پدیدآور: محمدجواد فلاح

مشخصات نشر: قم، بوستان کتاب، 1402

تعداد صفحات: 456صفحه

شماره دیوئی: الف 826 ف 297/076

 معرفی کتاب

کتاب «اصول و روش‌های پاسخگویی» اثر محمدجواد فلاح در مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی در ۴۵۶ صفحه تهیه و به همت مؤسسه بوستان کتاب به چاپ رسیده است. پرسش و پاسخ، از جمله راهکارهای قرآنی برای کشاندن مخاطب به تفکر و سپس هدایت است. پرسش‌هایی که در مورد وجود پروردگار، هدفداری خلقت، عبث نبودن خلقت انسان، معاد، نبوت، هدایت الهی و اخلاق پرسیده شده است، در قرآن مطرح شده و پاسخ‌های درخور نیز در پی آن آمده است. طرح چنین موضوعاتی در قالب پرسش و پاسخ، نشان از کارآمدی و اثربخشی این روش دارد. اثر پیش رو می‌کوشد مبانی، اصول و روش‌های پاسخگویی را که بر پایه آموزه‌های قرآن کریم در قالب ظرایف بلاغی و هنری ارائه شده است، برای فهم و یافتن پاسخ درخور به شبهات دینی جامعه معاصر به رشته تحریر درآورد.

این کتاب در سه فصل تألیف شده است؛ فصل اول با عنوان مباحث مقدماتی، به بررسی جایگاه و ارزش پرسش و پاسخ (از دیدگاه قرآن، در روایات اسلامی و در سیره و روش معصومان(ع) و اولیای دین) پرداخته و پیشینه علمی و مفهوم‌شناسی (نصوص قرآنی، شبهه، پاسخ، دین و مبانی) را تبیین کرده است. 

نویسنده در فصل دوم از این کتاب با عنوان «اصول پاسخگویی به سؤالات و شبهات دینی» به تشریح دامنه معنایی اصول و اصول نظری در پاسخگویی به سؤالات دینی (اصول الهیاتی، اصول جهانشناسی، اصول انسان‌شناسی و اصول ارزش‌شناختی) پرداخته و اصول کاربردی (شامل اصل هدفداری، اصل اولویت، اصل پیش‌بینی‌پذیری و تدبیر و اصل عقل‌محوری و استدلال‌گرایی) را مورد بررسی قرار داده و اصول اخلاقی (اصل وظیفه‌گرایی و تکلیف‌گرایی، اصل حق‌مداری، اصل اخلاص و قصد قربت و اصل حسن خلق) را مورد تأکید قرار داده است. 

«روش‌های پاسخگویی به سؤالات و شبهات دینی» عنوان سومین فصل از کتاب مذکور است که در آن مقصود از روش، روش‌شناسی و گونه‌شناسی روش‌های پاسخگویی در قرآن بیان شده است. تقسیم‌بندی صریح قرآن در روش‌ها شامل روش حکمت، روش موعظه حسنه و روش جدال احسن بررسی شده و شیوه‌ها و زیرمجموعه روش‌ها (روش پرسش و پاسخ، روش استدلال، روش تعلیل، روش تشبیه و روش عبرت) به رشته تحریر درآمده است.

گزیده ای از کتاب

اصل میانه‌روی در پاسخگویی

این اصل می‌گوید در امر پاسخگویی به سؤالات چه در مقام تفکر و اندیشیدن چه در مقام ایراد سخن چه در نوع مواجهه با پرسشگران چه در ارائه پاسخ‌های مختلف در عرصه عقیدتی، اخلاقی و فقهی، باید اعتدال و میانه‌روی و در حقیقت حرکت در مسیر حق را مورد توجه قرار داد و نباید مسیر پاسخگویی به جانب افراط و تفریط کشیده شود. البته این به معنای دست کشیدن از اصول و احکام مسلم شریعت نیست که بیان خواهد شد. واژه «اعتدال» و «میانه‌روی» در منابع اسلامی، با الفاظی مانند قصد، اقتصاد و وسط استعمال شده است. 

با پژوهش ژرف و عمیق می‌توان دریافت، همان‌گونه که اصل توحید در تار و پود احکام و مقررات اسلام و آیات و روایات و سیره حضرات معصومین(ع) پیچیده شده، اصل اعتدال نیز در تشریع احکام لحاظ شده است.

قرآن کریم، امت اسلام را امت میانه و وسط می‌نامد و می‌فرماید: «و این چنین شمار امتی میانه (معتدل) ساختیم تا بر مردمان گواه باشید و پیامبر(ص) هم بر شما گواه باشد.» (سوره بقره، آیه ۱۴۳)

معنای آیه این است که در آیین اسلام، هیچ‌گونه افراط و تفریط وجود ندارد و مسلمانان بر خلاف سایر فرقه‌ها، از مقرراتی پیروی می‌کنند که قانونگذار آن، به تمام نیازهای فطری بشر آگاه بوده و همه جهات جسمی و روحی او را در نظر گرفته است