پدیدآور: حسین روحانی نژاد
مشخصات نشر: تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
مشخصات ظاهری: 274ص
شماره راهنما: ت783ر297/83
کتاب «تجربه عرفانی در کتاب و سنت» در سه بخش و ۱۰ فصل به مباحث و موضوعات مختلفی می‌پردازد. «مفهوم و ماهیت تجربه دینی»، «تجربه عرفانی»، «کشف و شهود»، «عاملیت و مانعیت»، «معرفت و ایمان»، «تفکر و تذکر عرفانی»، «محبت حضرت حق»، «عوامل عملی و سلوکی»، «موانع شناختی و نظری»، «مفهوم‌شناسی غفلت»، «وسوسه»، «عدم کنترل زبان»، «القائات شیطانی»، «انکار ولایت» و «ریا و عجب» از جمله موضوعاتی است که در این کتاب مورد بحث قرار می‌گیرد.
در بخشی از کتاب می‌خوانیم: «تجارب عرفانی در افرادی که واجد آنها هستند، نوعی ادراک مستقیم واقعیت به شمار می‌آیند؛ اما دیگران وظیفه‌ای ندارند که آنها را بدون بررسی و چون و چرا بپذیرند. این تجارب برایشان فقط نوعی تایید باورهای دینی را به همراه دارند و با عواطف دینی آنها همسو هستند و همین مقدار برای پشتوانه معرفت‌های دینی کفایت می‌کند».
اگر چه هدف اسلام از سیر و سلوک، تقرب به حضرت حق و تصعید و تعالى وجودی انسان است، اما در فضای فرحناک الهیات عرفانی و در فرایند سلوک روشمند در صراط مستقیم سلوک الی الحق، تجربه‌هایی فراطبیعی و مواجید و مکاشفاتی رحمانی رخ می‌نماید و جلوه‌هایی از عنایات الهی نسبت به سالکان طریق حق پدیدار می‌گردد که به آنها تجربه دینی و به گونه‌ای خاص و ممتاز از آنها تجربه عرفانی اطلاق می‌شود. این اثر، کوششی است برای معرفی مهمترین عوامل و موانع تجارب عرفانی از منظر قرآن و روایات اسلامی تا سالکان کوی حق نسبت به چگونگی تحقق تجارب تسلی بخش و معرفت افزای عرفانی و مبارزه با موانع آنها با بصیرت کامل، به سیر و سلوک صائب بپردازند.
دين ابعاد گوناگوني دارد و در ساحت‌هاي حيات فردي و اجتماعي انسان تأثیر مي‌گذارد.در ساحت حیات فردي، يكي از كاركردهای دين، تجربه‌هايي است كه انسان را با اموري مربوط به دين روبه‌رو و به معارف ويژه‌اي نائل مي‌كند، كه اصطلاحا آنها را «تجربه‌ديني» مي‌نامند و نوع خاصي از آن، «تجربه عرفاني» است.
انسان نیز دارای ابعاد مختلف و توانمندی‌های شگرفی است. یکی از توانمندی‌های روحی انسان، حالات غریب و مکاشفات و تجارب عرفانی اوست که دامنه‌ای گسترده و اثرگذار در حیات دینی و معنوی او دارد. این حالات را می‌توان به اوصافی چون تجربه‌های تسلی‌بخش، روحانی، ایمانی، عرفانی و توصیف‌ناپذیر توصیف کرد. آنها در حقیقت، رویدادهای روان‌شناختی فراطبیعی و هماهنگ با کل هستی هستند. اما نکته حائز اهمیت این است که نه هر حالت و تجربه‌ای بیانگر اتصال سالک با خدا و عوالم غیبی و عاری از دخالت نفس و شیطان است و نه دستیابی به حالات و تجارب عرفانی با هر اندیشه و عملی، تحقق یافتنی.
تجارب عرفانی در افرادى كه واجد آنها هستند، نوعى ادراك مستقيم واقعيت به شمار مىآيند؛ اما ديگران وظيفهاى ندارند كه آنها را بدون بررسى و چون وچرا بپذيرند. اين تجارب براى آنها فقط نوعى تأييد باورهاى دينى را به همراه دارند و با عواطف دينى آنها همسو هستند. و همين مقدار براى پشتوانه معرفتهاى دينى، كفايت مىكند.
مهمترین هدف اسلام، سیر و سلوک معنوی بشر به سوی خدا و تقرب به اوست. مراحل سیر و سلوک در عرفان طوری تنظیم شده که در سیرو سلوک الی الله، احوال غریبی برای سالکان پیش می‌آید که از آنها به‌عنوان تجربه عرفانی یاد می‌شود و در پیدایش آنها، عواملی دخیل است و موانعی از بروز آنها جلوگیری می‌کند.
البته هدف اصلی انسان درسلوک الی الله، باید نائل آمدن به بالاترین درجات قرب الهی باشد، نه پدید آمدن آن حالات و برخورداری از کرامات؛ چنانکه در دعای کمیل، اتصال دائم به خدمت حضرت حق و اشتیاق به مقام قرب او، به‌عنوان موهبتی الهی از خدای متعال مسئلت می‌شود:
«وَ هَبْ لِيَ الْجِدَّ فِي خَشْيَتِكَ وَ الدَّوَامَ فِي الِاتِّصَالِ بِخِدْمَتِكَ حَتَّى أَسْرَحَ إِلَيْكَ فِي مَيَادِينِ السَّابِقِينَ وَ أُسْرِعَ إِلَيْكَ فِي الْمُبَارِزِينَ [المبادرين] وَ أَشْتَاقَ إِلَى قُرْبِكَ فِي الْمُشْتَاقِينَ.»
نمی‌توان قایل به ارتباط و پیوند ضروی و قطعی میان سیر و سلوک وتجربه عرفانی شد و به ضرس قاطع گفت هرسیر و سلوکی منتج به تجربه عرفانی می‌شود. سیر و سلوک، شرط لازم تجربه عرفانی است؛ اما شرط کافی نیست.
اینکه این حالات غریب و مکاشفات و تجارب عرفانی چگونه و بر اثر چه عواملی پدید می‌آیند، معرکه آراء محققان است و کسانی کوشیده‌اند با آموزه‌ها و تفسیر و تعبیرهای خاص خویش از این پدیده‌های روحی، به توضیح و تبیین چگونگی پیدایش آنها بپردازند.
