رساله دکتری رشته قرآن و علوم گرایش علوم تربیتی

نگارنده: محمد احسانی

استاد راهنما: علی همت بناری

رده بندی دیویی: ش271الف297/65

چکیده پایان نامه

از دغدغه های مهمی که زمینه انتخاب موضوع و تهیه طرح تحقیق حاضر را فراهم آورد پرسشهایی است که نسبت به کاربرد معارف قرآن در جامعه امروز مطرح است. معارف و احکام قرآن مربوط به ۱۴ قرن پیش است و جوابگوی سوالهای امروز نیست. قرآن کریم حاوی دستورات کلی است و فهم آنها برای عموم مردم همراه با دشواری یا حتی ناممکن است. این دستورات به لحاظ اهمیت و تأثیر گذاری یکسان نیستند بلکه به لحاظ اهمیت ارزشمندی و اثر بخشی در سطوح مختلف قرار دارند گزاره های قرآن در مقام عمل نیازمند شاخص سازی و تبدیل دستورات کلی به شاخصهای رفتاری است تا برای عموم مردم و به ویژه نسل جوان قابل درک و فهم بهتر باشد. در صورت فهم درست گزاره های قرآن امتثال اوامر و نواهی الهی امکان پذیر می شود. شاخص سازی فرایندی است روشمند و منطقی به نحوی که می تواند ضمن پاسخ به پرسشها، مفاهیم قرآن را به شاخصهای ریز رفتاری تبدیل کنند. تحقیق حاضر با به کارگیری روشهای استقرا تام تحلیل مفهومی و استفاده از معیارهای شاخص سازی شاخصهای رفتاری ایجابی و سنی هویت دینی در دو سطح حداقلی و حداکثری را استخراج نموده به صورت منظم ارائه داده است. شاخصها بر اساس رفتارهای مثبت و منفی انسان که در قرآن بیان شده به دو دسته ایجابی و سلی تقسیم شده است. رفتارهای مثبت از انسانهای مؤمن و رفتارهای معنی از افراد غیر مؤمن بروز می کنند. هر کدام از این دو دسته شاخص در قالب شاخصهای حداقلی و حداکثری تنظیم شده که این تقسیم بندی نشان دهنده درجه هر شاخص در میزان ارزش گذاری و وزن دهی آنها است. حداقلی در حوزه رفتار اجتماعی به این معنا است. که اگر افراد و جامعه ای دارای هویت دینی بودند و به آن شاخصهای مستفاد از متون دینی رفتار کردند. دارای هویت دینی هستند و می توان آنها را در جامعه دینی پذیرفته در غیر این صورت نمی توان آنها را به لحاظ تعهد دینی در زمره متدینان به شمار آورد. به عبارت دیگره شاخصهای حداقلی اعم از ایجابی و سنتی، نشانه هویت دینی و شاخصهای ایجابی حداکثری بیانگر کمال هویت دینی و در مقابل شاخههای ملی حداکثری علامت فقدان با صعف هویت دینی است. این شاخصها ابزار ارزیابی هویت دینی از منظر قرآن هستند که با آنها می توان هم هویت دینی افراد و هم تعهد دینی جامعه را باز شناسی کرد چرا که شاخصهای حداقلی در مقایسه با شاخصهای حداکثری از وزن سنگین تر و اهمیت فزون تر برخوردارند و وجود آنها نشانه هویت دینی در افراد است.

امر به معروف و نهی از منکر، صداقت، عتدال و میانه روی، انفاق، امانتداری و حجاب اسلامی به عنوان شاخصهای مثبت حداقلی اخوت دینی تعاون بر خیر و نیکی، تواضع و مشورت به مثابه شاخصهای مشت حداکثری همچنین ظلم و ستم، نفاق و فحشا در زمره شاخصهای منفی حداقلی؛ و غیبت، سب و دشنام و سخریه و استهزا از شاخصهای سلبی حداکثری هویت دینی در بعد اجتماعی از منظر قرآن هستند.

کلیدواژه ها: قرآن، شاخص رفتاری، هویت دینی، بُعداجتماعی، شاخص حداقلی، شاخص حداکثری

پایان نامه « شاخصه های رفتاری هویت دینی در بُعد اجتماعی از منظر قرآن» در کتابخانه مرکزی آستان قدس تالار تخصصی علوم قرآن و حدیث موجود می باشد.