به‌مناسبت هفته قرآن و عترت دانشگاه‌ها، تعدادی از اساتید و دانشجویان رشته علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهرکرد در میزگرد ایکنا با موضوع «واکاوی و تحلیل رسالت گروه قرآن و حدیث دانشگاه در نشر و توسعه فرهنگ قرآنی» در جامعه گرد هم آمدند و به این پرسش اساسی پاسخ دادند که آیا دانشگاه رسالتی در اشاعه سبک زندگی قرآنی در بین آحاد جامعه دارد؟
هفته قرآن و عترت دانشگاه‌ها همه ساله از ۱۸ تا ۲۴ آبان‌ماه با اجرای برنامه‌های متنوع قرآنی برگزار می‌شود و فرصتی است تا با رصد و تحلیل فعالیت‌های قرآنی دانشگاه‌ها چه در حیطه آموزش و ترویج و چه پژوهش، راهکارهای اشاعه و ارتقای این فعالیت‌ها ترسیم شود.
به همین انگیزه، ایکنای چهارمحال‌وبختیاری میزبان میزگردی با موضوع «واکاوی و تحلیل رسالت گروه قرآن و حدیث دانشگاه در نشر و اشاعه فرهنگ قرآنی در جامعه» و با حضور علیرضا فهیم، مدیر گروه قرآن و علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهرکرد، مجید روحی، عضو هیئت علمی این گروه و فائزه علایی و مرضیه الله‌بخشی دانشجویان سال آخر این رشته بود. اساتید و دانشجویان حاضر در میزگرد ایکنا به این پرسش اساسی پاسخ دادند که آیا دانشگاه و به‌ویژه گروه علوم قرآن و حدیث رسالتی در اشاعه سبک زندگی قرآنی و گسترش فرهنگ قرآنی در بین آحاد جامعه دارد؟
«لِوَجْهِ اللَّهِ»؛ سرلوحه کار قرآنی
علیرضا فهیم، مدیر گروه قرآن و حدیث دانشگاه شهرکرد در این نشست در خصوص رابطه قرآن و اهل‌بیت(ع) با نقل فراز «وَ بِاسْمائِكَ الَّتى مَلَأَتْ ارْكانَ كُلِّ شَىءٍ» از دعای کمیل، اظهار کرد: بر طبق این فراز، هستی و قوام تک‌تک اشیاء وابسته به اسماء الهی است؛ خداوند در قرآن می‌فرماید: «وَعَلَّمَ آدَمَ الأَسْمَاء کُلَّهَا» (بقره/۳۱) و این یعنی اسماء الهی به آدمی ارزش می‌دهند و انسان حقیقت این اسماء را داراست.
فهیم افزود: بر طبق باور دینی ما، پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) به‌عنوان انسان‌های کامل وارث اسماء هستند یعنی این اسماء به آنان تعلیم داده نشده و اکتسابی نبوده بلکه جزئی از حقیقت وجود آنان است. در فراز «أَنْبِئْهُمْ بِأَسْمَائِهِمْ» از آیه ۳۳ سوره بقره آمده که ملائکه از جانب حضرت آدم نسبت به اسماء الهی مطلع می‌شوند پیداست که حتی ملائکه دارای این اسماء نیستند.
وی با ذکر اینکه نمونه‌هایی از انسان‌های کامل که به مقامی از اسماء الهی رسیده‌اند وجود دارد، ادامه داد: اگر انسان بخواهد حقیقت قرآن را دریافت کند باید یکی از نمونه‌های انسان‌های کامل را که در مذهب ما معصومین(ع) هستند، الگوی خود قرار دهد زیرا تجسم قرآن در اهل بیت عصمت و طهارت تحقق یافته و مقام این بزرگواران و اولیای الهی از فرشتگان بالاتر است.
فهیم با استناد به آیه «إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزَاءً وَلَا شُكُورًا» (انسان/۹)، بیان کرد: این آیه شریفه که بر طبق تفاسیر در مورد حضرت امام علی(ع) و خانواده ایشان نازل شده است اشاره دارد که این بزرگواران چه در دیدگاه و عقیده و چه در مقام عمل، جز وجه خدا را نمی‌بینند و جز به رضای الهی نمی‌اندیشند پس قاعدتاً ما نیز به‌عنوان پیروان علی(ع) و خاندان ایشان، در تمام امور باید لِوَجْهِ اللَّهِ را دنبال کنیم که با حقیقت پیام قرآن همخوانی دارد.
این مدرس دانشگاه تأکید کرد: هر فعالیتی که برای قرآن انجام می‌دهیم اگر عنصر لِوَجْهِ اللَّهِ را نداشته باشد، با دیگر فعالیت‌ها هیچ فرقی ندارد و ما را از هدف متعالی دور می‌کند. طبیعتاً «كُلٌّ يَعْمَلُ عَلى شاكِلَتِهِ» (اسراء/۴۸) هر کسی بر طبق شاکله وجودی خودش عمل می‌کند اما در گروه علوم قرآن و عترت دانشگاه شهرکرد تلاش این بوده است که مؤلفه رضای الهی سرلوحه کار قرار گیرد.
تربیت متخصصان قرآنی
فهیم با تأکید بر اینکه دانشگاه در راستای تربیت متخصصان، وظایفی را نیز نسبت به اجتماع دارد، توضیح داد: درواقع دانشگاه باید متخصصانی را تربیت کند که به اجتماع خدمت کنند و فراتر از اینها، دانشگاه باید بتواند اراده‌ها را تابع اراده الهی کند و همگان در جهت لِوَجْهِ اللَّهِ و رضای الهی فعالیت‌های خود را پیش ببرند نه آنکه صرفاً به دنبال جزا و پاداش باشند.
وی به سه روش برای تابع کردن اراده‌ها در جهت اراده الهی اشاره کرد و گفت: زبان زور، یکی از این روش‌هاست یعنی مثلاً دانشجو یا دانش‌آموز را اجبار کنیم که سر کلاس قرآن بنشیند؛ دوم زبان تشویق است مانند زمانی که دانشجویان در مسابقات قرآن شرکت می‌کنند مورد تشویق قرار می‌گیرند و جایزه دریافت می‌کنند.
فهیم روش سوم را آگاهی مؤثر مطرح کرد و توضیح داد: در اینجا افراد خودشان به این فهم می‌رسند که اگر قرآن را بیاموزند و انس گیرند، فواید معنوی و روانشناختی فراوانی برایشان دارد؛ زبان اجبار و تشویق کاتالیزور و چاشنی هستند و به‌صورت دائمی نمی‌توانند کارکرد داشته باشند بلکه هر فرد باید به این آگاهی برسد که زندگی برای رضای الهی و بر طبق دستور قرآن سراسر سود است.
رسالت دانشگاه در التزام جامعه به قرآن
این مدرس دانشگاه با تصریح اینکه آگاهی مؤثر سبب ایجاد التزام نظری و عملی در فرد می‌شود، گفت: دانشگاه وظیفه دارد به این بپردازد که چگونه می‌توانیم آگاهی مؤثر به آحاد جامعه بدهیم که خودشان التزام نظری و عملی به قرآن پیدا کنند و با این کتاب آسمانی انس بگیرند. دانشجویان نیز اگر با همین آگاهی مؤثر دست به انتخاب رشته علوم قرآن و حدیث زده باشند، طبعاً نتایج بهتری از این رشته نصیب خودشان و جامعه خواهد شد.
وی با اشاره به خاطرات خود از کلاس‌های قرآن سیار در محلات خمینی‌شهر اصفهان، بیان کرد: فعالیت‌های قرآنی در این منطقه و همچنین در خود اصفهان خودجوش و مردمی بود و گاه گردانندگان این محافل قرآنی کسانی بودند که حتی سواد خواندن هم نداشتند اما مصر بودند که جوانان و اهالی محلات را در منزل خود جمع کنند و قرآن بخوانند. این جلسات ثمرات فراوانی برای جامعه دارد و خلأ آن در اینجا احساس می‌شود که باید با جهاد و ایثار در این موضوع کار شود.
فهیم با بیان اینکه معمولاً در گذشته روحانیت برپا دارنده کلاس‌ها و جلسات قرآنی بود، تصریح کرد: به نظر می‌رسد روحانیت تحت‌الشعاع مشکلات و مشغله‌ها در این نقش کمرنگ ظاهر شده است؛ دانشگاه نیز در این خصوص وظیفه‌ای دارد و اساتید در کنار اینکه طبیعتاً برای معیشت باید کار کنند، به فعاليت رایگان‌بخشی نیز روی بیاورند زیرا این دست فعالیت‌ها باعث شادکامی دل می‌شود و اساتید با توجه به مسیری که قرآن ترسیم کرده است با الزام درونی و لِوَجْهِ اللَّهِ با اشراف و تسلط، راهبری کاری را برای قرآن به دست گیرند بی‌آنکه به دنبال پاداش باشد.
وظیفه اساتید دانشگاه در فعالیت قرآنی رایگان‌بخشی
این مدرس دانشگاه موانع فعالیت‌های رایگان‌بخشی را امری طبیعی مطرح کرد که اگر کار برای خدا باشد این موانع بازدارنده نخواهد بود، افزود: به یاد دارم زمانی که در دانشگاه صنعتی اصفهان مشغول تحصیل بودم بر طبق علاقه شخصی خودم با تعدادی دیگر از دانشجویان یک کلاس قرآن تشکیل دادیم که تا ۵۰۰ نفر جمعیت به این کلاس می‌آمدند و تا چند سال این جریان قوی ادامه داشت، بسیاری از شرکت‌کنندگان این کلاس امروز مدیران مملکت هستند و قائلند که هنوز تأثیر معنویت آن کلاس بر زندگی آنان جاری و ساری است.
فهیم ادامه داد: افراد متدین متمول منزلی را در اختیار ما می‌گذاشتند و زمانی هم می‌شد که این افراد تحت تأثیر مسائل مختلف و القای اطرافیان منزل را از ما می‌گرفتند و لذا در مسیر برپایی این کلاس بارها با موانع و معضلات روبرو می‌شدیم اما به هرحال کار را پیش می‌بردیم اگرچه به‌تدریج با افزایش مشغله‌ها و فشار مشکلات، بنده طبیعتاً آستانه تحملم به پایان رسید و این کلاس ناچاراً تعطیل شد.
عضو هیئت علمی دانشگاه شهرکرد تصریح کرد: علاوه بر کارهای رایگان‌بخشی در حوزه فعالیت‌های قرآنی که دانشگاه نیز رسالتی در این راستا دارد، مدیران و نهادهای متولی نیز باید افق روشنی در حوزه فعالیت‌های قرآنی ترسیم کنند؛ امروز برای ما مشخص نیست نهادهای قرآنی چه هدفی را برای خود تعریف کردهاند.
مفهوم‌شناسی «علوم قرآنی»
فهیم در ادامه در خصوص مفهوم‌شناسی «علوم قرآنی»، توضیح داد: واژه علم که مفهومی مدرن است و از قرن ۱۸ باب شده باید دارای سه مؤلفه اندازه، مسئله و روش باشد؛ در غرب جریانی با نام نقد تاریخی کتاب مقدس شکل گرفت تا به این پرسش پاسخ دهند که آیا کتاب مقدس را می‌توان با روش علمی مطالعه کرد و این روش چیست؟ که مطالعات و علوم قرآنی ریشه در همین مسئله دارد.
وی ادامه داد: قرآن یک متن است بنابراین زبان دارد و علوم قرآنی شامل تمام علومی است که برای شناخت قرآن به کار می‌آیند که شامل زبانشناسی، نشانه‌شناسی، معناشناسی، روش‌های هرمنوتیک و... است. نکته دیگر این است که آیا با علوم و روش‌های تجربی می‌توان گزاره‌های قرآن را مطالعه کرد؟
فهیم با تأکید بر اینکه مطالعه قرآن در دانشگاه قاعدتاً فقط از شیوه‌هایی که توسط عقل تأیید می‌شود اعم از زبانشناسی، نشانه‌شناسی و... موضوعیت دارد، افزود: اما نکته اینجاست که قرآن بر قلب پیامبر(ص) نازل شد و لذا در سرگذشت کربلایی کاظم ساروقی داریم که در یک لحظه حافظ قرآن شد در حالی که بی‌سواد هم بود و این از نگاه عقل امکان‌پذیر نیست.
وی با تأکید بر اینکه این فرایند فراعقلی را در دانشگاه نداریم بلکه علوم در حوزه فهم متن قرآن تحت عنوان دروس و واحدهایی به کار گرفته می‌شود، توضیح داد: ضعفی که در سرفصل‌ها وجود دارد این است که می‌گویند کاربردی نیست اما درواقع علت آن است که اساتیدی که برای تدریس علوم زبانشناسی یا نشانه‌شناسی به کار گرفته می‌شوند چه بسا شناخت از قرآن ندارند یا اساتید قرآن هستند اما با علوم جدید آشنا نیستند؛ بنابراین دانشگاه که باید رشددهنده و توسعه‌بخش علوم قرآنی باشد، از کمبود استاد و پژوهشگر رنج می‌برد و مشکل استاد علوم قرآنی حتی در کشورهای عربی نیز مشهود است لذا می‌بینیم که فردی همچون ایزوتسوی زبانشناس که از طریق ترجمه با قرآن انس داشت، به معناشناسی قرآن پرداخته و آثارش به عنوان دروس پایه در دانشگاه‌های ما تدریس می‌شود.
علوم روز؛ در خدمت فهم قرآن
مدیرگروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهرکرد بیان کرد: رسالت اصلی دانشگاه همین به‌کارگیری علوم روز جهان در مطالعه و بررسی قرآن کریم است که برای نیل به اهداف باید متخصصان حرفه‌ای برای تحقق این مهم داشته باشد؛ اما دانشگاه نسل چهارم و پنجم یک وظیفه دیگر هم دارد ناظر بر اجتماع‌محور بودن و نگاه به مسائل اجتماعی که معتقدم دانشگاه‌های ما در این حوزه کامل نیستند.
فهیم ادامه داد: ما در دانشگاه روانشناسی را باید داشته باشیم که بتواند ذهن مخاطب را قرآنی کند این در حالیست که حتی روانشناسانی که مدعی روانشناسی اجتماعی با نگرش به منابع اسلامی و قرآنی هستند، ناگزیر به مراجعه به منابع غربی می‌شوند.
وی تأکید کرد: نگاهی به موضوعات رساله‌های دانشگاهی کشور گویای آن است که تمامی موضوعات در فضای سنتی یعنی قبل از دوران مدرن قرار دارند و دغدغه‌های دانشگاه نسل جدید که باید موضوعات روز جامعه را در دستور کار قرار دهند در این رساله‌ها و پايان‌نامه‌ها به چشم نمی‌خورد لذا این نقیصه نیاز به بازنگری اساسی دارد.
فهیم با بیان اینکه عموماً از دانشگاه انتظار نقش کارکردی و کاربردی دارند، تصریح کرد: در حالی که کاربردی بودن تنها یکی از وظایف دانشگاه از دیدگاه فلسفه علم به شمار می‌رود؛ به‌ویژه در رشته‌های محض از جمله علوم قرآن و حدیث به موضوعاتی پرداخته می‌شود که شاید اصلاً کاربردی و ناظر به مسائل و مشکلات اجتماعی نباشند و بخش عظیمی از کارکرد دانشگاه همین پرداختن به علم است.
وی گفت: هدف سیاستگذار از تأسیس برخی رشته‌های محض این است که مشکل علم را حل کنند و به نظرم مطالعات علوم قرآنی به دنبال آن است که با به‌کارگیری علوم متن‌شناسی و زبانشناسی و... به فهم قرآن در معنای جدید برسد و این هدف الزاماً کاربردی نیست اگرچه اهداف فرعی این دست رشته‌ها نیز غالباً کاربردی است.
نگاهی به سرفصل‌های علوم قرآن و حدیث
مجید روحی، عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهرکرد با اشاره به اینکه این رشته بر طبق سرفصل مصوب وزارت علوم ۱۳۵ واحد دارد، اظهار کرد: از این تعداد، ۱۰۰ واحد در همه دانشگاه‌ها مشترک بوده و ۳۵ واحد مربوط به گرایش‌ها است که شش گرایش شامل مطالعات قرآن، مطالعات حدیث، تربیت دبیر آموزش قرآن و حدیث، تربیت مربی آموزش قرآن و حدیث، فرهنگ و رسانه، و هنرهای قرآنی (کتابت و قرائت) برای این رشته تعریف شده است.
وی با ذکر اینکه در دانشگاه شهرکرد، رشته علوم قرآن و حدیث از سال ۹۷ با گرایش تربیت دبیر آموزش قرآن و حدیث دایر است و پیش از آن در گرایش مطالعات قرآن فعالیت می‌کرد، ادامه داد: ۳۵ واحد این گرایش درواقع واحدهای ناظر به موضوعات برنامه‌ریزی درسی است که در دانشگاه فرهنگیان نیز تدریس می‌شود و اساتید این دروس نیز از این دانشگاه دعوت می‌شوند.
روحی بیان کرد: گرایش تربیت دبیر آموزش قرآن و حدیث درواقع تلفیقی از علوم قرآنی و علوم تربیتی و یک کار بین‌رشته‌ای است که در سرفصل‌های مصوب وزارت علوم دیده شده و فوایدی هم دارد از جمله اینکه دانشجویان مهارت تدریس و مربی‌گری را کسب می‌کنند و این گرایش، توان اشتغال‌پذیری دانشجویان را افزایش می‌دهد.
وی با بیان اینکه ۱۰۰ واحد درسی مشترک در بین تمامی گرایش‌های علوم قرآن و حدیث، اعم از عمومی و تخصصی وجود دارد، تصریح کرد: غیر از دروس عمومی، سایر واحدها در چهار حوزه اساسی قابل تقسیم‌بندی هستند، بخشی مربوط به دروس پایه مانند ادبیات عرب، منطق، کلام، آشنایی با ادیان بزرگ، رایانه و فضای مجازی و... است، بخش دیگر مربوط به دروس تخصصی است که در سه حوزه اصلی متمرکز هستند یکی حوزه علوم قرآنی را شامل می‌شود که ناظر به شناخت قرآن و ویژگی‌های آیات و سُور است و در هشت واحد درسی به دانشجویان ارائه می‌شود.
روحی بخش دوم دروس تخصصی را مربوط به علوم حدیث دانست و گفت: آشنایی با مصطلحات حدیثی، تاریخ حدیث، فقه‌الحدیث، چگونگی برداشت از احادیث، مواجهه با تعارضات موجود در احادیث و... در این دروس جای می‌گیرد. بخش سوم نیز ناظر به حوزه تفسیر قرآن است که مقدمات، مبانی، تفسیر ترتیبی و موضوعی را در بر می‌گیرد.
مزیت‌های برنامه کنونی رشته علوم قرآن و حدیث
این مدرس دانشگاه با تأکيد بر اینکه برنامه درسی کنونی از مهرماه سال ۹۵ در دانشگاه‌های کشور اجرایی شد، توضیح داد: پیش از آن، تقریباً هر دانشگاهی برنامه درسی مجزایی را برای خود ترسیم می‌کرد اما از سال ۹۵، برنامه کنونی اجرایی شد که به‌نظرم از برنامه‌های قبلی، بهتر و کاربردی‌تر است زیرا در آن، از پرداختن به موضوعات جانبی قرآن کاسته شده و دانشجو به صورت مستقیم به خود قرآن می‌پردازد و به‌ویژه با آشنایی با حزب مفصل، در ۱۴ واحد نظری و عملی، مباحث اصلی و زیربنایی این کتاب آسمانی را فرا می‌گیرد. حزب مفصل یعنی از سوره مبارکه قاف تا پایان قرآن (۶۵ سوره قرآن کریم)، شامل کلیات مباحث قرآن و آموزه‌های پایه‌ای مصحف شریف می‌شود و در آموزش قرآن، جایگاه متمایزی دارد.
روحی افزود: تعریف گرایش‌های مختلف و باز گذاشتن دست دانشگاه‌ها در این خصوص نیز مزیت دیگر برنامه کنونی رشته علوم قرآن و حدیث است که ما نیز در استان بنا به نیاز، گرایش تربیت دبیر آموزش قرآن و حدیث را دایر کردیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه شهرکرد تصریح کرد: در برنامه کنونی به مباحث تدبر و تفسیر، به خوبی و بهتر از گذشته پرداخته شده است؛ کسی که می‌خواهد از تفاسیر قرآن بهره افزون‌تری ببرد نیاز به دانستن برخی علوم مقدماتی از جمله علوم قرآنی و نیز زبان و ادبیات عرب شامل صرف و نحو و علوم بلاغی، روش‌های تفسیری و... دارد که دانشجویان در دوره کارشناسی این دروس را می‌گذارنند.
تدبر؛ وظیفه همگانی
روحی با تأکید بر اینکه تفسیر قرآن یک وظیفه عمومی نیست اما تدبر یک وظیفه عمومی است، گفت: توصیه‌های چندباره قرآن به تدبر در آیات این کتاب الهی، خطاب به همگان است نه فقط علما و مفسران. ما مکلف به تفسیر نیستیم و همه ما نمی‌توانیم مفسر باشیم زیرا مفسر قرآن باید مجهز به حدود ۲۰ تا ۳۰ علم باشد تا بتواند در مقام تفسیر قرار گیرد اما همه ما می‌توانیم به تدبر در قرآن بپردازیم؛ احادیث فراوانی از معصومان(ع) توصیه به بهره‌گیری از قرآن دارند. مثلاً در خطبه ۱۱۰ نهج‌البلاغه که امام علی(ع) توصیه دارند: «تَعَلَّموا القرآنَ فإنَّهُ أحسَنُ الحَديثِ، و تَفَقَّهوا فيهِ فإنّهُ رَبيعُ القُلوبِ، و استَشفوا بنُورِهِ فإنّهُ شِفاءُ الصُّدورِ» (قرآن را فراگیرید چرا که بهترین سخن است و آن را نیک بفهمید که بهار دل‌هاست و به دنبال شفا از نور آن باشید که شفای سینه‌هاست) یا در جایی دیگر می‌فرمایند: «كُونُوا مِنْ حَرَثَتِهِ» (از کند و کاو کنندگان در قرآن باشید) و مخاطبانِ این توصیه‌ها عموم مردم هستند که دعوت به تدبر در قرآن شده‌اند.
عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهرکرد بیان کرد: همه تعابیر معصومین(ع) که مردم را توصیه و تشویق به قرآن کردهاند درواقع دعوت به تدبر در قرآن بوده که وظیفه‌ای همگانی است. برای بهره‌گیری و تدبر در قرآن الزاماً نیازمند سواد بالا نیستیم و چه بسیار انسان‌هایی با سواد اندک که با قرآن، انس و الفت و همنشینی دارند و از نور و هدایت این کتاب آسمانی بهره‌مند می‌گردند و البته این بدین معنا نیست که همه به یک اندازه از قرآن بهره می‌گیرند بلکه هر کسی متناسب با توانمندی‌های علمی و عقلی و طهارت معنوی خود از این سفره توشه بر می‌گیرد.
روحی با تأکید بر اینکه دانشجویان این رشته، هم با اصول و مقدمات تفسیر و هم تفسیر موضوعی که مربوط به تدبر است آشنا می‌شوند، گفت: در برنامه درسی یاد شده چهار واحد تفسیر موضوعی برای دانشجویان مقطع کارشناسی تعریف شده که مربوط به تدبر روشمند در قرآن است تا فرد با کمترین خطا به تدبر در قرآن بپردازد و آن را استنطاق کند.
روحی با بیان اینکه موضوعات پايان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشجویی رشته علوم قرآن و حدیث لزوماً کاربردی و دغدغه‌مندانه نسبت به حل مسائل جامعه نیستند، افزود: دانشجو معمولاً موضوع را بر حسب علاقه خود یا پیشنهاد استاد انتخاب می‌کند و بسیاری از پايان‌نامه‌ها به سمت حل مسائل مبتلابه جامعه جهت داده نمی‌شوند.
پیشنهادی برای کاربردی شدن پايان‌نامه‌های قرآنی
عضو هیئت علمی دانشگاه شهرکرد بیان کرد: اگر بنا باشد همین رویه را در انتخاب موضوعات این رشته در کشور پیش بگیریم نهایتاً در همین نقطه‌ای که هم‌اکنون در کشور قرار داریم، خواهیم بود. با توصیه‌ها و تشویق‌های گفتاری مبنی بر اینکه موضوعات پايان‌نامه‌ها باید کاربردی و ناظر به مسائل روز اجتماع باشند، اتفاقی نمی‌افتد بلکه باید یک ساختار نظام‌مند و فرآیند الزام‌آور در این خصوص شکل گیرد.
روحی ادامه داد: به نظر می‌رسد بهتر است یک جمع از اساتید، فرهیختگان قرآنی، صاحبان نظر و اندیشه و دغدغه‌مندان قرآنی در وزارت علوم دور هم جمع شوند و یک هیئت اندیشه‌ورز برای چاره‌اندیشی در حوزه کاربردی ساختن پايان‌نامه‌های دانشجویی رشته علوم قرآن و حدیث تشکیل دهند. این هیئت از اساتید و صاحب‌نظران کل کشور نظرخواهی کرده و پس از مشخص کردن مشکلات و مسائل و شبهات قرآنی موجود در سطح کشور، فهرستی از موضوعات پژوهشی در حوزه قرآنی یا میان رشته‌ای را با رویکرد کاربردی و ناظر به حل مسائل و شبهات احصا شده تهیه کنند.
وی با تأکید بر اینکه براساس ظرفیت‌های اعلام شده در دفترچه انتخاب رشته، سالانه در کشور بیش از ۷۰۰ دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش محور و دکتری رشته علوم قرآن و حدیث پذیرش می‌شوند، گفت: بنابراین این دانشجویان، سالانه حداقل ۷۰۰ موضوع پایان‌نامه و رساله انتخاب می‌کنند؛ چه خوب است که هیئت اندیشه‌ورز پس از احصای نیازها و تهیه فهرست موضوعات پیشنهادی، مثلاً سالانه حداقل ۳۵۰ موضوع را به دانشگاه‌ها ابلاغ کند و دانشجویان را با راهکارهای تشویقی یا هر راهکار معقول دیگر، به انتخاب این موضوعات سوق دهد و بر کار گروه‌های آموزشی در این باره نظارت پیگیر داشته باشد.
روحی بیان کرد: مرحله بعدی این است که نتایج پژوهش‌ها در هر یک از موضوعات مشخص‌شده، توسط افرادی زیر نظر هیئت اندیشه‌ورز یاد شده، به هر نهاد یا سازمان مربوط در جامعه ارجاع داده شود و با پیگیری و مطالبه مداوم از این نهادها، اجرایی و عملیاتی شدن نتایج حاصل از پژوهش‌ها از آنان خواسته شود.
این مدرس دانشگاه در پایان گفت: برای اجرای کامل و صحیح این فرایند نیاز است که حمایت و پشتیبانی مادی و معنوی از هیئت اندیشه‌ورز، پژوهشگران و اساتید صورت پذیرد تا به‌صورت حساب شده، برنامه‌ریزی شده و روشمند به سمت حل مشکلات فرهنگی و مسائل موجود حرکت کنیم و اگر این مهم محقق شود، ان‌شاءالله شاهد آغاز تحولات چشمگیر در حل مسائل جامعه از پایگاه دانشگاه و رشته علوم قرآن و حدیث خواهیم بود.
ایده‌های قرآنی دانشجویان حمایت شود
فائزه علائی، دانشجوی سال آخر کارشناسی قرآن و حدیث دانشگاه شهرکرد با اشاره به اینکه با انتخاب خودم و از روی علاقه وارد این رشته شدم، اظهار کرد: برخی دروس توانستند انتظاراتم را برآورده کنند اما انتظارات بنده از این رشته بیش از اینها بود و تصور می‌کردم باید برخی مباحث قرآنی در این رشته نظیر مباحث صوت و لحن یا تجوید و نیز تدبر در قرآن به شکل قوی‌تر پرداخته شود.
وی ادامه داد: بنده دوره‌های تجوید را خارج از دانشگاه گذراندم و تا حدودی سواد و مهارت لازم را کسب کرده بودم اما انتظار داشتم تحصیل در رشته علوم قرآن و حدیث فرصت ورود جدی‌تر و قوی‌تر به کتاب آسمانی را برایم فراهم سازد و ارتقا بیابم در حالی که در دانشگاه صرفاً با مباحث تئوری و محض مواجه شدیم.
این حافظ قرآن کریم فضای عمومی دانشگاه از حیث پرداخت به فعالیت‌های قرآنی را ضعیف ارزیابی کرد و توضیح داد: بنده تا پیش از ورود به دانشگاه مرتباً در مسابقات قرآن شرکت می‌کردم و حائز رتبه هم می‌شدم و تصورم این بود که دانشگاه عرصه بهتری را برای بنده در این حوزه ایجاد کند در حالی که به‌ویژه با شیوع کرونا و مجازی و آنلاین مسابقات قرآن، فرصت شکوفایی از دانشجویان گرفته شد و بنده یک‌بار هم نتوانستم حتی در مرحله دانشگاهی رتبه‌ای کسب کنم.
علائی با اشاره به اینکه ایده‌های قرآنی فراوانی در ذهن دارد که اجرایی‌شدن آنها منوط به همکاری دانشگاه است، بیان کرد: از مسئولان دانشگاه انتظار دارم که ایده‌های دانشجویان به‌ویژه در حوزه فعالیت‌های قرآنی را حمایت و پشتیبانی کنند. همچنین جای انجمن علمی گروه قرآن و حدیث دانشگاه کاملاً احساس می‌شود تا پیگیر مطالبات علمی و فرهنگی و قرآنی دانشجویان گروه باشد.
مهارت‌افزایی؛ انتظار دانشجو از رشته علوم قرآن
این دانشجوی ممتاز گروه علوم قرآن و حدیث که بدون کنکور جواز حضور در مقطع کارشناسی ارشد این رشته را دریافت کرده است، تصریح کرد: در خصوص سرفصل‌های درسی انتظار داریم دروس دانشگاهی منجر به مهارت‌افزایی در دانشجویان شود و این حس را به ما القا نکند که گذراندن این دروس نتوانسته است بر توانمندی ما بیفزاید.
علائی تأکید کرد: جا دارد که با پیش‌بینی کلاس‌ها و دوره‌های تخصصی، دانشجویان به سمتی سوق یابند که لااقل یک گروه تواشیح از دل گروه قرآن و حدیث پا بگیرد تا لازم نباشد در هر برنامه گروه‌های تواشیح و همخوانی از بیرون دانشگاه دعوت شوند.
وی ادامه داد: از مسئولان دانشگاه این انتظار می‌رود که لااقل دانشجویان مستعد و علاقه‌مند را که ایده و دغدغه کار را دارند، مورد حمایت قرار دهند و نظرات جوانان را عملیاتی کنند. اگر دانشجو در اجرای ایده‌هایش حمایت شود و میدان کار داشته باشد، قطعاً از چند بُعد سودمند است و می‌تواند سبب ارتقای دانشگاه و گروه نیز بشود.
تحکیم بنیان‌های عقیدتی دانشجویان با پاسخ به شبهات
مرضیه الله‌بخشی، دانشجوی سال آخر مقطع کارشناسی رشته علوم قرآن و حدیث با اشاره به سرفصل‌های درسی این رشته که اساتید باید در طول یک نیمسال بر طبق برنامه آن را به پایان برسانند، اظهار کرد: در تعیین این سرفصل‌ها و منابع کمتر به این موضوع مهم توجه شده است که آیا این دروس کاربردی هستند و سبب ارتقای دانشجو می‌شود یا خیر.
این دانشجوی ممتاز گروه علوم قرآن و حدیث که بدون کنکور جواز حضور در مقطع کارشناسی ارشد این رشته را دریافت کرده است، ادامه داد: دانشجویان باید مطالبی را که فرا می‌گیرند در زندگی برایشان کاربردی باشد و رشته قرآن، رشته زندگی است؛ دانشجویان این رشته قاعدتاً باید بتوانند شبهات و سؤالات خود را حل کنند اما این اتفاق نمی‌افتد.
الله‌بخشی تصریح کرد: برخی دانشجویان شبهاتی در ذهن دارند که اگر پاسخ داده نشود ممکن است به تحریف و انحراف سوق یابند و به بیراهه بروند. انتظار می‌رود لااقل در رشته علوم قرآن و حدیث این شبهات وجود نداشته باشد یا اگر ایجاد شد سریعاً با راهنمایی اساتید رفع شود.
وی افزود: این دست دانشجویان که هنوز به پاسخ سؤالات و شبهات خود نرسیده‌اند به‌ویژه در گرایش دبیری آموزش قرآن و حدیث که دبیران و معلمان جامعه هستند، طبعاً مورد مراجعه مخاطبان و دانش‌آموزان قرار دارند و اگر کسی به اینها مراجعه کند و شبهه‌ای را بپرسد نمی‌توانند پاسخگو باشند. بنابراین باید زمینه‌ای فراهم شود که مبانی اعتقادی دانشجویان این رشته تحکیم گردد و سؤالات آنان پاسخ داشته باشد و شبهاتشان رفع شود.
الله‌بخشی گفت: از رشته علوم قرآن و حدیث انتظار می‌رود که در وهله اول دانشجو را به تعالی برساند تا این فرد بعد از فارغ‌التحصيلی بتواند جامعه را به تعالی برساند اما متأسفانه اغلب این شرایط را شاهد نیستیم اگرچه برخی دروس مانند تفسیر موضوعی شیرین و کاربردی می‌باشند اما بسیاری دیگر از دروس غیر کاربردی هستند.
