آیین رونمایی نسخه خطی «قواعد العقائد» همزمان با ایام بزرگداشت خواجه نصیرالدین طوسی و به همت سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی با حضور جمعی از مدیران و کارشناسان این سازمان، هفتم اسفندماه ۱۴۰۳، در تالار اندیشگاه رضوی در کتابخانه مرکزی حرم مطهر حضرت رضا(ع) برگزار شد.
محمد بن محمد بن حسن طوسی ملقب به «خواجه نصیر» در سال 597 هجری قمری در طوس متولد شد. وی صاحب آثار بسیاری از جمله «اخلاق ناصری»، «اوصاف الأشراف»، «آداب المتعلمین» و «قواعد العقائد»، است.
در حال حاضر، 1900 نسخه خطی از آثار خواجه نصیرالدین طوسی به زبان‌های عربی و فارسی در مرکز نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، وجود دارد که بیشتر آن‌ها در موضوع حکمت و کلام است.
دراین‌میان، کتاب قواعد العقائد با شماره ثبت 217، یکی از نسخه‌های نفیس این کتابخانه است که در این مراسم، از آن رونمایی شد. این نسخه، رساله‌ای مختصر و موجز در موضوع کلام و اعتقادات، مشتمل بر پنج باب به زبان عربی است.
رساله حاضر به‌خط نسخ 17سطری خوانا با اِعراب و اِعجام در 26 برگ در ماه محرم سال 687، کتابت شده است. عناوین نسخه به سیاهی و متمایز از متن است. همچنین این نسخه از نظر تاریخ کتابت، قدیمی‌ترین نسخه خطی از این اثر در بین کتابخانه‌های ایران به شمار می‌آید. به‌دلیل اهمیت این کتاب، شروح و حواشی متعددی نیز از جمله شرح استرآبادی و شرح علامه حلی بر آن نوشته شده است.
استقبال اهل علم از آثار خواجه نصیرالدین طوسی
حسین لطیفی، مدیرگروه کلام بنیاد پژو‌هش‌های اسلامی آستان قدس رضوی در این مراسم، اظهار کرد: طبق بررسی‌هایی که انجام دادم، حدود هشت هزار دست‌نوشته از خواجه نصیرالدین طوسی وجود دارد، بنابراین اگرچه اقدامات علمی و پژوهشی بسیاری بر روی آثار وی انجام شده، اما با توجه به انبوه منابع، همچنان جای کار بسیار دارد.
وی ادامه داد: این اندیشمند ایرانی در هر علمی که وارد شده، ابتکار و نوآوری داشته است. از سویی دیگر، بسیاری از آثارش مورد توجه اهل علم قرار گرفته است.
لطیفی با اشاره به اینکه خواجه نصیرالدین طوسی در خاندانی اهل علم پرورش یافته است، گفت: این عالم نام‌آور، با وارد کردن مباحث فلسفی در علم کلام، کلام فلسفی را رواج داد که این امر نشان‌دهنده شخصیت برجسته وی است.
وی در ادامه، بیان کرد: آمار بالای نسخه‌های خطی از کتاب قواعد العقائد خواجه نصیرالدین طوسی نیز نشان می‌دهد که این کتاب از زمان نگارش آن، مورد توجه اهل علم قرار گرفته و حتی این اثر، کتاب درسی بوده است.
مدیرگروه کلام بنیاد پژو‌هش‌های اسلامی آستان قدس رضوی گفت: در مقدمه این کتاب هفت اصل کلامی و فلسفی ذکر شده و سپس مسائل مورد نظر در پنج باب ارائه شده است.
جنبه متمایز کتاب قواعد العقائد
لطیفی افزود: اهمیت کتاب قواعد العقائد در مقایسه با دیگر آثار خواجه نصیرالدین طوسی به این موضوع برمی‌گردد که در آن تنها آموزه‌هایی که مورد اختلاف فِرق مختلف بوده، مطرح شده است. بنابراین کتاب، حجم پایینی دارد.
وی در ادامه با تأکید بر اهمیت امامت در جامعه اسلامی و معرفی سه قول در بحث امامت در جهان اسلام، تصریح کرد: خواجه نصیرالدین طوسی نیز در مبحث امامت، جانب امامیه را گرفته است.
در پایان مراسم نیز لطیفی به سؤالات تنی چند از کارشناسان مدیریت مخطوطات آستان قدس رضوی درباره این اثر و مباحث مطرح شده، پاسخ داد.
گفتنی است، کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، یکی از بزرگ‌ترین کتابخانه‌های ایران و جهان اسلام در حوزه میراث مکتوب است که در آن، آثاری ارزشمند از علما، حکما و متکلمان از جمله خواجه نصیرالدین طوسی، نگهداری می‌شود.
