حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها: من اصعد الله الی الله خالص عبادته اهبط الله افضل مصلحته
حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها: هر کس عبادت خالص خود را به سوی خداوند فرستد، خداوند نیز بهترین مصلحت را برای او نازل می کند.
عالم هستی بر قواعدی استوار شده است که شناخت آن ها، انسان را به زندگی بهتر رهنمون می سازد. علت و معلول، کنش و واکنش و روابط متقابل گوناگون از مهمترین قواعد حاکم بر عالم هستی و زندگی انسان است. رابطه خداوند و انسان نیز در همین چارچوب، قابل درک است. قرآن کریم مشحون از بیان این نوع روابط است. اگر کسی خدا را یاد کند، خدا او را یاد می کند. اگر کسی خدا را فراموش کند، خدا نیز او را فراموش می کند. اگر کسی به عهد خدا وفا کند، خداوند نیز به عهد آنها وفا می نماید. اگر تقوا پیشه کنید خداوند راه را باز می کند و کار را آسان می نماید. ده ها نمونه از آیات قرآن، روابط مختلفی بین خداوند و انسان، انسان با خداوند، انسان ها با یکدیگر و حتی انسان با طبیعت را بیان کرده است. آنچه در بیان حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها آمده است در واقع مصداقی از قاعده کلی فوق و نمونه ای در کنار سایر نمونه ها می باشد.
اخلاص در عبادت، علت نزول رحمت خداوند است. یکی از اشکال آن است که اسباب و علل در زندگی انسان به نحوی در کنار یکدیگر قرار گیرند که نتیجه آن به مصلحت وی باشد. در این حدیث علاوه بر بیان اصل رابطه متقابل نکات دیگری نیز در درون این رابطه ملاحظه شده است. خالص ترین عبادت، بهترین مصلحت را به دنبال دارد به عبارت دیگر کیفیت رابطه نیز به وضع دو طرف رابطه بستگی دارد. از سوی دیگر براساس آیه شریفه " ان احسنتم احسنتم لانفسکم " انسان هر کار نیکی انجام دهد – که بهترین آن ها عبادت خالصانه است – در نهایت به خود نیکی می کند و منافع عمل، به او بازگشت خواهد کرد.
عبادت خداوند غایت خلق مو جودات است. تحقق این غایت (به هر اندازه) اسباب و وسایط و موجودات را به همان اندازه در محل خود قرار می دهد. به همین دلیل اعمال ناشایست و گناه ( نقطه مقابل عبادت ) سبب فساد عذاب و بلایا و در مقابل تقوا ایمان و استغفار ( مصادیق عبادت ) سبب نزول رحمت الهی و دوری از عذاب و زندگی امن می باشند.
عبارت " افضل مصلحته " را می توان به دو شکل معنا کرد. ممکن است مقصود از ضمیر در مصلحت خداوند باشد. در این صورت معنای عبارت آن است که خداوند ، بهترین مصلحت خود را برای انسان عابد رقم می زند. در مقابل احتمال دارد منظور از مصلحته مصلحت انسان باشد. در این حالت معنای جمله آن است که خداوند بهترین مصلحت انسان را برای او فرو می فرستد. اگرچه این دو معنا در نهایتا به یک معنا نزدیک می شوند اما روشن است که معنای اول از عنایت ویژه و رحمت خاص خداوند حکایت می کند زیرا مستقیما مصلحت را منسوب به او نموده است .
نکته دیگر که در بیان حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها قابل توجه است آن که در رابطه متقابل انسان و خداوند، انسان باید به شأن و جایگاه خود عنایت داشته باشد. مرتبه وجودی او نسبت به هستی مطلق، مرتبه نازل و به معنای واقعی، تجلی و وجود بالعرض است لذا حضرت می فرمایند کسی که عبادت خالص خود را به سوی خداوند بالا فرستد، خداوند نیز بهترین مصلحت خود را پایین می فرستد.
این سخن نیز خود بیانگر حقیقت دیگری از روابط هستی است. خزائن رحمت الهی آماده ی نزول و ریزش است اما در عالم پایین که نیاز و فقر وصف اصلی آن است باید شرایط نزول یا جذب رحمت ایجاد شود. همان گونه که قرآن زمانی نازل شد که قلب مقدسی همچون قلب پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ظرفیت و آمادگی پذیرش آن را پیدا کرد این نکته از بزرگترین حقایق قابل درک برای انسان است که تامل و توجه به آن می تواند درهایی از معرفت و عمل صالح را به روی او باز کند.
