پدیدآور: محمد حسن وکیلی

مشخصات نشر: مشهد:آستان قدس رضوی، موسسه خدمات مشاوره ای جوانان و پژوهشهای اجتماعی، 1402

مشخصات ظاهری: 260ص.

رده بندی دیویی: ع691و501

معرفی کتاب

کتاب عیار تجربه تلاشی است برای دست یافتن به نگاه عقلانی دقیق در بررسی ماهیت تجربی و حدود استفاده از آن؛عیار تجربی سفری است که از “ماجرای علم” آغاز می شود و در ضمن بررسی ابزارهای مختلف شناخت واقعیت، نظریات جنجالی علوم تجربی مانند بیگ بنگ و تکامل(فرگشت) را مورد تحلیل قرار می دهد.

تاریخ حیات بشر نشان می دهد انسان همواره به دنبال کشف واقعیت بوده و نیاز و کششی فطری به کشف حقائق مربوط به انسان و جهان در عموم انسانها مشاهده می شود. تاریخ، ماجرای علم را چنین گزارش می کند: در ابتدا، انسانها از تمام منابع معرفتی برای کشف جهان اطراف خود و نیل به واقعیتهای مختلف استفاده می کردند و این روش تا قرن ها ادامه پیدا می کند؛ تا اینکه در دوره ای به دلایل مختلف، تجربه از میان منابع مختلف معرفتی انسان، اهمیت بیشتری یافت و مدار و محور کشف واقعیت ها قرار گرفت. اهمیت دادن به تجربه و دانش تجربی تا جایی توسعه یافت که در برهه ای از زمان، عملاً نه تنها استفاده از سایر منابع معرفتی به فراموشی سپرده شد، بلکه اعتبار آنها محل مناقشۀ جدی قرار گرفت و تجربه تنها منبع معرفتی موجّه و قابل اعتماد تلقی شد. مورد توجه قرار گرفتن دانش تجربی برای بشر دستاوردهای فراوانی داشت و به تعبیری سرنوشت دنیای مدرن پیرامون ما را تا حد قابل توجهی نوع نگرش جدید متفکران معاصر به دانش تجربی رقم زده است. همه ما در نظام آموزشی، با شاخۀ های مختلفی از دانش تجربی آشنا می شویم، مسائل مختلفی از علوم تجربی مانند فیزیک و شیمی و زیست می آموزیم و شاید در نهایت برای ادامه تحصیل در آموزش عالی و حتی انتخاب شغل و کار خویش بازهم بیشتر از قبل با علوم تجربی سروکار داشته باشیم. علاوه بر این حتی بسیاری از افراد عادی جامعه که تخصصی در علوم تجربی ندارند، به «علم » باور داشته و یافته های علوم تجربی را دنبال کرده و پیرو اثبات و ابطال های علوم تجربی هستند.

فهرست کتاب :فصل اول: ماجرای علم؛ فصل دوم: ارسطو؛فلسفه و سامان یابی علم؛ فصل سوم:رنسانس،فصل جدایی؛ فصل چهارم: اسطوره و تجربه؛ فصل پنجم: علم تجربی و حدس؛ فصل ششم:علم تجربی و فلسفه الهی؛ فصل هفتم:کشف روابط یا توضیح پدیده ها؛ فصل هشتم:خروج از مرز تجربه؛ فصل نهم:اصول فراموش شده؛ فصل دهم:نتایج متناقض (پارادوکسیکال)؛ فصل یازدهم:علم تجربی:کشف واقع یا عملگرایی؟؛ فصل دوازدهم:حرفهای نگفتنی.

گزیده ای از کتاب

علم تجربی دانشی است که بر اساس تجربه شکل گرفته است؛ یعنی فقط زمانی گزاره‌ای را معتبر می‌شمرد که پشتوانه‌ای از تجربه و حس، آن را تأیید کند.

تجربه، محصول مشاهدات و آزمایش‌های مکرر و پی‌درپی است و منظور از مشاهده و آزمایش، ارتباط گرفتن با یک چیز یا آثار مستقیم یک چیز از طریق حواس پنج‌گانه.

ازاین‌رو، علوم تجربی از چیزهایی بحث می‌کند که به چنگ تجربه و مشاهده درمی‌آید و می‌توان با آن‌ها یا آثار مستقیمشان، از طریق حواس پنج‌گانه ارتباط برقرار کرد.

بنابراین، دایرهٔ علوم تجربی همهٔ عالم را دربر نمی‌گیرد و اگر چیزی ماورای حس و ماده (متافیزیک) وجود داشته باشد، این علم نمی‌تواند دربارهٔ آن اظهارنظر کند و سخنی بگوید ولی در محدودهٔ امور حسی، علوم تجربی می‌توانند در هر عرصه‌ای وارد شوند.

گاه دانش تجربی از خواص ماده (جسم و انرژی) و حرکت و تبدیل آن (فیزیک) بحث می‌کند و گاه از نحوهٔ ترکیبات مواد و تأثیر آن‌ها بر یکدیگر (شیمی) و لحظه‌ای از رفتارهای حیاتی موجودات زنده (زیست‌شناسی) و درجایی دیگر از روش حفظ سلامت یا درمان موجودی زنده (پزشکی و دام‌پزشکی) و گاه از خصوصیات روانی انسان (روانشناسی تجربی) و هنگاهی از احوال اجتماع و فرایندهای تغییر در آن (جامعه‌شناسی تجربی) و... که در همهٔ این حوزه‌ها علم تجربی از تجربه مدد می‌گیرد و با بررسی تکرار پدیده‌ها به گزاره‌هایی علمی دست می‌یابد.

در اصطلاح امروزی گاهی به علوم تجربی، علوم تجربیِ طبیعی گفته می‌شود؛ یعنی علومی که موضوع آن طبیعت غیر انسان مانند ماده، حیوانات، زمین، سنگ‌ها و... یا بدن انسان باشد.در مقابل، علوم انسانی علومی است  که دربارهٔ مسائل مربوط به روان و ادراک انسان بحث می‌کند؛ مانند ادبیات، حقوق، اقتصاد، مدیریت، روانشناسی، جامعه‌شناسی، تاریخ، منطق و فلسفه و... در این کتاب نیز، مراد ما از علوم تجربی، علوم تجربی به همین معنای خاص آن، یعنی علوم طبیعی است.