درکتاب اختران هدایت در ذیل مطلب مناظره امام جواد علیه السلام با یکی از دانشمندان عصر خویش می خوانیم:

وقتی که مأمون عباسی تصمیم گرفت که دختر خود را به امام جواد (ع) تزویج کند اقوام نزدیک وی به شدت مخالفت کرده و گفتند: ای امیرالمؤمنین تو را سوگند می دهیم که حکومت را از خاندان ما بیرون نبر و لباس عزّتی را که بر قامت ما پوشانیده شده بیرون نیاور و نزاع همیشگی بین ما و خاندان علی را فراموش مکن.

مأمون گفت: خاموش باشید. بخدا قسم که سخنان هیچیک از شماها را نمی پذیرم.

گفتند: آیا نور چشم خود را به یک کودک خردسال که هیچ بصیرتی در امور دینی ندارد و حلال و حرام الهی را نمی شناسد می خواهی تزویج کنی؟ حداقل بگذار بزرگ شود و به ادب و قرائت قرآن و حلال و حرام آشنا گردد. (لازم به ذکر است که عمر امام جواد(ع) در آن وقت ۱۱ سال بوده است.)

مأمون گفت: او از شما داناتر و آگاهتر به خدا و رسول و سنت و احکام و قرآن و محکم و متشابه و ناسخ و منسوخ و ظاهر و باطن و خاص و عام و تنزیل و تأویل آن است. سؤال کنید اگر پاسخ نداد سخن شما را می پذیرم.

پس از نزد وی خارج شدند و نزد یحیی بن اکثم که قاضی القضاة آن روزگار بود آمدند و درخواست نمودند که امام جواد(ع) را در یک مناظره علمی شکست بدهد. آنگاه مجلس مهیا گردید و امام جواد(ع) و شخصیتهای علمی و منجمله يحيى بن اكثم حضور پیدا کردند.

مأمون نیز در مجلس شرکت کرد و به وی گفت: ای یحیی از ابو جعفر (امام جواد(ع) ) یک سؤال فقهی بکن تا فقه او را ملاحظه کنیم.

 يحيى بن اکثم پرسید: ای ابا جعفر نظر شما در مورد کسی که در لباس احرام صید کرده است چیست؟

حضرت فرمود: آیا در حلّ بوده است یا در حرم؟ عالم بوده است یا جاهل؟ عمدی بوده یا از روی خطا؟ برده بوده یا آزاد؟ صغیر بوده یا کبیر؟ برای اولین بار بوده یا چندمین بار؟ صید از پرندگان بوده یا خیر؟ اگر پرنده بوده کوچک بوده یا بزرگ؟ آن شخص پشیمان شده یا خیر؟ در شب بوده و پرنده در لانه بوده، یا در روز؟ برای حج احرام بسته بوده یا برای عمره؟

يحيى بن اكثم چنان بهت زده گردید که همه اهل مجلس آثار شکست او را درچهره اش مشاهده کردند و از گفتههای حضرت به شدت تعجب نمودند.

 مأمون در همان مجلس دختر خود را به عقد امام جواد(ع) در آورد و وقتی که اهل مجلس متفرق شدند عرض کرد: ای ابا جعفر اگر صلاح می دانید جواب سؤالاتی که فرمودید بدهید. حضرت فرمود: محرم اگر صیدی را در حل شکار کند و صید هم از پرندگان بزرگ باشد باید یک گوسفند کفاره بدهد ولی اگر در حرم باشد کفاره دو برابر است.  و اگر جوجه ای را در حلّ صید کند باید بره شیر خورده ای کفاره بدهد و قیمت جوجه لازم نیست پرداخت شود زیرا در حرم نبوده است، ولی اگر در حرم بوده باید یک بره و قیمت جوجه را کفاره بدهد. و اگر صید از وحوش بوده در مورد الاغ و حشی باید یک گاو و در مقابل شتر مرغ در صورت امکان یک شتر و در صورت عدم امکان اطعام ۶۰ مسکین و در صورت عدم قدرت، ۱۸ روزه و اگر صید گاو بوده یک گاو و در صورت عدم قدرت، اطعام ۳۰ مسکین و در صورت عدم قدرت، ۹ روزه و اگر صید آهو بوده یک گوسفند و در صورت عدم قدرت، اطعام ۱۰ مسکین و در صورت عدم قدرت، ۳ روز روزه بگیرد و....

مأمون دستور داد که جوابهای حضرت را بنویسند و آنگاه به خاندان خویش که موافق با ازدواج دختر مأمون با امام جواد(ع) نبودند گفت: آیا از شما کسی هست که بتواند پاسخ این سؤالات را بدهد؟ همگی گفتند: نه بخدا قسم. نه ما و نه قاضی هیچکدام نمی توانیم، تو راجع به ابو جعفر از ما داناتری.

مأمون گفت: وای بر شما، مگر نمی دانید که اهلبیت از آفرینشی غیر از آفرینش مردم معمولی هستند؟ سپس امام جواد(ع) یک سؤال از یحیی بن اکثم کرد و فرمود: این کدام مرد است که زنی بر او در بامداد حرام است و چون روز بالا بیاید بر او حلال می شود و چون نیمه شب فرا رسید بر او حرام می شود و چون ظهر گردد حلال می شود و چون عصر شود حرام می گردد و دوباره مغرب حلال می شود و نیمه شب حرام می شود و سپیده صبح حلال می شود و چون روز بالا آید حرام می شود و نیمه روز حلال می شود؟

يحيى و سایر فقها مات و مبهوت شدند. مأمون گفت: ای ابا جعفر خدا تو را عزیز بدارد، خودت برای ما شرح بده.

حضرت فرمود: مردی نظر به یک کنیز کرده که بر او حرام بوده است، سپس آن را خریده و حلال گشته و سپس او را آزاد کرده و حرام گشته و سپس با او ازدواج کرده و حلال گردیده و سپس او را ظهار کرده و حرام شده و سپس کفاره داده و حلال شده و او را طلاق داده و حرام شده و سپس به او رجوع کرده و حلال شده و سپس مرتد گردیده و بر او حرام شده و سپس توبه کرده و رجوع به اسلام نموده و حلال گردیده و احتیاجی به عقد جدید نبوده است زیرا پیغمبر اکرم(ص) نکاح زینب با ابو العاص بن ربیع را که قبل از اسلام صورت گرفته بود پذیرفت و او را به عقد مجدد وادار نکرد.

نکته

در مورد امام جواد(ع) یک مسئله قابل توجه وجود دارد آن خردسالی حضرت وتصدی امامت در کودکی یعنی ۸ سالگی است.

مسئله خردسالی حضرت که موجب شگفتی می گردیده باعث تشکیل جلسات و سؤال و جوابهایی می شده، بگونه ای که گفته اند امام جواد(ع) در یک مجلس بــه ۳۰ هزار مسئله پاسخ داده است.

البته این کلام که حضرت در یک مجلس به ۳۰ هزار سؤال پاسخ داده اند مورد انکار قرار گرفته که پاسخ آن این است.

 اوّلاً: آن بزرگوار از خاندان علم و دانشی بودند که از یکدیگر و از پیغمبر(ص) به ارث برده بودند. جایی که خواجه نصیر الدین طوسی در حالی که در یکی از جنگها یک پایش در رکاب و یک پایش روی زمین بود به ۴۰۰ سؤال علمی کلامی پیچیده پاسخ داده است. از امام معصوم چنین امری غریب نیست.

و ثانیاً: ممکن است که خود حضرت سؤالات را به شقوق گوناگون مطرح کرده وجواب می دادند که به این عدد می رسیده است.

و ثالثاً: ممکن است که کلمات کوتاه ولی پاسخ چندین سؤال بوده اند.

 رابعا:ًممکن است که ۳۰ هزار سؤال و جواب از یک ختم قرآن بیشتر نباشد در حالیکه به تجربه ثابت شده است که تمام قرآن را می توان در ظرف ۱۰ ساعت با تأنی و هر جزء را به مدت ۲۰ دقیقه قرائت نمود.

برگرفته از کتاب اختران هدایت از محمدرضا غیاثی کرمانی این منبع در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی تالار تخصصی علوم قرآن و حدیث موجود است.