پدیدآور: محمدبن عمربن محمد زمخشری

ترجمه: مسعود انصاری

مشخصات نشر: تهران، ققنوس، 1389

شماره دیویی: الف ت / ک 52 ز 297/1724

تفسیر کشاف، تحت عنوان اصلی الکشّاف عن حقایق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، از مهم‌ترین، روشمندترین و علمی‌ترین تفاسیر قرآن کریم است و همواره مورد اعتماد مفسران بوده‌است. رویکرد خردگرایانه و بلاغی آن که بر محمور پدیده نظم، در گزارش اعجاز قرآن بیان شده‌، جایگاه ویژه‌ای به این تفسیر بخشیده‌است و افزون بر آن، پرداختن به قرائت‌ها و بیان معانی آن‌ها، روایات تفسیری، بیان نکات نغز نحوی، صرف، اشتقاق، طرح اساسی‌ترین پرسش‌ها و پاسخ گفتن به آن‌ها و استشهاد به نثر و نظم عربی در تک واژگان و عبارات و گزاره‌های قرآنی، از اصلی‌ترین ویژگی‌های این تفسیر است. این تفسیر، پس از گذشت ۹۰۴ سال از تألیف آن، برای نخستین بار به زبان فارسی ترجمه شده‌است.

 کتاب تفسیر کشاف، اثر ابوالقاسم محمد خوارزمی زمخشری است که تاریخ تألیف آن به قرن ششم هجری بازمی‌گردد و اکنون با ترجمه مسعود انصاری منتشر شده‌است. این کتاب با حضور مترجم و جمعی از اندیشمندان و قرآن پژوهان، عصر روز یکشنبه، چهاردهم آذرماه، در انتشارات ققنوس رونمایی شد.

 در این مراسم، استاد بهاءالدین خرمشاهی، مترجم قرآن و قرآن پژوه معاصر و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، با اشاره به این موضوع که تفسیر کشاف زمخشری دارای عظمت زیادی است، به بیان خاطرات خود از ترجمه قرآن کریم پرداخت و گفت: زمانی که مشغول ترجمه قرآن بودم تفسیرهای گوناگون و مختلفی رامورد مطالعه و بررسی قرار ‌دادم. حدود صد تفسیر داشتم که از میان آن‌ها ناگزیر به انتخاب بودم و حدود پانزده تفسیر برای مطالعه مورد انتخاب قرار گرفت. از میان این تفسیرها می‌توان به تفاسیر ابوالفتوح، مجمع البیان، کشف الاسرار، تفسیر کشاف، تفسیر کاشف و تفسیر المیزان علامه طباطبایی اشاره کرد.

وی در بخش دیگری از سخنان خود افزود: در حل مشکلات ترجمه اگر بتوانم نظیری برای تفسیر کشاف زمخشری بیان کنم باید از تفسیر مجمع البیان و تفسیر کبیر رازی یاد کنم که عظمت این تفسیر را نشان می‌دهد.

 وی تصریح کرد: زمخشری فارسی هم صحبت می‌کرده و ترجمه قرآن به زبان‌های دیگر را نیز جایز می‌دانسته‌است. بین کلام معتزله و شیعه تجانس‌هایی بوده و با یکدیگرارتباطات متقابل داشته‌اند. این شباهت‌ها به میزانی است که برای نمونه سیّد مرتضی را برخی معتزله و برخی شیعه می‌دانند.

 استاد خرمشاهی در ادامه به توانمندی مترجم در ترجمه این اثر پرداخت و گفت: مترجم این تفسیر آثار مختلفی را ترجمه کرده و ترجمه قرآن نیز دارد و سیره نبوی را نیز ترجمه کرده‌است. نثری که انصاری می‌نویسد نثر متعارف امروزی است. این نثر دارای دو بهره است. بهره اول این است که این نثر عربی‌گرا و عربی‌زدا نیست و دوم اینکه این نثربهره‌ای از کهن‌گرایی دارد. کهن‌گرایی ترجمه این تفسیر زیاد است و حق هم همین است. وی افزود: در ذهن بنده همواره بعید می‌نمود که کسی بتواند تفسیر کشاف را به زبان فارسی ترجمه کند؛ چرا که زبان عربی این کتاب ثقیل است و مباحث زیادی در آن طرح شده‌است. ترجمه این اثر و انتقال آن نثر شیوایی که زمخشری داشته بسیار سخت می‌نمود که احساس کردم مسعود انصاری در این کار موفق خواهد شد.