درباره رابطه بین روزه و حکمت ذیل عنوان « صیام ماه رمضان چقدر و چگونه می تواند بر حکمت ما بیفزاید؟» در کتاب « شهر خدا» تالیف علیرضا پناهیان چنین می خوانیم:
با کمک یکی از سخنان امیر المومنین علیه السللام که فرمودند " هر چه حکمت افزایش پیدا می کند شهوت کمتر می شود " کلما قویت الحکمه ضعفت الشهوه و نیز فرمودند : " شهوت و حکمت یکجا گرد نیایند " لا تجتمع الشهوه و الحکمه، که به رابطه معکوس حکمت و شهوت تصریح می کند، می توان به یکی از رابطه های بین روزه و حکمت پی برد .
وقتی روزه با گرسنگی دادن به انسان می تواند شهوات انسان را کاهش دهد و بازار موفقی در مبارزه با شهوت به را بیندازد، طبیعی است جا برای حکمت باز می شود و سرچشمه های حکمت را برای انسان می گشاید. همچنان که اساسا پرخوری ضد دردهای ناب ، و عامل بسته شدن ابواب حکمت و معرفت برشمرده شده است. البته نباید از رابطه مستقیم گرسنگی و حکمت در گذریم که در روایتی از امیر المومنان علی علیه السلام نقل شده است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: در شب معراج، خداوند متعال در حین برشمردن چهار ویژگی کسانی که خدا بهشت را بر آنان واجب کرده است، به عنوان چهارمین ویژگی فرمودند:
" و تکون قره عینه الجوع یا احمد لو ذقت حلاوه الجوع و الصمت و الخلوه و ما ورثوا منها . قال : یا رب ما میراث الجوع ؟ قال : الحکمه "
" و نور چشم این گروه گرسنگی است. ای احمد ! کاش شیرینی گرسنگی و سکوت و خلوت و آنچه که از ثمرات اینها بر جای می ماند را بچشی. اینجا پیامبر صلی الله علیه و آله از خداوند پرسی : ثمره گرسنگی کشیدن چیست ؟ و خداوند فرمود : حکمت"
گرسنگی کشیدن عموما در به دست آوردن حکمت موثر است، تا چه رسد به اینکه در جریان روزه، رنج گرسنگی بر انسان هموار شود که مطمئنا موثرتر خواهد بود تا آنجا که در ادامه همین روایت، خداوند متعال می فرماید :
" یا احمد ان العبد اذا جاع بطنه و حفظ لسانه علمته الحکمه و ان کان کافرا تکون حکمته حجه علیه و بالا "
ای احمد اگر بنده ای شکمش را گرسنه نگه بدارد و زبانش ر حفظ کند به او حکمت می آموزم حتی اگر کافر باشد که اگر کافر بود حکمتش سبب اتمام بر او وبال گردنش خواهد بود .
حال چه رابطه ای میان گرسنگی و حکمت وجود دارد ؟ پاسخش برمی گردد به ارتباط معکوسی که بین ابعاد مادی و معنوی انسان وجود دارد . این یک واقعیت است که هر کس به حیوانیت که تمامابه بعد مادی انسان مرتبط است، بپردازد. از پرورش روح و رسیدن به کمالات معنوی باز می ماند و نمی توان همزمان به فربه کردن هر دو بعد وجود انسان پرداخت. بله تردیدی نسبت به لزوم تامین حداقل ها نیست و اگر نسبت به گرسنگی کشیدن فضیلتی بیان می شود، بعد از تامین حداقل هاست .
وقتی به آداب روزه نگاه می کنیم یکی از مهمترین آن ها را سکوت می یابیم به حدی که صمت ، همراه همیشگی صوم تلقی می شود . امام صادق در آداب روزه فرموده اند: " و الزم مااستطعت من الصمت و السکوت الا عن ذکر الله، تا می توانی خود را ملتزم به سکوت و خاموشی ملزم کن مگر برای ذکر خدا "
خب حالا کیست که همزاد بودن حکمت و سکوت را نداند ؟ امام علی بن موسی الرضا علیه السلام می فرمایند : " ان الصمت باب من ابواب الحکمه ، سکوت یکی از درهای ورود به حکمت است " گویا وقتی انسان دهان می بندد و از گفتن باز می ایستد، داشته هایش افزایش پیدا می کند، خصو صا آن که گفته های باطل و عبث ، زبان او را مشغول بدارد .
وقتی در جریان حرف زدن، انسان مشغول وا کاویدن در سطوح پایین اندیشه های خود باشد، طبیعی است دیگر مجالی برای رشد اندیشه باقی نمی ماند. خیلی از اوقات ما در اثر ذوق زدگی از اندک دانایی های خود ،لب به سخن می گشاییم و یا در اثر بی اعتنایی به تفکر و تعمیق اندیشه ، حرف زدن را پیشه خود می کنیم، و با هرزگی در سخن، قدر ناشناسی خود را به پشتوانه های بالا و ارزشمندی که می تواند برای سخنان ما وجود داشته باشد نشان می دهیم . آیا انتظار داریم در چنین شرایطی ،هدایای ربانی هم در ظرف تفکر ما قرار دهند ؟ و اندیشه ما به ریشه ها نیز پی ببرد ؟ و علم ما را در اعماق هستی نفوذ دهد ؟ و بر فراز حقائق عالم پرواز دهد ؟
البته از آداب هم که بگذریم، بی رمقی پدید آمده در اثر روزه خود به خود عامل سکوت می شود و گرسنگی و ضعف برآمده از روزه ، اگرچه حال عبادت را هم از انسان می گیرد ، ولی نعمت یک سکوت و خاموشی پر فایده را به انسان هدیه می کند . نعمتی که گاهی بالاتر از عبادات ما ارزشمند واقع می شود .
اگر کسی خواست از حکمتی که میوه نهال روزه و بهار رمضان است ، بیشتر برخوردار شود ، بی شک باید با رعایت آداب رمضان و بها دادن به آن ها بهره خود را بالاتر ببرد.
