کتاب شرح حدیث عرض دین حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) تألیف آیت‌الله لطف‌الله صافی گلپایگانی (1297-1400ش)، شرحی است بر حدیثی که حضرت عبدالعظیم دین خود را بر امام هادی(ع) عرضه ساخت و مورد تأیید آن حضرت قرار گرفت.

از جمله شخصیتهای بزرگی که دین خود را عرض بر امام زمان خود نمود ابوالقاسم عبد العظیم بن عبدالله بن علی بن الحسن بن زیدبن السبط الاکبر الامام ابی محمد الحسن المجتبی علیه الصلاه و السلام است.

 این بزرگوار یکی از اعاظم ذریه رسول و فرزندان مرتضی و بتول صلوات الله علیهم اجمعین و از شخصیتها و معاریف علماء اهل بیت و بزرگان صحابه حضرت جواد و حضرت هادی علیهما السلام و محارم اسرار ائمه علیهم السلام است و علی الظاهر چون با حضرت رضا(ع) در سلسله نسب به حضرت امیر المومنین و حضرت زهرا(ع) در یک طبقه بوده است چنان که بعض از علماء رجا فرموده اند از اصحاب آن حضرت نیز بوده است. و اگر چه بر حسب روایتی که خواهیم آورد عصر امامت امام عسکری(ع) را درک نکرده است ولی احتمال اینکه درک خدمت آن حضرت را کرده باشد قوی است و اما روایتی که دلالت دارد بر فضل زیارت حضرت عبد العظیم و وفات او در عصر امامت امام هادی(ع) روایتی است که صدوق در ثواب الاعمال بسند نقل کرده است از شخصی که خدمت حضرت هادی(ع) شرفیاب شد. امام (ع) از او پرسید«این کنت؟» کجا بودی؟ جواب داد« زرت الحسین (ع)» زیارت کرده ام حسین(ع) را حضرت هادی(ع) فرمود: آگاه باش اگر زیارت کرده بودی قبر عبدالعظیم را که نزد شما است هر آینه بودی مثل کسی که زیارت حسین بن علی (ع) را زیارت کرده باشد.

از جمله روایاتی که دلالت بر فضل و علم این شریف بزرگوار دارد روایتی است منقول از حضرت هادی (ع) که به یکی از شیعیان ری می فرماید: « هرگاه مشکل شد بر تو چیزی از امر دین تو در ناحیه خودت سئوال کن از آن از عبدالعظیم بن عبدالله الحسنی و از من باو سلام برسان.»

 از اینکه چنین شخصیتی در مقام عرض دین خود برآمده اهمیت تصحیح عقاید اعم ازآنچه واجب الاعتقاد است یا فراتر و بیشتر از آن است معلوم می شود.

در موقفی که مثل حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) با آن همه علم و اگاهی از کتاب و سنت و تالیف کتاب خطب امیرالمومنین(ع) و با عقایدی که صد در صد و به یقین جزمی و قطعی به آنها معتقد بوده است باز لازم می داند که این عقاید را حضور مبارک امام عرضه بدارد تا از امام (ع) تصدیق و امضاء صحت آن عقاید را دریافت نماید دیگران و خصوص امثال این حقیر بطریق اولی باید به عرض دین خود مبادرت کنند و برای اطمینان بیشتر  و بیشتر نه فقط به یک نفر بلکه به اشخاص متعدد از رجال عالم به قرآن و حدیث  و معارف اهل بیت(ع) و آنهائی که علمشان را از آن بزرگواران گرفته عرضه بدارند.

نکته اخلاقی و ادبی که از این حکایت عرض دین باید از این سید شریف جلیل حسنی آموخت پرهیز از غرور به علم و مقام علمی است. حضرت عبدالعظیم با چنین درک و شناخت، متواضعانه در برابر امام زمان خود زانو بر زمین می نهد و دینش را عرضه می دارد.

                     برگرفته از کتاب شرح حدیث عرض دین حضرت عبدالعظیم حسنی(ع)/لطف الله صافی گلپایگانی