پدیدآور: بدرالدین محمدبن عبدالله زرکشی
مشخصات نشر: تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1391
مشخصات ظاهری: 4ج
شماره دیویی: ب 34 ز 297/15
معرفی کتاب:
کتاب « برهان؛ کتاب جامع علوم قرآن» ، چکیده‌ای از آرای محققان متقدم است و به زبان عربی تألیف شده، مشتمل است بر: مقدمه، دو فصل، و ۴۷ باب. فصل اول درباره کلیات تفسیر، مانند انواع تفسیر، و فصل دوم درباره علوم قرآنی و منشأ آن است که بر مبنای نظریات مختلف علما، وجوه گوناگونی درباره آن مطرح شده است. سپس ۴۷ باب، هر یک در بیان یکی از انواع علوم قرآنی، آمده که عبارت است از: شناخت سبب نزول؛ ارتباط آیات با یکدیگر؛ فاصل آیات؛ وجوه و نظایر؛ علم به آیات متشابه؛ علم به آیات مبهم؛ درباره سرآغاز سوره‌ها؛ درباره پایان سوره‌ها؛ درباره شناخت آیات مکی و مدنی؛ شناخت نخستین قسمتی که از قرآن نازل شد؛ چگونگی نزول قرآن؛ گردآوری قرآن و صحابه حافظ قرآن؛ شناخت تقسیم بندی قرآن بر حسب سوره‌ها و ترتیب سوره‌ها، آیات و تعداد آنها؛ شناخت نام‌های قرآن؛ آنچه در قرآن به «لغت» (گویش) غیرحجازی است؛ آنچه در قرآن از لغات غیرعربی است؛ شناخت غریب القرآن؛ شناخت تصریف؛ شناخت احکام؛ شناخت لفظ یا ترکیب نیکوتر و فصیح‌تر؛ تفاوت کردن الفاظ بر اثر زیاد یا کم شدن؛ وقف و ابتدا؛ شناخت توجیه قرائات؛ علم به رسم الخط قرآنی؛ فضایل قرآن؛ خواص قرآن؛ آیا در قرآن قسمتی بهتر از دیگری است ؟؛ آداب تلاوت قرآن؛ آیا جایز است که در نوشتار، نامه و سخنرانی، قسمتی از آیات قرآن به کار رود؟؛ امثال قرآن؛ احکام قرآن؛ جدل در قرآن؛ ناسخ و منسوخ قرآن؛ توهم اختلاف در قرآن؛ شناخت محکم و متشابه؛ حکم آیات متشابهی که درباره صفات خداوند است؛ اعجاز قرآن؛ وجوب تواتر قرآن؛ یاری سنّت در فهم قرآن؛ شناخت تفسیر قرآن؛ شناخت وجوب در مخاطبات؛ بیان حقیقت و مجاز قرآن؛ کنایه و تعریض؛ اقسام معنای کلام؛ تعدادی از اسلوب‌های بلاغی قرآن؛ و شناخت ابزار و ادواتی که مفسر به آن نیاز دارد.
مؤلف کتاب « برهان؛ کتاب جامع علوم قرآن» در هريك از اين مباحث، ابتدا تاريخچۀ پژوهش آن را بيان، و خود آن را تعريف مى‌كند، سپس به بررسى ديدگاه علما دربارۀ آن مبحث مى‌پردازد و از کتاب‌ها و دانشمندان بسيارى نقل قول مى‌كند، از جمله ؛ كشاف و اساس البلاغة زمخشرى، المفردات راغب، تاريخ طبرى، امالى سيد مرتضى، و اسباب النزول واحدى و ميان آراى علما، مناظره‌اى غيابى به وجود مى‌آورد، سپس از بحثها نتيجه‌گیرى مى‌كند و سرانجام نظريۀ خود را مى‌گويد و اشكال عقايد علماى پيش از خود را با استدلالهاى ادبى، تفسيرى، فقهى و حديثى مطرح مى‌سازد و گاهى ذيل عنوان «فصل» به مطالب حاشيه‌اى يا شرحهاى اضافى مى‌پردازد تا سخن را تكميل كند...
ترتيب منطقى انواع و فصول، بيان مشروح آراى گوناگون و دلايل قائلان به هر رأى و رأى خود مؤلف، ايجاز و استحكام عبارات، و نثر ساده از ویژگی‌هاى اين كتاب است.در مقابلۀ متن با منابعى كه زركشى از آنها سود جسته، دقت و صحت مطالب آن آشكار مى‌شود، زيرا مؤلف با هوشمندى و تسلط بر انواع علوم، درشناخت انواع سخن، از دشوار و آسان و نادر و غريب، و دريافت شاذّ و غير شاذّ صاحبنظر بوده است.
