درباره علت برپایی مناظره ها در مرو در کتاب " حیات علمی امام رضا علیه السلام" چنین یم خوانیم: مامون در میان خلفای عباسی، به علم دوستی تظاهر می کرد؛ ولی برپایی این مناظره ها را باید در حسادت او به جایگاه امام رضا علیه السلام و تلاش او در فرو کاستن مقام بی نظیر حضرت جست و جو کرد. او می خواست با کشاندن امام به بحث، تصور عموم مردم درباره اهل بیت علیهم السلام را از بین ببرد؛ زیرا مردم ائمه علیهم السلام را صاحب علم خاص، از نوع علم لدنی می دانستند. شیخ صدوق به راز برپایی مناظره ها چنین اشاره می کند: « مامون اندیشمندان سطح بالای هر فرقه را در مقابل امام قرار می داد تا حجت آن حضرت را به وسیله آنان از اعتبار بیندازد و این به سبب حسادت او به امام و منزلت علمی و اجتماعی ایشان بود؛ اما هیچ کس با آن حضرت رو به رو نمی شد، جز آنکه به فضل او اقرار کرده و به حجتی که از طرف امام علیه او اقامه می شد، ملتزم می گردید.»

مامون تلاش می کرد خود را دوستدار امام نشان دهد؛ لذا با ظاهرسازی در پی جلب نظر امام بود. اما آن حضرت به اصحاب خود می فرمودند: «فریب ظاهرسازی های او را نخورید که من به دست مامون به شهادت خواهم رسید.» برپایی این مجالس به رغم تصمیم مامون، روز به روز بر شکوه امام می افزود؛ از این رو، برای خلیفه بسیار ناخوشایند بود و خلیفه تصمیم گرفت امام را محدود کند. در این باره، به گزارش عبدالسلام هروی بنگرید: به مامون اطلاع دادند امام رضا علیه السلام مجالس کلامی  تشکیل داده و بدین وسیله، مردم شیفته آن بزرگوار می شوند. مامون به محمد بن عمرو طوسی ماموریت داد تا مردم را از مجلس ان حضرت طرد کند. پس از آن، امام در حق مامون نفرین کردند.

بر این اساس، تفوق امام در مناظرات علمی، از عوامل مهم شهادت امام رضا علیه السلام نیز به شمار می رود. شاهد بر این مطلب، گواهی اباصلت بر این موضوع است:« مامون ولایتعهدی را بدین جهت به امام رضا علیه السلام داد که به مردم نشان دهد آن حضرت رغبت به دنیا دارد، تا از چشم مردم بیفتد؛ اما وقتی از امام جز آنچه برتری او را بر مامون نشان می داد، چیزی برای مردم آشکار نمی شد، دست به دعوت و جلب متکلمان تمامی سرزمین های اسلامی زد تا توسط آنان، امام را از نظر علمی محکوم کند و از این رهگذر، نقص آن حضرت میان عامه مردم ثابت شود؛ ولی امام با هر عالم یهودی و نصرانی و ... رو به رو می شدند، بر او برتری می یافتند و مردم می گفتند آن حضرت شایسته تر از مامون برای تصدی مقام خلافت است. جاسوسان نیز چگونگی امر را به اطلاع خلیفه می رساندند. بدین ترتیب بود که مامون امام را مسموم کرد.»