مولف: سعیده رحیمی

مشخصات نشر: قم، جمکران،1402.

تعداد صفحات: 215 صفحه

شماره دیوئی: ج 424 ر 297/970922

معرفی کتاب

کتاب «بانوان شیعه: جایگاه و نقش فرهنگی و سیاسی بانوان شیعه» در سایه واکاوی شرایط فرهنگی و اجتماعی عصر دوم امامت، از جلوه‌های نقش‌آفرینی بانوان شیعه در صحنه اجتماع و تأثیرهای فرهنگی آنان پرده برمی دارد و ضمن ارائه الگویی درست از حضور اجتماعی، فرهنگی و سیاسی زنان، ابعاد گوناگون نقش خطیر این بانوان را در پایایی مکتب تشیّع اثنی عشری نشان می دهد و می گوید در متن فرهنگی-سیاسی قرن‌های دوم و سوم، بانوان شیعه و به‌ویژه بانوان نزدیک به خاندان امامت، چگونه در سایه همکاری با امامان معصوم (علیهم السلام) به منزلت اجتماعی شایسته‌ای دست یافتند.

تصورات غلط و نگاه‌های تحریف شده از دین، این پیام را به مردم عصر حاضر مخابره می‌کند که اسلام دینی مردسالار و تضییع کننده حقوق بانوان است. احکام و قواعد به نحوی چیده شده‌اند که همواره به نفع مردان است و مشکلاتی که در طی قرون متمادی بر سر زنان آمده به خاطر حکمفرمایی دین اسلام بر جامعه بوده است. با این حال اگر با نگاه واقع گرایانه به حوادث صدر اسلام و سیره اهل بیت عصمت و طهارت نظر شود درخواهیم یافت اتفاقا رفتاری که با زنان می‌شده برخوردی بسیار متمدنانه بوده و در آن سال‌ها که هنوز رگه‌های عصبیت جاهلانه و مردسالاری در میان اعراب جریان داشته شیوه رفتار امامان بسیار متفاوت با جامعه خود بوده است. آن‌ها برای هر بانو و کنیزی که استعداد علمی و دینی داشت فضایی فراهم می‌کردند تا بتواند تحصیل کند و ایشان را به شبکه وکالت علمی و فقهی خود اضافه می‌نمودند همچنین پس از امام صادق (علیه السلام) بانوانی بسیاری بودند که از ائمه به شکل مستقیم و غیرمستقیم حدیث نقل می‌کردند و حتی در بعضی مواقع امین اهل بیت برای انتقال پیام های سیاسی و ولایی بوده‌اند.

امامان معصوم (علیهم السلام) اصلی‌ترین عامل رشد و ارتقای هویتی زنان آن روزگار بوده‌اند و آموزش علمی و دینی کنیزان و بانوان، سیره مستمر آنان شمرده شده است. در این دوره، منابع تاریخی از بانوان بسیاری یاد می‌کنند که هرکدام به فراخور اوضاع سیاسی-اجتماعی زمان خود، گام‌های استواری در حفظ و گسترش مکتب تشیّع برداشتند. واکاوی این اسامی، به‌همراه دقت در شرایط زمانی و رخدادهای تاریخی عصرشان، الگویی صحیح و ارزشمند از حضور اجتماعی زنان و فعالیت‌های فرهنگی، تبلیغی و سیاسی ایشان در عصر امامان معصوم (علیهم السلام) به‌دست می‌دهد که درمقابل شکل‌های ناصحیح رایج در جامعه کنونی، قابل‌ارائه است.

گزیده کتاب

نکته بسیار مهم توجه به جایگاه و شأن روایتگری است. فردی که نامش با عنوان «راوی» در کتاب‌های روایی ثبت می‌شود یا در سلسله راویان یک روایت ذکر می‌گردد. این طور نیست که فقط کلامی را بازگو کرده و ناقل پیامی از امام معصوم است بلکه منزلتی است به معنای اهل علم تفقه بودن. بنابراین اگر برای مثال می‌گوییم دختران موسی بن جعفر از محدثات زمان خود بوده‌اند، یعنی آن بانوان عالمه‌اند و اهل تفقه در دین گزارش‌های تاریخی درباره اشراف حضرت معصومه بر فقه شیعه صراحت دارد؛ چرا که این بانو سؤالات شیعیان را در غیاب پدر به راحتی پاسخ می‌دهد و پدر به پاسخ‌های او لبخند می‌زند و «فداها أبوها» می‌گوید. اهمیت این مطلب به قدری است که در قرون بعدی اسلام اصطلاح اجازه روایت شکل گرفت و فرد اجازه گرفته مجاز بود احادیث اجازه دهنده را خواه مکتوب و خواه مسموع برای دیگران روایت کند.