پایان نامه کارشناسی ارشد رشته تاریخ و تمدن ملل اسلامی

نگارنده: عباس رضازاده مقدم

استاد راهنما: عباسعلی تفضلی

رده بندی دیویی: رگ/485ن955/052142

چکیده

سلجوقیان پس از اینکه بر سرزمینهای ایران و عراق سلطه یافتند، با کمک عناصر ایرانی قلمرو خودشان را به بزرگترین وسعت رساندند و نظامی متمرکز و نوعی دیوانسالاری نوینی را ایجاد کردند که شباهت زیاد به نظام حکومتی شاهان کهن ایرانی داشت. خواجه نظام الملک توسی بزرگترین وزیر سلجوقیان بود که به مدت سه دهه عهده دار وزارت دوسلطان بزرگ سلجوقی ، آلب ارسلان و ملکشاه بود. سلاطین سلجوقی همه ی امور را به وی واگذاشته بودند. با تدبیر او قلمرو سلجوقیان به اوج وسعت و قدرت رسید خدمات برجسته ی فرهنگی و سیاسی وی به فرهنگ و تمدن ایرانی- اسلامی، ویژگیهای او را ممتاز می سازد. تاریخ نویسان خواجه نظام الملک را به لحاظ مذهبی، متعصب به مذهب شافعی و داشتن روابط خصمانه با شیعیان دانسته اند. مطالعات نشان دهنده ی این حقیقت است، خواجه همواره دغدغه اعتلا و عظمت ایران و احیای فرهنگ ایرانی با غالب های اسلامی را داشته است. وی نه تنها با شیعیان دشمنی نداشته بلکه صوفیان سادات و شیعیان نیز مورد احترام و اکرام او بودند. دشمنی خواجه با اسماعیلیان و حسن صباح را که از شیعه منشعب شده بود وآراء و عقاید آنها را الحادی می دانست، شهرت دارد و بسیاری همین دشمنی او با این مسلک را اندیشه های ضد شیعه تلقی کرده.اند. همچنین بیشتر تحلیل گران سیره و اندیشههای خواجه به ویژه تفکرات ضد شیعی او را براساس مندرجات کتاب سیاست نامه ی موجود که آن را نوشته خواجه نظام الملک می دانند، ترسیم کرده اند. در حالی که بررسی ها و شواهد تاریخی نشان می دهند، مندرجات ضد شیعی در برخی فصول این کتاب با رفتارها و روابط حسنه ی وی با شیعیان وسادات و تأکیدش بر دوستی خاندان و ذریه پیامبر (ص) ومشى عملى وسیاسی خواجه در تضاد هستند و همین تضادها، اصالت و هویت نویسنده ی سیاست نامه و انتساب آن را به خواجه مورد تردید قرار میدهد و اثبات این موضوع می تواند حقیقت اندیشه این اندیشمند مسلمان و نخبه ایرانی را آشکار سازد.

این پایان نامه افزون بر شرح احوال و زندگانی نظام الملک، به توصیف جایگاه سیاسی و اجتماعی او می پردازد و با تکیه بر اسناد و روایتهای تاریخی به مقایسه تضادها در مندرجات ضد شیعی و آرای اشخاص مختلف و بررسی روابط بین ایشان و شیعیان در آن دوره را مورد بحث قرار می دهد.

واژگان کلیدی: سلجوقیان ، خواجه نظام الملک ، شیعیان ، اهل سنت ، سیاست نامه

پایان نامه « خواجه نظام الملک توسی و شیعیان» در کتابخانه مرکزی آستان قدس تالار تخصصی علوم قرآن و حدیث موجود می باشد.