درباره تربیت شاگردان شایسته در مکتب امام حسن عسکری علیه السلام در کتاب " حسن بن علی علیه السلام، امام عسکری " تالیف دکتر مرضیه محمدزاده چنین می خوانیم:
یکی از منصب بسیار مهم انبیا و جانشینان آنان پس از مساله ابلاغ و تعلیم دستورات الهی به جامعه، تربیت انسان ها براساس معارف و ارزش های الهی است. با آنکه امام عسکری علیهالسلام چه در زمان حیات پدر گرامی شان و چه در دوران امامت خویش در شهر سامرا به شدت تحت نظر بودند و از این روی ارتباط با یاران به سختی صورت می گرفت و اصحاب و یارانش بیشتر در خفا با او در ارتباط بودند، اما توانست در آن برهه حساس از تاریخ اسلام، شاگردان متعدد و برجسته ای در زمینه های مختلف علوم اسلامی تربیت نماید. آنان میراث فرهنگی شیعه را حفظ کردند. این افراد افزون بر راویانی هستند که سخنان و روایات آن حضرت را نقل نموده اند .
در میان آنان افرادی هستند که در بنیانگذاری تمدن اسلامی و گسترش اندیشه های والای امامان نقشی به سزا داشتند و میزاث امامت را به نسل های بعدی منتقل کردند. برقی و طوسی در کتاب رجال خود فهرستی از اصحاب و شاگردان آن حضرت را ارائه کرده اند.
در میان اصحاب و شاگردان امام علیه السلام ، نام مشاهیر و مردانی چون ابراهیم بن عبده نیشابوری، ابراهیم بن محمد بن فارس نیشابوری، ابو علی احمد بن اسحاق اشعری قمی، ابو علی احمد بن حماد محمودی، ابو هاشم داوود بن قاسم جعفری، احمد بن ادریس قمی، احمد بن محمد سیار بصری، اسحاق بن اسماعیل نیشابوری، حسین بن اشکیب مروزی، داوود بن عامر اشعری قمی، سعد بن عبدالله اشعری قمی، سهل بن زیاد آدمی رازی، عبدالعظیم بن عبداله حسنی، عبدالله بن جعفر حمیری قمی، علی بن محمد صیمری، محمد بن علی تستری، محمد بن حسین بن ابی الخطاب کوفی، محمد بن صالح ارمنی، محمد بن عیسی یقطینی و هارون بن مسلم بن سعدان کاتب دیده می شود. افزون بر آن بر اساس برخی اسانید و روایات می توان نام کسانی چون احمد بن یحیی بلاذری مورخ نامدار و صاحب انساب الاشراف، احمد بن عبدالله سبیعی، راوی حدیث دائم الخمر، محمد بن زکریای غلابی مورخ ، قاسم بن علا ء همدانی راوی دیگر حدیث دائم الخمر را نیز اضافه کرد. همچنین یوسف بن ممد بن زیاد و علی بن محمد بن سیار از مردم استر آباد نیز که به عنوان راویان تفسیر منسوب به امام عسکری معرفی شده اند، در شمار شاگردان آن حضرت می باشند .
ابن صباغ مالکی علی بن عباس جرجیس مشهور به ابن رومی شاعر نامدار عرب را به عنوان شاعر خاص آن حضرت معرفی کرده است، بدون اینکه توضیحی بیشتر درباره نوع رابطه او با امام بدهد .
امام علیهالسلام در مقاطع مختلف از زندگی خود با محدودیت های شدید در رابطه با عموم شیعیان مواجه بوده است. از افرادی به عنوان واسطه ارتباط استفاده می کرده است. این گامی در راستای تثبیت سنت ابواب بود، فارغ از اینکه تا چه اندازه این عنوان در زمان حضرت به کار رفته یا اصلا به کار نرفته است. در شمار این افراد که واسطه تماس بوده اند به خصوص باید از عقید، خادم خاص وی مه مردی سیاه پوست از اهالی نوبه بود، یاد کرد که از کودکی او را بزرگ کرده و حامل بسیاری از نامه های امام به شیعیان بوده است. عقید، خادم امام هادی علیهالسلام نیز بوده است. فردی دیگر با کنیه ابو الادیان نیز خادم آن حضرت بود و او نیز ازسال برخی از نامه ها را برعهده داشت، اما مشخصا کسی که در منبع امامی به عنوان باب آن حضرت شناخته شده، عثمان بن سعید عمری است. او پس از شهادت امام عسکری و با ورود به عصر غیبت صغری به عنوان نخستین سفیر وکیل و نایب خاص امام زمان نیز ایفای نقش کرده است .
