درباره ممتازترین اصحاب امام سجاد علیه السلام در کتاب " سیره تحلیلی امام سجاد علیه السلام" چنین می خوانیم: از مدرسه امام سجاد (ع) جمع زیادی از عالمان و فقیهان بزرگ برخاستند. کسانی که علم و عرفان را در جهان اسلام منتشر می کردند. اما در بین این اصحاب و شاگردان برخی ممتاز و سرآمد بودند.

از روایتی استفاده می شود که امام صادق (ع) سه نفر از اصحاب امام سجاد (ع) را بارزترین و آشناترین چهره در میان اصحاب آن حضرت دانسته است:

1. ابوخالد الکابلی

2. یحیی بن ام الطویل

3. جبیربن مطعم

از این روایت چنین دریافت می شود که پس از شهادت حسین بن علی (ع) امر امامت علی بن الحسین بر بسیاری از شیعیان مخفی بوده، و بحران فکری بر ایشان چیره شده است به گونه ای که در مرحله نخست سه نفر پیشگام راه معرفت امام بوده اند و به تدریج، دیگران به آنان پیوسته اند.

در روایتی دیگر از امام موسی بن جعفر (ع) چنین نقل شده است:

«هنگامی که قیامت بر پا شود، منادی یکایک اصحاب امامان را فرا می خواند... تا انجا که ندا می دهد: کجایند یاران و اصحاب علی بن الحسین (ع)! پس در پاسخ او جبیربن معطم، یحیی بن ام الطویل، ابوخالد کابلی و سعیدبن مسیب می ایستند.»

روایت فضل بن شاذان نیز پیشگام ترین چهره ها را در میان اصحاب امام، پنج نفر دانسته است. می توان از شاگردان معروف امام این افراد را نام برد:

1. ابوحمزه ثمالی 

نام او ثابت بن دینار و از نزدیک ترین اصحاب امام سجاد بود. او شیخ بزرگ شیعیان کوفه در عصر خویش بود. او هم از نظر علمی و هم از نظر معنوی در حد بالایی بود. از امام رضا (ع) نقل شده: «ابوحمزه ثمالی در زمان خودش مانند لقمان در عصر خویش بود.» او دعای سحرهای ماه رمضان معروف به دعای ابوحمزه ثمالی و همچنین «رساله حقوق» را از امام سجاد روایت کرده است. او پس از امام سجاد سالیان زیادی عمر کرد و محضر امام محمد باقر (ع)، امام صادق (ع) و امام کاظم (ع) را هم درک کرد.

2. یحیی بن ام الطویل

از یاران پرشور و از نزدیکان خاص امام سجاد (ع) بود. او در کوفه و در عصر حکومت حجاج با صدای بلند در میان مردم می گفت: «هرکسی علی را سب کند، لعنت خدا بر او باد. ما از آن مروان و معبودهایی که غیر از خدا گرفته اند، بیزاریم». حجاج، به دلیل این اعتراضات و سخنان پرشور او را به شهادت رساند.

3. سعید بن جبیر

او از اصحاب سرشناس امام سجاد(ع) و از نظرعلمی مرد قبول شیعه و سنی بود. احمد بن حنبل (یکی از امامان اهل سنت) معتقد بود سعید در حالی کشته شد که همه مردم به دانش او محتاج بودند. او بسیار خدا ترس و پرهیزگار بود و علاقه زیادی به قرائت قرآن داشت به حدی که در ماه رمضان هر شب و در غیر ماه رمضان هر دو شب فرآن را ختم می کرد. حجاج این مرد بزرگ را در سال 95 هجری به شهادت رساند.

4. سید بن مسیب

از قدیمی ترین اصحاب امام سجاد(ع) و موصوف به فقه و تقوا بود. ابن حیان ( از رجالیون اهل سنت) می نویسد: او در فقه، دین داری، عبادت، فضل و پارسایی سرآمد تابعین بود. امام صادق (ع) در روایتی او را از معتمدان علی بن الحسین (ع) معرفی کرده است. امام سجاد (ع) هم در روایتی او را به آثار گذشتگان از همه داناتر و در زمان خویش از همه آگاه تر معرفی کرده است. او در سال 94 ه (سنة الفقها) در مدینه وفات یافت.

5. ابوخالد کابلی

او در ابتدا به امامت محمد بن حنیفه معتقد بود و با اعتراف محمد توانست امام حقیقی را بشناسد و بعد از آن در گروه یاران امام سجاد (ع) قرار گرفت. امام صادق (ع) او را هم از معتمدان امام سجاد (ع) معرفی کرده است.

6. جابربن عبدالله انصاری

از اصحاب پیامبر اکرم (ص) که عمری دراز یافت و از محضر امام چهارم نیز استفاده کرد و در دوران امامت امام سجاد (ع) توانست امام باقر (ع) را زیارت کند و وعده پیامبر مبنی بر دیدن او که شکافنده دانش است محقق شود و سلام پیامبر را به او برساند