فهرست موضوعی، اعلام و اسماء، اعراب و جستجو تشکیل می‎شود. در نسخه اولیه این نرم‌افزار نمایش قرآن کریم به صورت مصحف عثمان طه و آیه محور، ترجمه قرآن به زبانهای مختلف زنده دنیا و منابع متعدد تفسیری شیعی و سنی، فهرست موضوعی قرآن کریم، اعلام و اسماء قرآن در دو بخش عربی و فارسی و اعراب قرآن مشتمل بر تحلیل صرفی، ترکیب نحوی و تحلیل بلاغی آیات قرآن کریم ارائه شده است.
اینک به بررسی قسمت‌های مختلف برنامه می‌پردازیم.
قرآن کریم
در قسمت قرآن کریم، قرآن به دو صورت ارائه شده است اول به شکل مصحف عثمان طه‌ی 15 خطی و دوم با رعایت شماره صفحات عثمان طه ، آیات به صورت سر سطر نمایش داده می‌شوند، در این حالت امکان انتخاب رسم الخط نیریزی، اندازه قلم، فاصله خطوط، ترازبندی و یک ترجمه هم از قسمت تنظیمات به صورت ترجمه ذیل آیه وجود دارد. در هر دو صورت با انتخاب آیه امکان تلاوت آیات توسط قاریان متعدد وجود دارد. و با نگه داشتن انگشت روی هر آیه امکان اشتراک آیه به صورت متنی و تصویری و نیز انتقال به صفحه ترجمه و تفسیر وجود دارد.
در حال حاضر صوت قرائت 22 قاری مشهور جهان اسلام به صورت ترتیل و تحقیق و تحدیر در این برنامه آمده است که در بروزرسانی‌های آینده این تعداد افزایش خواهند یافت.
شایان ذکر است، هر چند تا کنون برنامه های بسیاری در حوزه نرم افزار همراه قرآن به دست مؤسسات و افراد مختلفی، تهیه و شده اما ارائه قران کریم به دو صورت عثمان طه 15 خطی که مخصوص حافظان قرآن می باشد به همراه ارائه آیه محور قرآن با  قابلیت‌های یاد شده و انتخاب یک ترجمه در کنار هر آیه، در کمتر نرم‌افزاری به صورت همزمان وجود دارد. 
بخش قرآن کریم این برنامه به طور کلی، شامل فهرست سوره‌های قرآن، مکی و مدنی بودن سوره‌ها، نمایش تعداد آیات هر سوره، نمایش درباره هر سوره(سوره نامه) و شماره صفحات آغازین هر سوره به همراه امکان جستجوی فهرست سوره‌ها با نام‌های مشهور هر سوره می‌باشد. که با جستجو یا انتخاب نام سوره مد نظر از قسمت فهرست، متن آن سوره به همراه تلاوت آن ارائه شده است.
در پایگاه جامع قرآنی قسمت معرفی سوره یا همان سوره نامه به صورت یک کارتابل مستقل آمده است ولی در برنامه موبایلی این قسمت داخل فهرست گنجانده شده است و این امر نباید باعث غفلت کاربران از این بخش بشود زیرا که سوره نامه همان‌طورکه از اسم آن مشخص است، برای صدوچهارده سوره قرآن، صدوچهارده معرفی‌نامه ارائه کرده است که در واقع، شناسنامه سوره‌های قرآن است و کاربر در این بخش، اطلاعات مفید و خوبی را درباره یک سوره ملاحظه می‌کند و تفسیر کلی و دانستنی‌های لازم را در مورد سوره‌های قرآن به دست می‌آورد و به طور موجز و خلاصه، نمایی کلی از اسامی، ویژگی‌ها، شأن نزول و تفسیر یک سوره را اعم  از تعداد آیات، تعداد کلمات، تعداد حروف، زمان و فضای نزول و نیز اهداف اجمالی سوره، مشاهده می‌نماید.
از دیگر امکانات این بخش نمایش دائمی نام سوره در بالای صفحه به همراه شماره صفحه و جزء می باشد که از همین قسمت هم امکان جابجایی میان سوره، صفحه و جزء وجود دارد. همچنین امکان ورود به قسمت سوره نامه هر سوره نیز با کلیک بر روی نام هر سوره فراهم است ضمن اینکه کاربر در همین بخش علاوه بر انتخاب قاری مورد نظر خود به تنظیمات سرعت پخش، تعداد تکرار آیه، تعداد تکرار سوره و مدیریت دانلودها دسترسی دارد.
ترجمه و تفسیر
بخش ترجمه و تفسیر در واقع بخش دانشنامه این برنامه است و در حال حاضر شامل قسمت‌های زیر می‌باشد:
– ترجمه :
در این قسمت 122 ترجمه از قرآن کریم با بیش از سی زبان زنده و پرکاربرد دنیا مانند: فارسی، انگلیسی، آلمانی، روسی، فرانسه، اردو، ترکی، ژاپنی، کره‌ای، چینی و... ارائه شده است که دو ترجمه آن همراه برنامه دانلود شده و به صورت آفلاین قابل استفاده است و بقیه با اتصال به اینترنت نمایش داده می‌شوند.
لینک هر کدام از ترجمه‌هایی که در پایگاه نورلایب وجود دارد در کنار نام ترجمه آمده است که با کلیک بر روی آن متن کامل آن ترجمه در پایگاه نورلایب قابل مشاهده است.
جستجو و فیلتر ترجمه‌ها بر اساس مترجم، مذهب، زبان، نوع ترجمه از جمله قابلیت‌های این قسمت برای دسترسی هرچه سریعتر کاربران به ترجمه دلخواه شان می‌باشد.
– تفسیر:
قسمت تفسیر حاوی 260 عنوان تفسیر در 1600 جلد از تفاسیر مهم شیعه و سنی به زبان‌های فارسی و عربی می‌باشد که محتوای دو تفسیر آن در ذیل هر آیه در حد 300 کاراکتر به صورت آفلاین نمایش داده می شود این مقدار در بقیه تفاسیر با اتصال به اینترنت نمایش داده می‌شود البته کاربران با کلیک بر لینک «مشاهده کتاب در پایگاه کتابخانه دیجیتال» می توانند به محتوای تمامی تفاسیری که در نورلایب ارائه شده است دسترسی پیدا بکنند.
جستجو و فیلتر تفاسیر بر اساس مفسر، مذهب، زبان، نوع تفسیراز جمله قابلیت‌های این قسمت برای دسترسی هرچه سریعتر کاربران به تفسیر دلخواه‌شان می‌باشد.
حدیث:
یکی از امکانات این برنامه در کنار ترجمه و تفسیر، قسمت حدیث می‌باشد این قسمت شامل احادیث تفسیری هست که در تفاسیر روایی ارائه شده‌اند و به جهت اهمیت آن در کارتابل جداگانه‌ای آمده است.  
تفاسیر این بخش فقط در صورت اتصال به اینترنت نمایش داده می‌شوند و کاربران برای مشاهده کامل هر حدیث و احادیث مشابه، با کلیک بر روی حدیث یا لینک‌های موجود در عنوان تفاسیربه پایگاه نورلایب و جامع الأحادیث هدایت می‌شوند.
در حال حاضر این قسمت فقط تفاسیر روایی شیعه را در ذیل آیات نمایش می‌دهد و ان شاءالله دو تفسیر طبری و الدرالمنثور اهل سنت نیز در بروزرسانی‌های آینده به آن اضافه خواهد شد.
اعراب:
بخش اعراب قرآن، تحلیل ادبی واژه‌های قرآن کریم است و دارای سه قسم می‌باشد؛ تجزیه صرفی، ترکیب نحوی، و تحلیل بلاغی.
 قسمت تجزیه صرفی، تمام کلمات قرآن را از نظر علم صرف مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهد و نقش آن را مشخص می‌کند. که به صورت نمایش جدولی به تجزیه صرفی آیات پرداخته‌ شده است. 
قسمت بعدی، ترکیب نحوی آیات است که به صورت نموداری ارائه شده است. با توجه به اینکه نمایش این نمودار، در نرم‌افزار همراه، مشکل بود لینک نمایش آن در پایگاه جامع قرآنی در این قسمت گذاشته شده است. 
قسمت سوم تحلیل بلاغی است در این قسمت نکته‌های مهم علم معانی، بیان و بدیع از تفاسیر ادبی و فرازهایی از تفاسیر که به بحث فصاحت و بلاغت پرداخته‌اند توسط پژوهشگران مرکز استخراج شده و ذیل آیات نمایش داده می‌شود.
در بروزرسانی های آینده، آیات این بخش به تفاسیر مهمّ ادبی پیوند داده خواهد شد.
آیات مرتبط:
بخش آیات مرتبط ارتباط بین آیات را با استفاده از پردازش هوشمند و ماشینی در سه حوزه مشابه لفظی، آیات همنشین در متون تفسیری، و آیات مرتبط موضوعی ارائه می‌دهد.
1. مشابه لفظی
ارتباط لفظی آسانترین نوع ارتباط است که مراد از آن ارتباط بین آیاتی است که با عبارتی یکسان و یا کمی مشابه تکرار شده باشد. در واقع متشابه لفظی کمک شایانی در حفظ دقیق آیات میکند و از سویی روشی برای بهتر استفاده کردن در تدبر معانی آیات را ارائه میدهد زیرا که تکرار خود نوعی تذکر است و آگاهی به تکرارها موجب آگاهی کامل به متن قرآن میشود.
2. آیات همنشین
آیات همنشین به نوعی تفسیر قرآن با قرآن هوشمند است و با استفاده از فناوری اطلاعات در یک پژوهش ماشینی و هوشمند تفاسیر مورد کاوش قرار گرفته و با استفاده از پارگراف و محدوده آیه، متون تفاسیر کلیه آیاتی که در آن متن در کنار هم آمده است شناسایی و ارائه شده‌اند. البته در پایگاه جامع قرآنی مستندات این بخش نیز موجود است و پژوهشگران قرآنی می توانند علاوه بر آیات، مستندات ارتباط را نیز در تفاسیر مختلف مشاهده بکنند.
3. آیات مرتبط موضوعی
این قسمت نیز با استفاده از بخش فرهنگ موضوعی قران طراحی و ارائه شده است به اینصورت که به صورت هوشمند و با استفاده از ابزار فناوری اطلاعات و قابلیت ماشینی است آیاتی در در بیش از سه موضوع باهم مشترک هستند باهم مرتبط شده‌اند.
هر سه مورد مذکور در حالت پیش فرض ذیل قسمت آیات مرتبط نمایش داده می‌شوند که کاربر با امکان فیلتر کردن می‌تواند هر آیات هرکدام را به تنهایی مشاهده بکند.
فهرست موضوعی
کارتابل موضوعات یا فهرست موضوعی قرآن از بخش‌های مهم برنامه همراه قرآن نور به شمار می رود. این فهرست موضوعی به صورت مستقل و به زبان فارسی و عربی ارائه شده است. در این قسمت لیست موضوعات قرآنی با قابلیت جستجو ارائه شده است و کاربر می‌تواند از طریق جستجو در لیست، به آیات موضوع انتخابی خود دسترسی داشته باشد. 
اعلام و اسماء
در این بخش اعلام و اسماء قرآنی در دو لیست مجزاء و به دو زبان فارسی و عربی ارائه شده است.
اعلام و اسمای قرآنی یکی از مباحث مهم در تفسیر آیات قرآن کریم است. قرآن پژوهان برای فهم صحیح آیات قرآن، به یکسری مسائل کلیدی نیاز دارد که از جمله آنها، اَعلام قرآن است. اَعلام خود بر دو نوع است: صریح و غیرصریح. اعلام صریح، مانند اسامی انبیای الهی، یا مکان‌هایی که نام آنها در آیات ذکر شده است. اعلام غیرصریح، واژگان مبهمی هستند که به علم برمی‌گردند؛ مانند ضمایر، اسمای موصول و اسمای اشاره.
در این بخش کاربر با جستجو یا انتخاب عَلَم مورد نظر خود آیات مربو ط به آن را مشاهده می‌کند همچنین علاوه بر آن برای هر کدام از اعلام یک مقاله ذکر شده است. مجموع اعلام  و اسماء بیش از هزار و هفتصد مدخل است و به همین تعداد نیز مقاله وجود دارد.
در این بخش همچنین مرتبطات و مترادفات اعلام ارائه شده‌اند زیرا که برخی از این اعلام، با هم مرتبط و بعضی نیز مترادف یکدیگرند؛ برای مثال، وقتی عَلَمی مانند ابراهیم انتخاب می‌شود، هاجر، ساره، اسماعیل، اسحاق و مکه نیز از مرتبطات این عَلَم محسوب می‌گردد و باید در دسترس کاربر قرار بگیرد تا در صورت لزوم، تحقیق خود را توسعه ببخشد و استفاده مطلوب‌تری از فهرست اعلام ببرد.
ویژگی دیگر اعلام قرآن عرضه طبقه‌بندی و گروه‌بندی اعلام است این گروهها عبارتند از: نامهای خداوند، معجزات، پیامبران، مکانها، زمانها، گیاهان، جانوران، جنگها و...
ارتقاء و بروزرسانی
لازمه‌ برنامه‌های همراه بروزرسانی‌های متعدد در جهت ارائه امکانات بیشتر و رفع خطاهای احتمالی می‌باشد زیرا که پشتیبانی از برنامه‌های تولید شده و اهمیت دادن به درخواست کاربران بعد از تولید، باعث افزایش ارزش و اعتبار و جلب اعتماد هر چه بیشتر کاربر شده در نتیجه تعداد نصب برنامه را بالا می‌برد. برنامه کاربردی همراه قرآن نور نیز از این قاعده مستثنی نبوده و ارتقاء آن همواره در دستور کار مرکز نور می‌باشد این بروزرسانی‌ها می تواند شامل افزایش تعداد ترجمه‌ها، تفاسیر، صوت قاریان، ترجمه و تفاسیر گویا، بهبود نمایش در قسمت‌هایی مانند اعراب و آیات مرتبط، اصلاح محتوایی قسمت فهرست موضوعی و اعلام، افزایش زبان‌های رابط کاربری و در مواردی ارتقاء ساختار نرم افزار و شکل ارائه محتوا باشد که در زمان‌های مختلف با توجه به افزایش امکانات و نیاز و درخواست کاربران انجام می‌گیرد.
در اینجا به دو بخشی که قرار است در بروزرسانی‌های آینده نزدیک اضافه بشود اشاره می کنیم:
واژگان یا مفردات قرآن:
با توجه به اینکه اولین و ابتدائی ترین مرحله برای رسیدن به فهم و تفسیر آیات قرآن کریم شناخت معنای واژگان قرآنی است، قسمت مفردات قرآن از اهمیت ویژه ای برخوردار است در این بخش واژگان قرآنی که دارای توصیفات معنایی در کتب لغوی و قاموس‌های قرآنی می‌باشند در ذیل آیات ارائه خواهند شد این توصیفات به دو زبان فارسی و عربی هستند و به همه واژگان آیات مشابه توسعه خواهند یافت.
البته قسمت مفردات یک بخش مستقلی هم خواهد داشت که کاربر با جستجوی واژه‌های قرآن به معانی آن در کتب مختلف لغوی دسترسی پیدا می کند و بعد از آن می تواند آیاتی که شامل این واژه هستند را مشاهده بکند.
ختم قرآن
از دیگر قابلیت‌هایی که به صورت یک ابزار جانبی به برنامه قرآن نور اضافه خواهد شد می‌توان به امکان ختم قرآن اشاره کرد. کاربران می‌توانند توسط این برنامه ختم‌های خود را در ماه‌های مختلف سال خصوصا ماه مبارک رمضان مدیریت بکنند این قسمت شامل بخش ختم شخصی و گروهی خواهد بود و امکانات پیشرفته‌ای برای مدیریت آن گنجانده خواهد شد.
سخن پایانی
با توجه به وجود منابع و محتوای غنی علوم اسلامی در مرکز تحقیقات علوم اسلامی، ورود این مرکز به عرضه برنامه‌های موبایلی و ارائه این اطلاعات در اپلیکشن‌های همراه امری بسیار مبارک و لازم بود، و لازم است همزمان با ارتقاء و بروزرسانی هایی که انجام می پذیرد تبلیغ این اثر فاخر نیز به نحو شایسته ای انجام پذیرد زیرا که در جامعه امروزی تبلیغات در جهت آگاهی بخشی به جامعه مذهبی و مشتاق به برنامه‌های قرآنی حرف اول را می زند. امید است مرکز با استفاده از ظرفیت تبلیغاتی خود در رسانه ملی و پیام رسان‌های مختلف فضای مجازی و مخصوصا کانال‌های مذهبی پرمخاطب بتواند به اهداف خود در جهت نشر و ترویج فرهنگ قرآنی و علوم اسلامی در سطح جهانی دست پیدا بکند. 
وآخر دعوانا أن الحمد لله رب العالمین.

• جهت دانلود رایگان نرم‌افزار اندرویدی جامع قرآنی، اینجا کلیک کنید.