گفتگو از همبستگی و تناسب آیات قرآن کریم، بحثی زیربنایی است که در نحجوه نگرش ما به قرآن و چگونگی برداشت از محتوای آن، تاثیر بسزایی خواهد داشت. مطالعه و بررسی درباره هماهنگی و تناسب میان اجزا و بخش های قرآن حکیم، یکی از جذاب ترین و سودمندترین دانش های قرآنی است و نکات قرآن شناختی و تفسیری فراوانی را در خود نهفته دارد.
برخی از آثار و فواید این بحث:
الف: توانمند ساختن مفسر و گشودن دریچه هایی جدید در تفسیر:
تفسیر کامل و ژرف متن، آن گاه میسر است که خواننده بر چگونگی ساختار آن واقف گردد و ارتباط میان بخش های آن را به خوبی دریابد. شناسایی این ساختار، به شناخت چگونگی ترکیب اجزای آن و رابطه میان آن ها بستگی دارد که در سایه بحث تناسب میسّر خواهد بود.
شاید بارها سوره هایی از قرآن را خوانده باشیم، اما به روح و محتوای آن پی نبرده و این نکته را درنیافته باشیم که این سوره، نصّی یکپارچه است که اهداف و موضوعات ویژه ای دارد و آغاز و انجام آن با مضمون سوره و نیز با یکدیگر تناسب دارد و نیز به چگونگی انتقال از موضوعی به موضوع دیگر و پیوند آن ها پی نبرده باشیم. البته جای نعجب نیست؛ چرا که مفسران زیادی بوده اند که قرآن را به تمامی تفسیر کرده اند، اما به این نکات توجهی نداشته اند.
تفسیر سوره و مجموعه نگری به آیات آن، دریچه ای دیگر از تفسیر قرآن است که در پرتو آن، آثار ارزشمندی در زمینه تفسیر و علوم قرآن پدید آمده است. این نوع تفسیر و همین گونه تفسیر موضوعی، پیوندی استوار با بحث تناسب دارد.
ب: پاسخ به شبهات و دفاع از حریم قرآن کریم
برخی قرآن را کتابی پراکنده و گسسته از هم معرفی می کنند. پاسخ به این شبهه، در سایه اثبات پیوستگی و یکپارچگی سبک قرآن، میسّر است.
سعید حوّی می نویسد: زمانی که من دیدگاهم را درباره پیوند میان آیه ها و سوره ها به دیگران عرضه می کردم، بارها از من پرسیده می شد که فایده این موضوع چیست؟ و من پاسخ می دادم که یافتن ارتباط میان آیات و سور، در پاسخ گویی به این شبهه خدمت خواهد کرد که میان آیات یک سوره، هیچ نقطه اشتراکی که آن ها را گرد خود آورد، وجود ندارد و همین طور در پاسخ به این شبهه که هیچ رابطه و پیوندی میان سوره های قرآن وجود ندارد. این مسئله در سخن بشر شایسته نیست تا چه رسد به کلام پروردگار! این شبهه تلاش می کند که به مسلمانان بگوید کتاب الهی از سطح کتاب های بشر پایین تر است، شبهه بسیار خطرناکی است...
ج: اثبات معجزبودن قرآن
برخی از مفسران و عالمان فن بلاغت، مهم ترین جلوه اعجاز قرآن را در نظم و تالیف و چگونگی ترکیب و چینش واژگان و تناسب سبک آن دانسته اندکه قابل تقلید و اقتباس نیست. فراگرفتن موضوع هماهنگی و تناسب آیات قرآن، خشتی بر برج سخن از اعجاز قرآن می نهد. نظم و ترتیب شگرفی که خداوند در قرآن بنا نهاده است، به تنهایی می تواند دلیل اعجاز قرآن باشد. از آغاز تا پایان قرآن را که مرور می کنیم، به تمامی دارای چینشی استوار، ساختاری دقیق و سبکی متین است و هماهنگی و همبستگی در تمام پیکره آن جریان دارد؛ از نظم حروف و کلمات آن تا ترکیب جملات و آیات آن، همگی همسو و منسجم، همگون و هماهنگ و همساز و همخوان است و این در حالی است که قرآن، نزولی تدریجی داشته و در طول سالیانی دراز و به مناسبت های گوناگون فرود آمده است. به طور یقین از عهده بشر خارج است که بخواهد سخنانش را در طول بیست و چند سال سامان دهد و این گونه سازمند، همسان و یکنواخت باشد.
منبع: کتاب «هماهنگی و تناسب در ساختار قرآن کریم»/ تالیف: حسن خرقانی
