پدیدآور: بهنام صادقی؛ محسن گودرزی؛ ترجمه و مقدمه مرتضی کریمی نیا
مشخصات نشر: تهران: هرمس، 1400.
مشخصات ظاهری: 413 ص
شماره دیویی: م 196 ص 011/31
معرفی کتاب:
کتاب مصحف صنعاء 1 و مسئله خاستگاه قرآن، اثری پژوهشی از بهنام صادقی و محسن گودرزی است که نسخه‌های خطی قرآن یافته‌شده در صنعای یمن را مورد مطالعه قرار می‌دهد و می‌کوشد تاریخ و سیر تکاملی متن قرآنی را بررسی کند. محققان با بررسی، مقایسه و تصحیح این نسخ که از مهم‌ترین اسناد تاریخ قرآن هستند، در تلاشند به سال‌های نخستین کتابت قرآن، شیوه‌ی نقل و انتقال متون آن و شکل‌گیری برخی از سنن پی ببرند.
متن زیرین مصحف صنعاء 1 در حال حاضر مهم‌ترین سند موجود در زمینه تاریخ قرآن است. این متن که تنها نسخه شناخته شده از سنتی متنی و مکتوب، متفاوت از سنت رسمی عثمانی است، در قیاس با تمام مخطوطات شناخته شده از قرآن، بیشترین توان و امکان را داراست تا بر تاریخ تکوین متن قرآنی در دوران نخست پرتو افکند. مقایسه این متن با سایر متن‌های موازی، دریچه‌ای یگانه بر نخستین مراحل تکوین متن قرآنی و پیدایش سنت‌های مختلف را بر ما می‌گشاید. این مقایسه به بحثی درازدامن در باب تاریخ گردآوری آیات و فقرات قرآن و شکل‌گیری سوره‌ها خاتمه می‌دهد.
مصحف صنعاء 1 درمجموع 81 برگ است: 36 برگ آن در دارالمخطوطات نگهداری می‌شوند، پنج برگ آن در حراجی‌های دنیا فروخته شده و در دسترس نیست و چهل برگ دیگر در کتابخانه‌ای در صنعا نگهداری می‌شوند، اما هیچ‌وقت مورد آزمایش دقیق قرار نگرفته‌اند. نتیجتاً محققین توانسته‌اند تنها 36 برگی که در دارالمخطوطات وجود دارد را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهند. ویژگی شگفت‌انگیز این برگه‌ها این است که دولایه هستند. یعنی یک‌بار بر روی آن متن قرآن نوشته شده و پس‌ازاینکه خطوط محو شد، چند سال بعد دوباره آن را بازنویسی کردند.
بهنام صادقی و محسن گودرزی در کتاب مصحف صنعاء 1 و مسئله خاستگاه قرآن، تلاش کرده‌اند متن لایه‌ی رویی و زیرین این دست‌نوشته‌ها را به شکلی دقیق و معتبر، تصحیح و ویرایش کنند. این دو با بررسی و تحلیل این نسخه این هدف را دنبال می‌کردند که به برخی از شبهاتی که غربی‌ها مطرح کرده بودند پاسخ بدهند؛ من‌جمله اینکه متن قرآنی صنعا 1 با نسخه‌های فعلی فرق دارد. محققان نشان می‌دهند که این مفروض هرگز درست نیست و تفاوتی معناداری بین قرآن فعلی و مصحف صنعا وجود ندارد. شبهه‌ی دیگر این بود که طول عمر برخی از آیات قرآن ممکن است به پیش از پیامبر برسد. صادقی و گودرزی این مغالطه را با آزمایش علمی رد می‌کنند و نشان می‌دهند که این آیات به زمان حیات پیامبر باز می‌گردند. محققان در اثر پژوهشی به این فرضیه که بخشی از قرآن ابتدا به شکل کلامی نقل می‌شده و بعدها مکتوب شده هم می‌پردازند.
